8.2.1 Inleiding

464. In veel uitspraken verwijst de Hoge Raad, en meer in het algemeen: de rechter, naar de eisen van een goede procesorde als grond en argument voor zijn beslissing of voor de door hem geformuleerde regel, zonder dat hij in uitspraak vermeldt welke specifieke eisen of beginselen hij op het oog heeft of waarom de eisen van een goede procesorde tot die beslissing of regel leiden.1 Een verwijzing naar de eisen van een goede procesorde is op zichzelf echter weinig redengevend. Het begrip 'goede procesorde' is zo onbepaald, zo open, dat het weinig houvast biedt voor de beoordeling en beslissing van kwesties waarin het reeds gepositiveerde procesrecht tekortschiet. Evenmin maakt een beroep op deze eisen ter motivering van een beslissing duidelijk aan de hand van welke normen de rechter tot die beslissing is gekomen.

Nieuwenhuis heeft ooit opgemerkt dat billijkheid en goede trouw geen argumenten zijn, maar argumenten vooronderstellen.2 Hetzelfde kan worden gezegd van de goede procesorde. Als zelfstandig argument voor de beslissing volstaat een verwijzing naar de goede procesorde niet. Het is juist aan de rechter om in het concrete geval, aan de hand van argumenten, te bepalen wat een goede procesorde inhoudt. Partijen met tegengestelde belangen bij de oplossing van een processuele kwestie zullen al snel van mening verschillen over het antwoord op de vraag welke oplossing de eisen van een goede procesorde meebrengen. Ook objectief oordelende, redelijk denkende buitenstaanders blijken daarover echter uiteenlopende opvattingen te kunnen hebben.

Het is kortom juist de vaststelling van wat een goede procesorde in het concrete geval eist, die als kern van de beslissing in de uitspraak nader verantwoord dient te worden. Uitspraken waarin geen rekenschap wordt gegeven van de argumenten voor het oordeel dat iets in strijd of in overeenstemming is met de eisen van een goede procesorde, zijn in feite niet gemotiveerd.6

465. De vraag is derhalve hoe in een concreet geval kan worden vastgesteld welke beslissing uit de eisen van een goede procesorde voortvloeit. Welke factoren, welke argumenten zijn daarbij bepalend, en waaraan ontleent de rechter die argumenten? Worden de achterliggende argumenten niet geëxpliciteerd, dan rest ons niets anders dan het 'inlezen' van argumenten. Het achterhalen van de normen die volgens de rechter bepalen welke orde een goede procesorde is, verwordt dan tot een normatief gekleurd gissen.

Alvorens in te gaan op de vraag hoe in een concreet geval kan worden vastgesteld wat een goede procesorde eist, zal in het navolgende eerst worden getracht een beeld te schetsen van de belangen die de Hoge Raad blijkens zijn rechtspraak met een beroep op de goede procesorde beschermt, of althans beoogt te beschermen. Ten einde niet in de valkuil van ongeoorloofde interpretaties te trappen, beperkt de beschrijving zich tot de belangen die de Hoge Raad expliciet heeft genoemd en de belangen waarvan, gezien het resultaat van de toepassing van de eisen van een goede procesorde, welhaast evident is dat zij voor de Hoge Raad bij die toepassing (mede) bepalend zijn geweest. In de meeste gevallen zijn bij de vaststelling van hetgeen een goede procesorde eist, zo zal blijken, meerdere, tegen elkaar af te wegen belangen betrokken.

Uitputtend zal de navolgende opsomming van beschermenswaardig geachte belangen overigens niet zijn. Men bedenke dat de rechter in uitspraken waarin hij motiveert waarom de eisen van een goede procesorde een bepaalde regel of beslissing meebrengen, die motivering veelal 'naar de beslissing toe schrijft.' Welke belangen de rechter ook op het oog heeft gehad, maar uiteindelijk niet voldoende gewichtig heeft geoordeeld, en welke alternatieve oplossingen hij als onjuist of minder juist heeft verworpen, blijkt doorgaans niet uit de uitspraak.7

Ten slotte zij opgemerkt dat beschermenswaardig geachte belangen corresponderen met 'eisen' en dat die belangen 'argumenten' opleveren. De hierna volgende beschrijving had derhalve ook aan de hand van laatstgenoemde termen kunnen plaatsvinden.