8.7.1.4 Materiële consequenties

Materiële consequenties definieer ik in dit onderzoek als: rechterlijke ingrepen ten aanzien van procesgedrag die directe invloed gevolgen hebben voor de uitkomst van het materieelrechtelijke geschil.1 Bij de interviews werden genoemd: het ontoelaatbaar achten of buiten beschouwing laten van stukken, het weigeren van eisver-meerderingen en -veranderingen, het niet toestaan van het nemen van een nieuwe conclusie of akte (bijvoorbeeld na een bindende eindbeslissing) en het niet bepalen van een nieuwe zittingsdatum na een niet-verschijnen. Deze materiële consequenties zijn niet financieel en kunnen vaak ook voorafgaand aan het voorgenomen verstorende gedrag plaatsvinden, waardoor het gedrag wordt voorkomen.

Deze categorie werd het meest genoemd in de interviews toen werd gevraagd naar de beschikbaarheid van andere remedies. Bovendien werd over materiële consequenties ook een aantal keren door rechters gezegd dat die sinds 2002 het aantal verstorende gedragingen hebben doen afnemen, omdat toen in het nieuwe Rechtsvordering (en in samenhang daarmee: de landelijke rolreglementen) een strakker regime werd ingevoerd, met meer mogelijkheden om partijdebat af te kappen en proceshandelingen vooraf niet toe te staan. De tegenovergestelde visie lijkt in Engeland te bestaan, waar materiële sancties als striking out als draconisch worden gezien en kostensancties als een mildere optie:

De Handleiding regie vanaf de conclusie van antwoord3 bevat twee voorbeelden waarin de keuze tussen een materiële en een kostenconsequentie bestaat. Bij het niet verschijnen van een partij ter comparitie kan de rechter kiezen voor het laten doorgaan van de zitting waarbij slechts de wel verschenen partij verklaringen kan afleggen, waardoor de niet verschenen partij grotere kans heeft om te verliezen op grond van onvoldoende onderbouwde stellingen en betwistingen.4 Dat is een materiële consequentie. De rechter kan echter ook kiezen voor het aanhouden van de zitting. Hij laat dan de kosten van de mislukte zitting voor rekening van de afwezige partij komen.5 Bij het te laat toezenden of pas ter zitting inbrengen van stukken van zodanige aard en omvang dat de wederpartij daarop niet adequaat kan reageren geldt dezelfde keuze: weigering wegens strijd met de goede procesorde (materiële consequentie) of aanhouding van de zitting dan wel een extra schriftelijke ronde op kosten van de partij die de stukken heeft ingebracht (kostenconsequentie).6

Dergelijke keuzes zijn ook mogelijk bij nieuwe stellingen en feiten in hoger beroep en/of na bindende eindbeslissingen. Nova kunnen worden geweigerd op grond van de goede procesorde (of door de wetgever worden verboden), maar een systeem waarin alles mag, mits de veroorzaker maar voor de extra kosten betaalt, is ook niet ondenkbaar. De Commissie Fundamentele Herbezinning kiest hier voor de optie van de proceskostenveroordeling,7 terwijl in de huidige rechtspraktijk weigeringen vaker voor lijken te komen dan kostenconsequenties.8

Omdat de keuze tussen materiële en kostenconsequenties bij veel vormen van verstorend procesgedrag voor kan komen, getuige de opmerkingen hierover in de interviews, worden materiële consequenties nu iets uitgebreider geëvalueerd dan de hiervoor besproken alternatieven.

Rechtseconomische literatuur is vrijwel afwezig op dit specifieke punt, maar aan de hand van de kennis uit de in het vorige hoofdstuk besproken literatuur en de interviews kunnen de voor- en nadelige effecten op de criteria van het toetsingskader van kostenconsequenties ten opzichte van materiële consequenties wel worden ingeschat.