HR, 17-10-2014, nr. 13/06130

In rechtsoverweging oordeelt het Gerechtshof onder rov 7.1 (met juistheid) dat de rechtbank op goede gronden heeft geoordeeld dat de Inspecteur door de naheffingsaanslagen op te leggen en de beschikkingen te geven, te handhaven en eerst nadat daartegen beroep was ingesteld te vernietigen, een onrechtmatige daad heeft begaan en dat zijn schuld daarmee gegeven is.

Onbegrijpelijk is het oordeel van het Gerechtshof evenwel, waar het overweegt dat door de rechtbank op goede gronden is beslist dat het rechtstreekse verband tussen het onrechtmatig handelen van de Inspecteur en de door belanghebbende(n) gestelde schade ontbreekt en (in dat verband) dat niet aannemelijk is geworden dat belanghebbenden als gevolg van de beneficiaire aanvaarding van de nalatenschap de onderneming niet hebben kunnen verkopen en de woning pas na anderhalf jaar. Het oordeel van het Gerechtshof hieromtrent is ook niet, althans verregaand onvoldoende gemotiveerd.

Zowel bij de rechtbank als bij het Gerechtshof hebben belanghebbenden uitvoerig toegelicht dat en waarop de aanslagen een blokkerende werking hebben gehad die uiteindelijk de materiële schade hebben doen ontstaan. Daaromtrent overweegt de rechtbank onder rov 15 dat geloof wordt gehecht aan de stelling van eisers dat de beneficiaire aanvaarding van de nalatenschap was ingegeven door de omstandigheid dat de naheffingsaanslagen ‘boven de markt hingen’. Die aanslagen hingen evenwel niet boven de markt, zij waren er daadwerkelijk! Waren zij er niet geweest, dan was er voor belanghebbenden ook geen enkele reden geweest de nalatenschap beneficiair te aanvaarden, maar had de nalatenschap onvoorwaardelijk kunnen worden aanvaard. Niet alleen bepaalden de aanslagen in belangrijke mate het te aanvaarden en verdelen vermogen, maar zij bepaalden ook mede de waarde voor het in de ondernemingen [B] en [C] zelf besloten vermogen, ook al ging het om privé aanslagen.

Bij de beantwoording van de vraag of er een rechtstreeks verband bestaat tussen de gestelde schade en de opgelegde aanslagen, dient onder ogen te worden gezien wat de situatie zou zijn geweest indien ten tijde van het overlijden van erflaatster de later onrechtmatig gebleken besluiten niet waren genomen (lees: aanslagen niet waren opgelegd). Voorts zou bij die beoordeling de vraag betrokken dienen te worden of er andere omstandigheden waren die tot de gestelde schade hadden kunnen leiden (of daaraan een bijdrage konden hebben geleverd, maar in dat geval zou nog steeds ten aanzien van een deel van de schade een verband bestaan tussen de aanslagen en de ontstane schade).

Aan het Gerechtshof zou nog kunnen worden toegegeven dat de exacte omvang van de door belanghebbenden geleden schade een nadere onderbouwing behoefde. Nu immers van een te gelde maken van het eigendomsaandeel van erflaatster in de ondernemingen geen sprake heeft kunnen worden als gevolg van de aanslagen, zou daarover nog kunnen worden gedebatteerd (anders dan met betrekking tot de onroerende zaak, waarvan door de lagere verkoopprijs en het voortduren van hypothecaire verplichtingen, eenvoudiger de omvang van de schade kan worden bepaald).

Het Gerechtshof bevestigt met zijn oordeel impliciet het oordeel van de rechtbank (rov 15) dat er geen reden was op grond waarvan de rechtbank geen toestemming zou hebben verleend voor de verkoop van de onderneming en/of de woning op het moment dat zich (een) koper(s) zou(den) melden die daarvoor een marktconforme prijs zouden bieden. Het Gerechtshof gaat daarmee volledig — en zonder enige nadere motivering — voorbij aan het door belanghebbenden gestelde in de brief met nadere toelichting d.d. 12 juli 2012 aan het Gerechtshof (en meer in het bijzonder het gestelde onder het kopje ‘het rechtstreekse verband’ onder 1.1 tot en met 1.3. Daarmee is door het Gerechtshof ook niet (volledig) beslist op de grondslag van het hoger beroep en is zijn oordeel onbegrijpelijk en onvoldoende gemotiveerd. Dit betreft in het bijzonder het door belanghebbenden gestelde met betrekking tot de vraag welke toetsing door het Gerechtshof aangelegd had dienen te worden teneinde te beoordelen of er inderdaad door belanghebbenden voldoende aannemelijk was gemaakt dat er een causaal verband bestaat (waarbij, zoals ook in het voorgaande onder I.4 betoogd) onder ogen gezien had behoren te worden of aannemelijk was dat er andere oorzaken aan te wijzen waren die tot de schade geleid hadden kunnen hebben. Dit klemt temeer nu ten tijde van het overlijden van de erflaatster, indien althans de aanslagen worden ‘weggedacht’ sprake was van gezonde, niet onaanzienlijke inkomsten genererende, ondernemingen.

Door het Gerechtshof is de uitspraak van de rechtbank gevolgd voor zover de rechtbank daarin heeft overwogen dat belanghebbenden in beginsel aanspraak kunnen maken op vergoeding van immateriële schade. Ter zake van de beantwoording van de vraag op welk bedrag belanghebbende aanspraak maken in verband met geleden immateriële schade heeft het Gerechtshof de uitspraak van de rechtbank vernietigd waar de rechtbank had overwogen dat het recht van erflaatster was overgegaan op belanghebbenden. Daarbij heeft het Gerechtshof overwogen dat door erflaatster geen aanspraak was gemaakt op vergoeding van immateriële schade nu uit de aan de Inspecteur gerichte correspondentie (een fax van 25 oktober 2006 en een brief van 22 december 2006) niet kon worden afgeleid dat erflaatster vergoeding wenste van immateriële schade (rov. 7.6 en 7.7).

Waar door belanghebbenden de uitspraak van de rechtbank (mede) werd bestreden op het oordeel dat, voor de berekening van de immateriële schade, was uitgegaan van een berekening als ware sprake van één zaak heeft het Gerechtshof het hoger beroep verworpen. Daartoe is door het Gerechtshof overwogen dat alle vier de naheffingsaanslagen en bijbehorende beschikkingen immers hetzelfde feitencomplex, geschil en middel ten grondslag ligt. Daaraan wordt door het Gerechtshof toegevoegd dat op gelijke, dan wel vergelijkbare gronden bezwaar en beroep was ingesteld, welke bezwaren en beroepen gelijktijdig zijn behandeld.

Met betrekking tot de door het Gerechtshof beoogde ‘correctie’ van de vaststelling van de immateriële schadevergoeding omdat het recht niet van erflaatster op belanghebbende zou zijn overgegaan doen belanghebbenden opmerken dat het Gerechtshof daarmee miskend heeft dat de grond van de toekenning van de immateriële schadevergoeding is gelegen in de (te) lange behandelingsduur van de bezwaren waardoor de op de bezwaarde drukkende besluiten (in casu: aanslagen) waarvan achteraf is gebleken dat zij onrechtmatig waren, spanning en frustratie hebben opgeleverd. Zelfs indien in de door het Gerechtshof genoemde fax en brief niet expliciet een vordering tot immateriële schadevergoeding gelezen zou kunnen worden, moet voldoende worden geacht dat door erflaatster blijk is gegeven van de aanwezigheid van de gronden voor een vordering van immateriële schadevergoeding, te weten, het bestaan van die spanning en frustratie (mede) als gevolg van de lange behandelingsduur en het daardoor gedurende (te) lange tijd op erflaatster drukken van de aanslagen.

De overwegingen van de rechtbank daaromtrent dat ‘gelet op voormelde omstandigheden en het feit dat pas met de onder 17. genoemde arresten duidelijkheid is ontstaan over de (mogelijke) toekenning van een vergoeding voor immateriële schade bij overschrijding van de redelijke termijn ‘het beroep van erflaatster op de beglgselen van behoorlijk bestuur, in het bijzonder het zorgvuldigheidsbeginsel, ter bespoediging van de duur en de afwikkeling van het boekenonderzoek, dient te worden opgevat als een beroep van erflaatster op overschrijding van de redelijke termijn’ is dan ook juist, evenals da daaraan door de rechtbank verbonden conclusie dat.voor de beantwoording van de vraag of hetgeen erflaatster aan de inspecteur daaromtrent heeft medegedeeld op één lijn dient te worden gesteld met een daad die het ontstaan van een, voor overgang op belanghebbenden vatbare, immateriële schadevergoeding constitueert. Het oordeel van het gerechtshof hieromtrent is dan ook dermate rigide dat sprake is van een onjuiste rechtstoepassing.

Waar het Gerechtshof (en dit in navolging van de rechtbank, met dien verstande dat het Gerechtshof een bestuursrechtelijke ‘samenhangfactor’ toepast) oordeelt dat voor de vaststelling van de immateriële schadevergoeding uitgegaan dient te worden van één zaak, miskent het Gerechtshof dat de grondslag van de vergoeding bestaat in de leedtoevoeging van elke, achteraf onrechtmatig gebleken, aanslag. Het Gerechtshof ziet er aan voorbij dat elke nieuwe aanslag spanning en frustratie oplevert. Het gaat daarbij niet om de grondslag van de aanslagen of de (gelijke) aard van de procedures en zelfs niet de (gelijke) aard van de bezwaargronden. Het is niet (zoals hier geoordeeld) ‘vier voor de prijs van één’. Telkens als een besluit wordt genomen dat (in aanmerking genomen de aard van het besluit, het moment waarop het wordt genomen, het achteraf onrechtmatig blijken te zijn) op zichzelf voldoet aan de vereisten om een recht op immateriële schadevergoeding te doen ontstaan zal dit op zichzelf moeten worden beoordeeld.

Met betrekking tot de integrale proceskostenvergoeding oordeelt het Gerechtshof dat geen sprake is van bijzonder omstandigheden die een afwijking van de proceskostenvergoeding op basis van de (bestuursrechtelijke) forfaitaire bedragen rechtvaardigen. Nu evenwel juist sprake is van een van de omstandigheden die een dergelijke afwijking wél rechtvaardigen, te weten het gedurende langere tijd handhaven van besluiten die krachtens het eigen beleid van de Staatsecretaris hadden dienen te worden ingetrokken of vernietigd, is het oordeel van het Gerechtshof onbegrijpelijk.

Verzoekers tot cassatie Uw College eerbiedig doen verzoeken, onder vernietiging van de uitspraak, waartegen dit beroep in cassatie zich richt, het beroep gegrond te verklaren en te verstaan dat het Gerechtshof Den Haag het door hen gevorderde ten onrechte en op onbegrijpelijke gronden, althans onder schending van de wettelijke bepalingen heeft afgewezen, met een zodanige verdere beslissing als Uw College zal vermenen te behoren.