HR, 16-09-2011, nr. 10/01805

In cassatie kan, voor zover in cassatie van belang, worden uitgegaan van de volgende feiten.1.

Bij inleidend verzoekschrift van 25 november 2008 heeft de man de rechtbank Haarlem verzocht de vastgestelde onderhoudsbijdrage ten behoeve van [het kind] met ingang van 13 augustus 2008 op nihil te stellen. Hij heeft daaraan ten grondslag gelegd dat hij ‘de WNSP in gaat voor een periode van drie jaar.’3.

Bij beschikking van 7 april 2009 heeft de rechtbank overwogen dat het feit dat de man zich voor schuldhulpverlening tot de Stadsbank heeft gewend, meebrengt dat sprake is van een wijziging van omstandigheden (zodat de man ontvankelijk is in zijn verzoek), maar dat die enkele omstandigheid onvoldoende is om tot een nihilstelling te komen (art. 1:401 lid 1 BW). Zij heeft het verzoek van de man daarom afgewezen.

De man is van deze beschikking in hoger beroep gekomen bij het gerechtshof Amsterdam en heeft verzocht, met vernietiging van de bestreden beschikking, de bijdrage met ingang van 4 september 2007 op nihil te stellen.

In zijn beschikking van 2 februari 2010 heeft het hof — voor zover in cassatie van belang — geoordeeld dat de toelating van de man tot het minnelijk schuldsaneringstraject van de gemeente een gewijzigde omstandigheid in de zin van art. 1:401 lid 1 BW is, zodat het verzoek van de man in zoverre kan worden beoordeeld (rov. 4.6). In het kader van de beoordeling van het verzoek heeft het hof als volgt overwogen:

Het hof heeft de beschikking van de rechtbank dan ook bekrachtigd.

De man heeft tegen de beschikking tijdig5. beroep in cassatie ingesteld. De vrouw heeft geen verweerschrift ingediend.

Het cassatiemiddel komt in drie onderdelen (‘klachten’) op tegen het oordeel van het hof dat de man voldoende draagkracht heeft voor de bij beschikking van 4 september 2007 bepaalde onderhoudsbijdrage (rov. 4.8).

Onderdeel a) klaagt dat bedoeld oordeel onbegrijpelijk althans ondeugdelijk gemotiveerd is. Daartoe wordt aangevoerd dat op grond van het Rapport Alimentatienormen versie 2009 slechts draagkracht kan worden ontleend aan het netto besteedbaar inkomen voor zover dit uitstijgt boven de toepasselijke bijstandsnorm (vermeerderd met andere relevante lasten, tezamen het draagkrachtloos inkomen6.), terwijl het oordeel van het hof (rov. 4.7, laatste volzin) de mogelijkheid openlaat dat het totale inkomen van de man zakt tot (ten hoogste 10%) onder de toepasselijke bijstandsnorm. Onderdeel b) voegt daaraan toe dat het bestreden oordeel niet inzichtelijk is nu uit rov. 4.7 niet blijkt dat een bijdrage ad € 139,- zich verdraagt met een overeenkomstig het Rapport Alimentatienormen (p. 14 i.v.m. 11–12) op 70% van de draagkrachtruimte berekende draagkracht.

De klachten falen reeds nu zij kennelijk berusten op het uitgangspunt dat het hof voor de bepaling van de draagkracht gebonden was aan de richtlijnen van de werkgroep Alimentatienormen. Volgens vaste rechtspraak van Uw Raad is de feitenrechter echter niet aan die richtlijnen gebonden en is het aan hem overgelaten te beslissen of en in hoeverre een hem voorgelegd geval zich leent voor een berekening van de draagkracht aan de hand van die richtlijnen; hij hoeft niet te motiveren waarom hij van die richtlijnen afwijkt.7. Ter zitting van het hof is namens de man gesteld dat hij door de betaling van de kinderalimentatie in een noodsituatie verkeert, dat deze kinderalimentatie geen voorrang toekomt op zijn eigen levensonderhoud en dat hij in dit verband een beroep doet op de door de Hoge Raad gehanteerde 90%-regel (proces-verbaal van 19 november 2009, p. 2). Daarop heeft het hof kennelijk getoetst aan de regel dat vaststelling van een onderhoudsbijdrage niet mag leiden tot het resultaat dat de onderhoudsplichtige bij voldoening aan zijn onderhoudsplicht feitelijk niet meer over voldoende middelen beschikt om in de noodzakelijke kosten van zijn eigen bestaan te voorzien, en in geen geval tot het resultaat dat zijn totale inkomen zakt beneden het niveau van 90% van de op hem toepasselijke bijstandsnorm.8. Deze regel heeft vooral toepassing gevonden in gevallen van een door eigen gedragingen veroorzaakte onherstelbare inkomensvermindering9., maar ook daarbuiten.10. Een rechterlijke uitspraak die deze regel miskent zou ingevolge art. 475d Rv trouwens ook onverhaalbaar zijn.11.

Het hof heeft in dit kader vervolgens de inhoud van het door de gemeente vastgestelde budgetplan tot uitgangspunt genomen en vastgesteld dat daarin (onder meer) een reservering voor de onderhoudsbijdrage is opgenomen, waarbij het hof is uitgegaan van de — in cassatie niet bestreden — veronderstelling dat de gemeente het leefgeld voor het gezin op zodanige wijze heeft berekend dat ook na betaling van de onderhoudsbijdrage het resterende besteedbare inkomen van de man niet lager is dan 90% van de bijstandsnorm. Deze aanpak, waarbij wordt afgeweken van de regel dat de alimentatierechter de feiten omtrent de draagkracht zelfstandig vaststelt en waarbij wordt aangesloten bij de in het kader van de schuldhulpverlening vastgestelde feiten, komt mij in een geval als dit niet onjuist voor.12. Tegen deze achtergrond is het oordeel dat er ondanks de toelating tot schuldhulpverlening voldoende draagkracht voor de bijdrage bestaat niet onbegrijpelijk en — mede gelet op de beperkte motiveringsplicht13. — niet ontoereikend gemotiveerd.

Daarbij kan nog worden aangetekend dat het oordeel van het hof aansluit bij rechtspraak betreffende verzoeken tot wijziging van een alimentatieverplichting op grond dat op de onderhoudsplichtige de schuldsaneringsregeling van toepassing is geworden. Deze omstandigheid leidt niet per definitie tot nihilstelling. Ofschoon moet worden aangenomen dat de saniet, gelet op de hoogte van het door de rechter-commissaris op de voet van art. 295 Fw jo 475d Rv vrijgelaten bedrag, doorgaans niet over draagkracht beschikt om onderhoudsbijdragen te voldoen, kan dit anders zijn indien het vrij te laten bedrag op een hoger bedrag is bepaald.14. De richtlijnen van de werkgroep Alimentatienormen 2010 gaan er vanuit dat het vrij te laten bedrag wordt verhoogd met de vastgestelde kinderalimentatie.15.

Onderdeel c) valt uiteen in een rechts- en een motiveringsklacht. Volgens de rechtsklacht geeft het bestreden oordeel — dat sprake is van voldoende draagkracht voor de vastgestelde onderhoudsbijdrage voor [het kind] — blijk van een onjuiste rechtsopvatting met betrekking tot art. 1:400 BW voor zover het hof in het kader van dat oordeel de eventuele draagkracht niet over alle drie (stief)kinderen van de man heeft verdeeld. De motiveringsklacht houdt in dat het oordeel onvoldoende is gemotiveerd nu het hof er in zijn oordeelsvorming geen blijk van geeft welke betekenis het hecht aan de omstandigheid dat tot het gezin van de man twee kinderen behoren noch ervan blijkt geeft te hebben onderkend dat de draagkracht over [het kind] en de twee andere (stief)kinderen moet worden verdeeld.

Deze klachten falen om verschillende redenen.

Voor het geval de draagkracht van de onderhoudsplichtige ontoereikend is om aan verschillende onderhoudsverplichtingen te kunnen voldoen, geeft art. 1:400 lid 1 BW16. een wettelijke voorrang aan de kinderen en stiefkinderen als groep ten opzichte van alle andere onderhoudsgerechtigden. Anders dan het onderdeel lijkt te veronderstellen, geeft de regel geen rangorde aan tussen de (stief)kinderen onderling.17. Hierop stuit de rechtsklacht af.

De rechtsklacht faalt eveneens indien zij aldus moet worden verstaan dat het hof (mogelijk) zou hebben miskend dat een redelijke wetstoepassing meebrengt dat in het geval de draagkracht ontoereikend is om aan onderhoudsverplichtingen jegens meerdere kinderen te voldoen, het voor onderhoud beschikbare bedrag tussen die kinderen wordt verdeeld, in beginsel gelijkelijk tenzij bijzondere omstandigheden tot een andere verdeling aanleiding geven, zoals bijvoorbeeld het geval kan zijn bij een duidelijk verschil in behoefte.18. Deze maatstaf is ook van toepassing indien vaststelling van alimentatie wordt verzocht ten behoeve van kinderen uit een eerdere relatie van een alimentatieplichtige die inmiddels tevens onderhoudsplichtig is geworden jegens kinderen en stiefkinderen in zijn nieuwe gezin (art. 1:395 BW).19. Zij veronderstelt, als gezegd, dat de draagkracht niet toereikend is om volledig aan de behoeften van alle kinderen te kunnen voldoen. Dit laatste is in casu niet komen vast te staan. In het oordeel van het hof ligt, integendeel, besloten dat het hof — in cassatie onbestreden — rekening heeft gehouden met een voor het gezin (met twee kinderen) beschikbare draagkracht van ten minste € 90,- per week ofwel ruim € 360,- per maand.

Uit het voorgaande volgt dat de motiveringsklacht gedeeltelijk feitelijke grondslag ontbeert en ook overigens geen doel treft.

De conclusie strekt tot verwerping van het cassatieberoep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden,

A-G