VI.2.1.4 Vorderingen opgenomen in rekening-courantverhouding

557. De aard van een rekening-courant sluit de overdraagbaarheid van (een deel van) het saldo niet uit. Ook ten aanzien van vorderingen ter zake van het bestaande en toekomstige saldo van een rekening-courant, is in het verleden de vraag gerezen of deze gezien de aard van de rekeningcourantverhouding wel voor overdracht en verpanding vatbaar zijn. Tegenwoordig wordt algemeen aangenomen – naar mijn mening terecht – dat de vordering(en) tot betaling van het (toekomstige) saldo, zowel voor als na de (tussentijdse) afsluiting van de rekening, vatbaar is voor cessie en verpanding, tenzij de overdraagbaarheid bij beding is uitgesloten (zie art. 3:83 lid 2 BW). Hetzelfde geldt voor individuele in de rekening opgenomen vorderingen.1

In het verleden is verdedigd dat een cessie of verpanding van de saldovordering(en) voor de afsluiting van de rekening niet mogelijk zou zijn, althans niet zonder toestemming van de schuldenaar. Een cessie of verpanding zou er immers toe leiden dat de betreffende vordering afzonderlijk zou moeten worden afgerekend, terwijl de strekking van de rekening-courantovereenkomst nu juist is alle posten van het saldo bij afsluiting van de rekening gezamenlijk af te rekenen.2 Wiarda is van mening dat deze redenering slechts juist is, indien men aanneemt dat de contractueel overeengekomen verrekening in rekening-courant geen derdenwerking heeft (hetgeen door Wiarda overigens wel wordt aangenomen) en de cessionaris of pandhouder derhalve niet zou kunnen worden tegengeworpen.3 Mijnssen wijst eveneens op het bezwaar dat een cessie van de saldovordering tot gevolg heeft dat een tegenvordering van de schuldenaar op de cedent niet meer verrekend kan worden met de gecedeerde saldovordering, maar ziet daarin geen reden om de saldovordering vanwege haar aard onoverdraagbaar te achten.4 Deze opvatting is juist, ongeacht of de verrekening in rekening-courant derdenwerking heeft. De rekening-courant heeft tot doel dat bepaalde door partijen aangewezen vorderingen en schulden van rechtswege met elkaar worden verrekend, zodat op elk moment slechts het saldo verschuldigd is.5 De opname van een vordering in een rekening-courant verandert de aard en inhoud van de vordering echter niet. De vordering wordt daardoor dus niet onoverdraagbaar.6 Of de vordering overdraagbaar is, moet worden beoordeeld aan de hand van de rechtsverhouding waaruit zij is voortgevloeid.7 Of er na opname van een vordering in de rekeningcourant verrekening plaatsvindt, moet worden beoordeeld aan de hand van vereisten van art. 6:127 leden 2 en 3 BW.8 Een openbare cessie of verpanding van een in de rekening-courant opgenomen vordering, staat in beginsel – behoudens het bepaalde in art. 6:130 BW – aan verrekening in de weg, tenzij schuldenaar en schuldeiser anders zijn overeengekomen (zie hierna).

In het verlengde van het voorgaande ligt de stelling dat een cessie of verpanding van het saldo afstuit op het vermeende persoonlijke karakter van de rekening-courantverhouding.9 Het in het leven roepen van een rekening-courantverhouding heeft echter niet tot gevolg dat de in de rekening-courant opgenomen vorderingen daardoor een persoonlijk karakter krijgen. Aard en inhoud van de in de rekening op te nemen vorderingen veranderen niet. De rekening-courantovereenkomst is slechts een hulpovereenkomst die erop is gericht de afwikkeling van de daarin opgenomen vorderingen te vereenvoudigen. Of een in de rekeningcourant opgenomen vordering persoonlijk van aard is, moet worden beoordeeld aan de hand van de rechtsverhouding waaruit de vordering is voortgevloeid.

Evenmin kan worden aangenomen dat de overeenkomst waarbij de rekening-courantverhouding in het leven wordt geroepen, zonder meer een (impliciet) cessie- en verpandingsverbod behelst.10 Of dit zo is, zal door middel van uitleg moeten worden vastgesteld.11 Wel kan het de bedoeling van partijen zijn dat de in de rekening-courant op te nemen vorderingen te allen tijde, derhalve ook na cessie of verpanding, met elkaar verrekend worden. Aan een dergelijk verrekeningsbeding komt derdenwerking toe en kan een cessionaris of pandhouder worden tegengeworpen.12 Of een verrekeningsbeding is overeengekomen, is eveneens een kwestie van uitleg van de rekening-courantovereenkomst. Over het algemeen zal een rekening-courantovereenkomst deze strekking echter niet hebben.13 En ook als dat wel het geval is, dan kan dit verrekeningsbeding niet gelijk worden gesteld met een cessie- en verpandingsverbod.

Conclusie is dat de aard van een rekening-courantverhouding in de regel niet in de weg staat aan de overdracht of de verpanding van de in de rekening-courant opgenomen vorderingen. Voor de overdraagbaarheid en de verpandbaarheid is evenmin vereist dat de rekening-courant is afgesloten zodat er een eindsaldo resteert. Rekening-courant saldi en meer in het bijzonder vorderingen ter zake van kredietverlening in rekeningcourant, kunnen derhalve het voorwerp zijn van financiële transacties zoals securitisation.