HR, 26-04-2011, nr. 09/03069 B

De rechtbank te Amsterdam heeft bij beslissing ex art. 552a Sv van 26 mei 2009 het beklag van [klager 1], [klaagster 2] en [klaagster 3] ongegrond verklaard.1.

Namens verzoeker heeft mr. R.M.L. Theelen, advocaat te 's‑Gravenhage, drie middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel klaagt dat de rechtbank in strijd met de motiveringsplicht ex art. 24, eerste lid, Sv geen beslissing heeft genomen over de in beslag genomen administratieve bescheiden en een in beslag genomen computerkast, terwijl hiertegen in het klaagschrift wel bezwaar is gemaakt.

De inbeslagname van de administratieve bescheiden en de computerkast zijn in de inleidende opmerkingen van het klaagschrift echter slechts bij wijze van constatering aangestipt. Materieel gaat het in het klaagschrift enkel en alleen om de in beslag genomen enveloppen met geld. Nu de raadsman in zijn klaagschrift noch bij de behandeling van de raadkamerzitting nader is ingegaan op zijn kennelijke bezwaren tegen de inbeslagname van de administratieve bescheiden en de computerkast, kan niet worden gesteld dat de rechtbank ertoe was gehouden hierover te beslissen en hierop gemotiveerd te responderen.

Het middel faalt.

Het tweede middel klaagt dat de rechtbank heeft overwogen dat de op 26 januari 2009 in beslag genomen enveloppen niet zouden zijn beschreven. Als ik de steller van het middel goed begrijp, luidt zijn (onduidelijke) standpunt dat die overweging van de rechtbank onjuist is, omdat die enveloppen wel beschreven waren en dat daaruit kan worden afgeleid dat de inhoud van die enveloppen bestemd was voor de bruiloft van [klaagster 3].

Als dit standpunt (waaraan geen conclusie met betrekking tot het beoogde rechtsgevolg is verbonden) al als een cassatiemiddel kan worden aangemerkt, heeft het volgende te gelden.2. De constatering dat de enveloppen al dan niet beschreven zijn, is een vaststelling van feitelijke aard, die is voorbehouden aan de feitenrechter. Gelet op de in beginsel aan de feitenrechter voorbehouden waardering van de feiten, is voor een verdere toetsing van het oordeel van de rechtbank, behoudens op de begrijpelijkheid van de motivering daarvan, in cassatie geen plaats.3. De rechtbank heeft in het onderhavige verband overwogen:

De rechtbank heeft het derhalve niet aannemelijk geacht dat

Dit oordeel van de rechtbank is gezien haar geciteerde overwegingen voldoende (begrijpelijk) gemotiveerd. Voor het overige is de klacht van zodanig feitelijke aard dat deze niet (eerst) in cassatie kan worden besproken.

Het middel faalt.

Het derde middel klaagt dat de rechtbank in strijd met art. 450 Sv en art. 24, derde lid, Sv heeft geoordeeld dat het [betrokkene 2], zoon van [klager 1] en [klaagster 2], en broer van [klaagster 3], niet was toegestaan om namens [klager 1], [klaagster 2] en [klaagster 3] het woord te voeren. Voorts klaagt het middel dat niet valt in te zien waarom de rechtbank [klager 1] wel aanwezig heeft doen achten bij monde van mr. Van Oppen, maar [klaagster 2] en [klaagster 3] niet.

Alvorens dit middel te bespreken, wil ik de volgende twee inleidende opmerkingen niet achterwege laten. Zo zou ten eerste kunnen worden betoogd dat de eerste klacht feitelijke grondslag mist, nu art. 450 Sv — anders dan de steller van het middel suggereert — niet op vertegenwoordiging in een raadkamerprocedure ziet en uit dat artikel niet kan worden afgeleid dat klagers zich in de raadkamerprocedure door een daartoe (bepaaldelijk) gemachtigde konden laten vertegenwoordigen, terwijl de verwijzing naar art. 24, derde lid, Sv een misslag vormt en in plaats daarvan art. 23, derde lid, Sv bedoeld zal zijn. Ten tweede wijs ik (nog steeds met betrekking tot de eerste klacht) er vooraf op dat in het ‘proces-verbaal behandeling raadkamer’ niet méér staat dan: ‘De rechter staat niet toe dat een zoon van [klager 1] in raadkamer het woord voert. Immers is hij geen belanghebbende’. (Zie nader hieronder in punt 13). Wie deze zoon is, in welke hoedanigheid hij het woord wilde voeren en of hij daarbij zijn ouders ([klager 1] en [klaagster 2]) en zus ([klaagster 3]) wilde vertegenwoordigen, maakt dit proces-verbaal, hier aan te merken als de exclusieve kenbron, niet bekend. Ook om die reden zou het standpunt kunnen worden betrokken dat het middel iets aan de orde stelt waarvan voornoemd proces-verbaal noch de beschikking blijk geeft. Wat valt er in dit verband dan nog te bespreken? Met de kennelijke verwijzing naar art. 23, derde lid, Sv heeft de steller van het middel waarschijnlijk het verlenen van bijstand door die zoon op het oog. Dan zou het moeten gaan om bijstand van de op het onderzoek in openbare raadkamer aanwezige [klager 1]. In de toelichting op dit middel wordt gerept van [betrokkene 2]5. die destijds zou zijn voorzien van ‘een feitelijk geschreven volmacht’ van de hand van [klager 1], [klaagster 2] en (zo begrijp ik maar) [klaagster 3] en die ter gelegenheid van de zitting (mede) het woord namens hen wenste te voeren.6. Deze [betrokkene 2] zou dan de door de rechtbank bedoelde zoon zijn.7. Tevens kan uit de toelichting worden opgemaakt dat het de steller van het middel uiteindelijk te doen is om de klacht dat klagers zich niet hebben mogen doen vertegenwoordigen door de, in de toelichting opgevoerde, bijzonder gevolmachtigde [betrokkene 2]. Alsdan zou het gaan om vertegenwoordiging van de niet verschenen klagers [klaagster 2] en [klaagster 3]. Dat zou tot slot betekenen dat [betrokkene 2] maar liefst een dubbele rol zou hebben te vervullen: bijstandverlener van zijn ter zitting aanwezige vader, en vertegenwoordiger van zijn bij die gelegenheid afwezige moeder en zus.

Ondanks de onvolkomenheden in de schriftuur en de onduidelijkheden rondom de identiteit van de zoon en de preciese hoedanigheid die hij als woordvoerder wenste in te nemen, zal ik de (eerste) klacht in de hiervoor door mij aangegeven zin bespreken. Ik haast mij daarbij op te merken dat ik mede hiertoe kom om, door deze, Uw Raad te verzoeken duidelijkheid te scheppen over enkele vragen, die aan de onderhavige kwestie kleven en in de rechtspraktijk leven. Deze vragen zullen hieronder aan de orde komen en zal ik daarna in punt 22 nog eens concreet formuleren.

In het ‘proces-verbaal behandeling raadkamer’ is — voor zover voor de beoordeling van het middel van belang — het volgende opgenomen:

Verder houdt de beschikking — voor zover voor de beoordeling van het middel van belang — het volgende in:

Op grond van art. 23, derde lid, Sv kunnen de verdachte en andere procesdeelnemers zich bij de behandeling van de raadkamer enkel door een raadsman of een advocaat doen bijstaan. Derhalve kon mr. Van Oppen, als raadsman, de aanwezige klager [klager 1] bijstaan en in die hoedanigheid ten behoeve van hem het woord voeren.8.

Bijstand moet worden onderscheiden van vertegenwoordiging. Bijstand houdt in het algemeen in dat een raadsman of iemand anders namens de verdachte, de belanghebbende of de procesdeelnemer het woord voert, en impliceert de aanwezigheid van deze verdachte, belanghebbende of procesdeelnemer bij de behandeling.9. Vertegenwoordiging houdt daarentegen in dat de vertegenwoordiger (bijvoorbeeld de advocaat) in de plaats van iemand anders optreedt als procespartij en hij alle bevoegdheden kan uitoefenen die aan de door hem vertegenwoordigde persoon zijn toegekend.10. Aldus gaat vertegenwoordiging verder dan bijstand.

De wet en de systematiek van ons strafpocesrecht laten vertegenwoordiging van een procesdeelnemer slechts bij uitzondering toe. Deze uitzonderingen zijn beperkt tot de gevallen waarin de wet expliciet heeft voorzien in de mogelijkheid van vertegenwoordiging. Zoals in: art. 449 in verbinding met art. 450 Sv (aanwenden van rechtsmiddelen); art. 12f Sv (beklag bij gerechtshof over niet-vervolgen); art. 51e, tweede lid, Sv (benadeelde partij; ontwerp-art. 51c nieuw Sv (slachtoffer); art. 279 Sv (uitdrukkelijk door niet-aanwezige verdachte gemachtigde advocaat); en art. 398, aanhef en onder 2? Sv (rechtsgeding voor kantonrechter).

De omstandigheid dat in de wet niet is geregeld dat de belanghebbenden in de zin van art. 23 Sv zich kunnen doen vertegenwoordigen, duidt erop dat de wetgever daarvan niet heeft willen weten. Wel is het zo, dat in de litteratuur te lezen valt dat er praktisch gesproken nauwelijks bezwaar tegen kan bestaan dat in de raadkamerprocedure een procesdeelnemer door een raadsman of advocaat wordt vertegenwoordigd.11. Maar dat laat onverlet, dat de wetgever met betrekking tot belanghebbenden in de zin van art. 552a Sv en/of van procesdeelnemers in de zin van art. 23 Sv in de wet geen bepaling heeft opgenomen op grond waarvan zij zich in de raadkamerprocedure kunnen doen vertegenwoordigen door een daartoe bij bijzondere volmacht schriftelijk gemachtigd familielid. Dat is ook verklaarbaar: anders dan bij de raadsman en advocaat, kan ‘inschakeling van een ondeskundige vertegenwoordiger tot hindernissen (…) leiden’, schrijft Corstens.12. Aldus vindt de stelling dat klagers zich door een daartoe bij bijzondere volmacht schriftelijk gemachtigde ([betrokkene 2]) mochten laten vertegenwoordigen geen steun in het recht. In de jurisprudentie wordt voor deze stelling evenmin steun gevonden. De Hoge Raad staat immers doorgaans niet in de wet voorziene vormen van vertegenwoordiging niet toe.13.

Nu art. 23 Sv niet de mogelijkheid opent tot vertegenwoordiging door een daartoe schriftelijk gemachtigd familielid van een procesdeelnemer tijdens de behandeling door de raadkamer en vertegenwoordiging slechts bij uitzondering is toegelaten, terwijl het verlenen van bijstand in de raadkamerprocedure ingevolge art. 23, derde lid, is voorbehouden aan de raadsman of advocaat, getuigt het oordeel van de rechtbank dat het [betrokkene 2] niet was toegestaan namens (zo vul ik dus in) [klager 1], [klaagster 2] en [klaagster 3] het woord te voeren niet van een onjuiste rechtsopvatting en is dit oordeel niet onbegrijpelijk.

Voor zover het middel klaagt — de tweede klacht — dat niet ‘valt in te zien waarom de Rechtbank wel [klager 1] (…) aanwezig doet achten bij monde van mr. Van Oppen, maar [klaagster 2] (…) en [klaagster 3] (…) niet’, berust het mijns inziens op een verkeerde lezing van de beschikking en het ‘proces-verbaal behandeling raadkamer’. Uit dit proces-verbaal maak ik op dat [klager 1] aanwezig was, maar [klaagster 2] en [klaagster 3] niet waren verschenen, terwijl voorts mr. Van Oppen namens alle klagers het woord heeft gevoerd, dus zowel ten behoeve van [klager 1] als namens [klaagster 3] en [klaagster 2].

Dat laatste geeft mij aanleiding tot het maken van een slotopmerking. Dat [klaagster 3] en [klaagster 2] niet in raadkamer waren verschenen en mr. Van Oppen namens hen het woord heeft gevoerd, duidt erop dat mr. Van Oppen in raadkamer is opgetreden als vertegenwoordiger van [klaagster 3] en [klaagster 2].14. Hoewel dus art. 23 Sv naar de letter beschouwd geen ruimte laat tot vertegenwoordiging, lijkt — als in punt 18 reeds betoogd — er geen bezwaar te bestaan tegen de praktijk waarin een daartoe gemachtigde advocaat of raadsman de betrokkene in een raadkamerprocedure vertegenwoordigt. In casu geldt dan nog dat de raadsman reeds bijstand verleende aan de wel verschenen [klager 1] en de belangen van de drie klagers als procesdeelnemers gelijk zijn.15.

In het voorgaande draait het met name om twee vragen, waarvoor de rechtspraktijk zich regelmatig gesteld ziet en met betrekking waartoe de rechtseenheid gediend zou zijn indien Uw Raad in de onderhavige zaak voldoende aanknopingspunten ziet liggen om hierover helderheid te geven. De eerste vraag — verzet(ten) de wet en/of de systematiek van ons strafprocesrecht zich ertegen indien in een raadkamerprocedure een niet-verschenen belanghebbende (in de zin van art. 552a Sv) en/of procesdeelnemer (in de zin van art. 23 Sv) door een raadsman (met betrekking tot de verdachte) of advocaat (ten aanzien van andere procesdeelnemers) wordt vertegenwoordigd? — beantwoord ik in het licht van de voorgaande beschouwingen ontkennend. Maar daar zou ik dan ook de grens willen trekken. Derhalve luidt mijn antwoord op de tweede vraag — verzet(ten) de wet en/of de systematiek van ons strafprocesrecht zich tegen vertegenwoordiging van de in de eerste vraag bedoelde personen door een daartoe bij bijzondere volmacht schriftelijk gemachtigd familielid? — bevestigend, en wel op grond van de eveneens in punt 18 aangevoerde argumenten.

Ook het derde middel kan mitsdien niet slagen.

De eerste twee middelen falen en kunnen worden afgedaan met de aan art. 81 RO ontleende overweging.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG