5.2.3.1 Masterfoods-verweer

197. In follow-on procedures wordt vaak het zogenaamde Masterfoods-verweer gevoerd.1 De achtergrond van het Masterfoods-verweer is dat de nationale rechter geen beslissing mag nemen die indruist tegen een Commissiebesluit op grond van de loyaliteitsplicht van artikel 4 lid 3 VEU. Het Masterfoods-verweer houdt in dat de nationale civielrechtelijke procedure moet worden aangehouden of geschorst tot het boetebesluit van de Commissie onherroepelijk is geworden. De grondslag voor de aanhouding zijn de eisen van een goede procesorde. Het verweer is, zoals de naam reeds doet vermoeden, gebaseerd op het oordeel van het Hof in het Masterfoods-arrest. In dit arrest heeft het HvJ EU geoordeeld over vragen van het Ierse Supreme Court.2 De feiten zijn, samengevat, als volgt: Unilever stelt detailhandelaars die ijsjes van Unilever verkopen gratis of tegen een geringe vergoeding een vrieskist ter beschikking. Daarbij stelt Unilever de voorwaarde dat vanuit de vrieskist alleen het ijs van Unilever of van haar dochterondernemingen mag worden verkocht.3 Masterfoods wil de ijsmarkt betreden maar toetreding tot de markt blijkt moeilijk door het exclusiviteitsbeding dat Unilever met de detailhandelaars overeen is gekomen. Masterfoods overtuigt detailhandelaars toch haar ijsjes te verkopen vanuit de vrieskist die door Unilever ter beschikking is gesteld. HB, een dochteronderneming van Unilever, vordert met succes bij het Ierse High Court een verbod van het gedrag van Masterfoods. Masterfoods gaat vervolgens in beroep bij het Ierse Supreme Court. Ondertussen heeft de Commissie een besluit gewezen inhoudende dat het exclusiviteitsbeding in de overeenkomst tussen HB en de detailhandelaars een inbreuk is op artikel 101 en 102 VWEU (toen nog artikel 85 en 86 EG).4 Het Ierse Supreme Court stelt prejudiciële vragen aan het Hof waaronder a) of het Supreme Court de behandeling van de zaak moet aanhouden totdat het GEA en, na een eventueel beroep, het HvJ EU hebben beslist op een verzoek tot vernietiging van het besluit van de Commissie, en b) of een Commissiebesluit eraan in de weg staat dat een particulier in een beroep verzoekt om bevestiging van een andersluidende, voor hem gunstige, beslissing van een nationale rechter over identieke of soortgelijke problemen in verband met artikel 101 en 102 VWEU?5 Het Hof overweegt als volgt:

198. Op grond van het oordeel van het Hof in Masterfoods voeren aangesproken karteldeelnemers vaak aan dat een zaak dient te worden aangehouden totdat de uitkomst van een beroep tegen een Commissiebesluit bekend is. Het Masterfoods-verweer is later met zoveel woorden neergelegd in artikel 16 van Verordening 1/2003:6

In kartelschadeclaims wordt het Masterfoods-verweer regelmatig bij wijze van incidenteel verweer gevoerd als de vorderingen ten eerste uitsluitend zijn gebaseerd op een Commissiebesluit (en dus niet berusten op een eigen onderzoek naar de feiten); en ten tweede tegen dat besluit nog een beroep loopt bij de Europese rechter. Gedaagde partijen interpreteren Masterfoods vaak zo dat de nationale rechter een zaak moet schorsen indien en zolang er een beroep loopt tegen het besluit van de Commissie. Eisende partijen verdedigen juist de uitleg dat de nationale rechter de behandeling van de zaak niet mag aanhouden omdat hij gebonden is aan de vaststelling van de Commissie dat er een kartelinbreuk is.7

In Nederland bestaat lagere jurisprudentie ten aanzien van aanhouding van een geding (betreffende het mededingingsrecht) op grond van het Masterfoods-verweer. Ik bespreek een aantal zaken.

199. In TenneT/ABB, een follow-on actie, nam de rechtbank aan dat de alomvattende kartelafspraken de aanbesteding van TenneT hadden beïnvloed. Opmerkelijk is dat door het (ondertussen onherroepelijke) inbreukbesluit van de Commissie vaststaat dat ABB Ltd. heeft deelgenomen aan een kartel.8 ABB Ltd. heeft echter bewezen dat zij pas is opgericht in 1999, dat wil zeggen nádat de overeenkomst tussen ABB T&D en (de rechtsvoorganger van) TenneT in 1992 is gesloten. De rechtbank gaat hieraan voorbij met een beroep op Europees recht.9 Dit is opmerkelijk maar de rechtbank handelt op grond van Masterfoods juist.10 Indien de rechtbank zou oordelen dat ABB Ltd. niet heeft deelgenomen aan het kartel, neemt zij een beslissing die in tegenspraak is met het besluit van de Commissie. De rechtbank past het bovenstaande bewijsrechtelijk in door te oordelen dat de stelling van TenneT dat haar overeenkomst is beïnvloed door kartelafspraken onvoldoende gemotiveerd is betwist door ABB c.s. Daarom moet de beïnvloeding van de overeenkomst als vaststaand worden aangenomen op grond van artikel 149 lid 2 Rv.11 Het hof waagt zich in het hoger beroep niet aan een oordeel omtrent de toerekening van het gedrag van een moedermaatschappij (ABB Ltd.) aan een dochtermaatschappij (ABB BV).12

200. De Rechtbank Den Haag zag in CDC/Shell e.a. (kaarsenwaskartel) geen gevaar voor tegenstrijdigheid met het boetebesluit van de Commissie waartegen beroep was ingesteld. De rechtbank overwoog dat eerst nog beslissingen moesten worden genomen over geschilpunten die niet te maken hadden met de geldigheid van het besluit. Bovendien overwoog de rechtbank dat het doeltreffendheidsbeginsel noopt tot het doorgang laten vinden van de Nederlandse procedure.13

201. In de zaak Equilib/KLM (luchtvrachtkartel) honoreerde de Rechtbank Amsterdam het Masterfoods-verweer wel. Equilib baseerde haar vordering volledig op de feitelijke bevindingen van de Commissie. Omdat tegen het besluit van de Commissie op dat moment verschillende beroepsprocedures liepen bij de Europese rechter, was het besluit nog niet onherroepelijk. De rechtbank oordeelde dat een debat ten gronde in dit stadium zou neerkomen op het uitwisselen van vermoedens en verwachtingen van partijen over de uitkomst van de procedure bij de Europese rechter. Mede vanwege de eisen van een goede procesorde hield de rechtbank de behandeling van de zaak aan.14 Tegen dit vonnis is in het incident tot aanhouding met succes hoger beroep ingesteld door Equilib.15 Het Hof Amsterdam oordeelde dat aanhouding van de nationale procedure alleen voorgeschreven was voor zover in de nationale procedure vragen van feiten of recht aan de orde zouden zijn waarvan de beantwoording zou afhangen van de geldigheid van het besluit van de Commissie. Equilib baseerde haar vordering op het besluit van de Commissie. KLM had echter voldoende bewezen dat zij in redelijkheid een beroep tot nietigverklaring tegen het besluit van de Commissie had ingesteld, in principe zou de nationale procedure daarom doorgang moeten kunnen vinden. Het hof verplicht KLM echter om in een conclusie van antwoord toe te lichten waarom zij zich in redelijkheid verzet tegen het besluit van de Commissie en de verweren die zij wil voeren aan de orde te stellen. De reden hiervoor is dat: