8.7.1.2 Informele prikkels

Informele prikkels bestaan in vele varianten. Denk aan de rechter die bij een pas ter comparitie ingediend stuk een leespauze inlast en bij de late indiener zijn ongenoegen laat blijken. Ook als een partij te laat komt op de zitting of als de producties onduidelijk en ongenummerd zijn geordend zal de rechter eerder kiezen voor een vermaning dan voor een formele consequentie.1 Deze informele prikkels worden niet in de wet genoemd, maar volgen uit de regiefunctie van de rechter. Het belang ervan moet niet worden onderschat, want ze komen vaker voor dan formele sancties.2 Informele prikkels vormen een serieus alternatief voor kostenconsequenties in de gevallen waarin de veroorzaakte vertraging en/of extra kosten gering zijn. Formele sancties zouden dan tot meer satellite litigation leiden dan dat er aan voordelige deterrence bereikt wordt. Bovendien kan de door partijen ervaren procedurele kwaliteit afnemen als zij het gevoel hebben dat de rechter met een kanon op een mug schiet.

Informele prikkels zijn er niet alleen achteraf; ook als de rechter vooraf (in het comparitievonnis of aan het begin van de zitting) aangeeft wat van partijen verwacht wordt, kan dat bijvoorbeeld leiden tot betere voorbereiding en minder kansloze stellingen en verweren.3 Tijdens de interviews kwamen ook voorbeelden aan bod, zoals het boos opbellen van de niet-verschenen advocaat in het bijzijn van de wel verschenen wederpartij en het maken van afspraken met grote deurwaarderskantoren die geregeld incomplete of meerdere dagvaardingen stuurden.4

Al met al zullen informele prikkels in veel gevallen beter scoren op het geheel van tijd, kosten, kwaliteit van procedure en uitkomsten dan formele prikkels als proceskostenconsequenties. Dat geldt dan vooral voor de kleine verstoringen; de grens is soms lastig te trekken. Als een partij in de file staat, moet de rechter zichzelf en de wederpartij dan maximaal 10, 20 of 40 minuten laten wachten alvorens een formele (materiële of kosten-) consequentie wordt toegepast? En tot hoeveel pagina's is een leespauze nog opportuun?