6.2.2.2 Het vereiste van gegronde vrees voor verduistering

392. Naast het in § 6.2.2.1 besproken vereiste van het rechterlijk verlof - dat voor vrijwel alle conservatoire beslagen geldt - stelt de wet voor een aantal conservatoire beslagen óók nog als eis dat sprake moet zijn van 'gegronde vrees voor verduistering'. Op dit vereiste zal hier niet uitvoerig behoeven te worden ingegaan, aangezien het nu juist niet geldt voor conservatoir derdenbeslag (art. 718), tenzij het gaat om conservatoir mantaal derdenbeslag (art. 768 lid 3 jo. art. 770).1 Het geldt naar zijn aard óók niet voor conservatoir beslag dat strekt tot afgifte van een zaak of levering van een goed (art. 734 lid 4), en evenmin voor conservatoir vreemdelingen- (derden)beslag (art. 765).2 Deze eis geldt dan ook met name voor het conservatoir verhaalsbeslag op roerende zaken en op registergoederen.

De eis dat de schuldeiser die conservatoir beslag wil leggen ten genoege van de verlofrechter moet 'aantonen' (art. 711, 714, 725 en 768) dat er 'gegronde vrees voor verduistering' bestaat, vormt enerzijds een (verdere) waarborg dat niet overhaast en op lichtvaardige gronden de goederen van iemand in beslag worden genomen die volgens de beslagleggende schuldeiser zijn schuldenaar is. Het staat immers nog niet in rechte vast dát de schuldeiser een deugdelijk vorderingsrecht heeft: dáárover moet eerst nog in de hoofdzaak - en soms langdurig - worden geprocedeerd. Anderzijds wordt op deze wijze, met name wanneer sprake is van een wérkelijk 'gegronde vrees voor verduistering' door de schuldenaar van zijn met name roerende of onroerende zaken, het verhaalsrecht van de schuldeiser zo veel mogelijk gewaarborgd.

In dit verband is het goed er hier alvast op te wijzen dat - volgens de Hoge Raad3 -

In deze overweging klinkt onmiskenbaar het liberale stelsel van het Nederlands conservatoir beslagrecht door: enerzijds kan de schuldeiser op vrij eenvoudige wijze verlof krijgen om het gewenste beslag te leggen, terwijl anderzijds, wanneer het beslag ten onrechte gelegd blijkt te zijn, de schuldeiser in beginsel wel aansprakelijk is voor de daardoor veroorzaakte schade. Daarnaast bestaat uiteraard steeds de mogelijkheid een 'vexatoir' beslag op korte termijn in kort geding opgeheven te krijgen, wat met name ook van belang kan zijn om de schade te beperken.

393. Onder het begrip 'gegronde vrees voor verduistering' - dat ook in het oude recht reeds voorkwam (art. 727) en niets met het strafrechtelijk begrip 'verduistering' (art. 326 Sr) van doen heeft - pleegt sinds jaar en dag te worden verstaan, de vrees of verwachting dat - in de woorden van P.A. Stein4 -

Waar het in wezen op neerkomt is dat de schuldeiser die conservatoir beslag wil leggen, tegenover de Voorzieningenrechter aannemelijk moet maken dat, wanneer het beslag niet ntl door hem wordt gelegd, later5

Terecht is door H. Stein6in dit verband opgemerkt dat de hier besproken eis 'niet veel om het lijf heeft en dat dit verband houdt met het 'liberale' stelsel van het in Nederland geldende conservatoir beslagrecht. Dit neemt toch niet weg dat de bewijslast van een en ander in beginsel ligt bij de schuldeiser die het beslag wil leggen. Aangezien er op dit punt niets gewijzigd is, heeft de onder het oude recht gevormde jurisprudentie hier haar betekenis volledig behouden 7

Ter wille van de volledigheid zij er hier nog op gewezen, dat de eis van 'gegronde vrees voor verduistering' van oudsher ook geldt bij de invordering van belastingschulden. De Ontvanger ontleent aan art. 10 lid 1 onder b (jo. art. 15) Invorderingswet 19908 de bevoegdheid tot versnelde invordering over te gaan: het door de Ontvanger uitgevaardigde dwangbevel, dat een executoriale titel oplevert (art. 14 Iw. 1990), kan in geval van 'gegronde vrees voor verduistering' onmiddellijk - derhalve zonder verdere betalingstermijnen in acht te nemen - door het leggen van executoriaal (derden)beslag ten uitvoer worden gelegd. Aldus is een begrip dat naar zijn aard typisch behoort tot het gewone conservatoir beslagrecht, in de praktijk met name tot ontwikkeling gekomen bij door de fiscus in het kader van de zogenoemde 'versnelde invordering' gelegde executoriale beslagen, waaronder dus óók talloze derdenbeslagen.9 In de zaak Vastgoed/Staat heeft de Hoge Raad de bevoegdheid tot versnelde invordering in geval van 'gegronde vrees voor verduistering' als volgt omschreven (r.o. 3.2)10:

De geciteerde woorden geven precies de kern aan waar het bij 'gegronde vrees voor verduistering' om gaat: het later kunnen vinden van verhaal bij de schuldenaar zal mogelijk illusoir blijken te zijn, wanneer de schuldeiser niet vóórdien zijn verhaalsrecht door het leggen van conservatoir beslag heeft veilig gesteld. Hoewel de eis van 'gegronde vrees voor verduistering' dus niet geldt bij het leggen van conservatoir derdenbeslag, kan zij wél een rol spelen wanneer de Ontvanger een dwangbevel versneld wil invorderen door het leggen van executoriaal derdenbeslag.11