4.3.1 Algemene beschouwing

143. Vrij algemeen wordt aangenomen dat de blokkerende werking een van de belangrijkste gevolgen van een gelegd - conservatoir of executoriaal - beslag vormt. Onder dit blokkeringseffect wordt verstaan dat als direct gevolg van het gelegde beslag - in de woorden van PA. Stein2 -

Dit betekent dat de beslagdebiteur in beginsel niet meer vrijelijk over de hem in eigendom toebehorende goederen kan beschikken, althans niet ten nadele van de schuldeiser die het beslag heeft gelegd. Wanneer bijv. een schuldenaar, nádat te zijnen laste op zijn woonhuis beslag is gelegd, dit huis vervolgens aan een derde in eigendom overdraagt, dan wel daarop ten behoeve van zijn bank een hypotheek vestigt, kan die overdracht of bezwaring niet aan de schuldeiser die het 'anterieurer’3 eerdere - beslag heeft gelegd, worden tegengeworpen (vgl. art. 505 lid 2). De blokkerende werking van het beslag strekt er dus niet alleen toe het in beslag genomen goed als verhaalsobject daadwerkelijk voor de beslaglegger veilig te stellen, maar óók om het te behoeden tegen rechtshandelingen die de verhaalswaarde er van nadelig kunnen beïnvloeden. Bij het laatste valt niet alleen te denken aan verpanding of verhypothekering van het beslagen goed, maar ook aan het sluiten van huur- of pachtovereenkomsten waardoor de vrije verkoopwaarde van de onroerende zaak aanzienlijk kan verminderen, met name als gevolg van de óók bij beslag en executie geldende regel: 'koop breekt geen huur' (art. 7A:1612; art. 34 Pachtwet).4

144. Onder het oude recht was de blokkeringsregel alleen bij beslag op onroerende zaken met zoveel woorden in de wet opgenomen: art. 505 lid 4 (jo. art. 770b lid 1), zoals deze bepaling in vaste rechtspraak door de Hoge Raad5 werd uitgelegd. De gelding van deze regel is door de Hoge Raad echter ook aanvaard bij andere beslagsoorten. De meest voorkomende ervan zullen hierna onder a tot en met c kort worden besproken.6

In zijn noot onder dit arrest wijst Houwing er nog op dat over de in die zaak aan de orde zijnde casuspositie, te weten: beslag/cessie/beslag, in Nederland 'geen jurisprudentie en nauwelijks literatuur' bestond, zulks in tegenstelling tot Frankrijk.13

Daarin is pas in de laatste decennia van de vorige eeuw verandering gekomen.14 Met betrekking tot derdenbeslag is de in 1953 aanvaarde blokkeringsregel in 1991 herhaald in Van Berkel/Tribosa, welke zaak nog onder vigeur van het oude beslagrecht gewezen is. De Hoge Raad15 besliste daarin - anticiperend - onder meer (r.o. 3.3) dat het thans geldend art. 475h lid 116

De Hoge Raad lichtte de blokkeringsregel bij derdenbeslag nog als volgt nader toe:

door vervreemding van het goed waarop het beslag rust, dan wel door bezwaring van dat goed (bijv. stille verpanding van de vordering), niet wordt aangetast: de blokkeringsregel stelt juist het uitwinningsrecht veilig. In dit verband is door Stein nog op een belangrijk neveneffect van de blokkerende werking gewezen, namelijk als drukmiddel om de schuldenaar te nopen tot betaling over te gaan18:

Het voorgaande geldt zowel voor het oude als voor het huidige beslagrecht. De blokkeringsregel is tegenwoordig bij alle beslagvormen uitdrukkelijk in de wet opgenomen (zie hierna nr. 145).

145. Gegeven enerzijds het wezenlijk belang van het blokkeringseffect voor elke soort van beslag, en anderzijds de niet steeds even duidelijke regeling ervan onder het oude recht, heeft de wetgever ervoor gekozen voor elke beslagsoort de blokkeringsregel afzonderlijk en expliciet in de huidige wet op te nemen.19 Daarmee kon deze regel ook, al naar gelang de aard van het in beslag genomen goed, specifiek op dát goed worden toegesneden. Hoewel de onderscheiden bepalingen alle dezelfde strekking hebben, vertonen zij onderling toch ook enige verschillen, wat met name samenhangt met de aard van het betreffende goed als beslagobject.

Hierna worden in de volgorde waarin zij in de wet voorkomen, de verschillende bepalingen opgesomd (met telkens tussen haakjes de bepaling waarin het vergelijkbare conservatoir20 beslag is geregeld):

Ten slotte verklaart art. 734 de voorschriften betreffende het conservatoir beslag tot verhaal van geldvorderingen, van overeenkomstige toepassing op de art. 730-737 (beslag tot afgifte van zaken en levering van goederen), zodat langs deze indirecte weg de blokkeringsregel ook op déze beslagsoort van toepassing zijn verklaard.

Wanneer men nu de verschillende bepalingen afzonderlijk beziet21, dan valt op dat de bewoordingen waarin is weergegeven dat de beslaglegger zich - kort gezegd - niets behoeft aan te trekken van bepaalde ná het beslag door de beslagdebiteur met betrekking tot het beslagen goed verrichte rechtshandelingen, nogal uiteenlopen.22 Zo kunnen de in art. 453a lid 1 genoemde rechtshandelingen 'niet aan de beslaglegger worden tegengeworpen', terwijl ingevolge art. 474e de 'aandelen niet ten nadele van de beslaglegger kunnen worden vervreemd, bezwaard of onder bewind gesteld'.

De overige artikelen - waaronder ook art. 475h lid 1 - bepalen dat de benadelende rechtshandelingen23

kunnen worden. Nu in de parlementaire geschiedenis van de onderscheiden bepalingen niet enige aanwijzing voor het tegendeel is te vinden, zal - mede in verband met de consistentie van het wettelijk stelsel - moeten worden aangenomen dat de verschillende bewoordingen waarin de blokkeringsregel telkens tot uitdrukking is gebracht, in elk geval niet tot verschillende rechtsgevolgen leiden.