HR, 12-01-2010, nr. 08/01673

Het gerechtshof te 's-Hertogenbosch heeft bij arrest van 21 maart 2008 verzoeker wegens moord veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van twintig jaren.

Namens verzoeker hebben mr. J.M. Eelman en mr. G.G.J. Knoops, beiden advocaat te Amsterdam, bij schriftuur twee middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel behelst de klacht dat het hof in strijd met art. 278 Sv, art. 311 Sv en art. 6 EVRM en op onbegrijpelijke en ongenoegzame gronden heeft afgewezen het door de raadsman van verzoeker op de terechtzitting in hoger beroep van 11 maart 2008 gedane verzoek tot aanhouding van de zaak in verband met het feit dat verzoeker in hongerstaking was en het dientengevolge medisch niet verantwoord was dat hij aanwezig was.

De stukken van het geding houden, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende in:

Blijkens de toelichting klaagt het middel erover dat het hof aan de afwijzing van het verzoek tot aanhouding een onbegrijpelijke redenering ten grondslag heeft gelegd omdat

Het bij faxbericht van 10 maart 2008 gedane en op de terechtzitting in hoger beroep van 11 maart 2008 herhaalde verzoek van de raadsman van verzoeker tot schorsing van het onderzoek ter terechtzitting, is een verzoek als bedoeld in art. 281, eerste lid, Sv in verbinding met art. 328 Sv en art. 415 (oud) Sv. Maatstaf voor de beoordeling van een zodanig verzoek is ingevolge art. 281, eerste lid, Sv in verbinding met art. 415 (oud) Sv of het belang van het onderzoek de schorsing vordert.

In de hiervoor onder 4 sub xvi weergegeven overwegingen van het hof ligt als zijn oordeel besloten dat het hof het verzoek tot schorsing van het onderzoek ter terechtzitting heeft afgewezen, omdat het belang van het onderzoek de schorsing niet vorderde. Aldus heeft het hof de juiste maatstaf toegepast.

Bij de beoordeling van het middel moet worden vooropgesteld dat, indien een verdachte door ziekte3. is verhinderd op de terechtzitting te verschijnen en in verband daarmee schorsing van het onderzoek heeft verzocht of doen verzoeken, de rechter in beginsel aan dit verzoek voldoet teneinde de verdachte alsnog de gelegenheid te geven bij de behandeling van zijn zaak op de terechtzitting aanwezig te zijn. Dit spruit voort uit het onder meer in art. 6 EVRM gewaarborgde aanwezigheidsrecht van de verdachte. Bijzondere omstandigheden kunnen echter meebrengen dat de rechter tot het oordeel komt dat het belang van een behoorlijke strafvordering - welke omvat afdoening van de zaak binnen een redelijke termijn - ernstig in het gedrang zou komen, indien het onderzoek op de terechtzitting zou worden geschorst en dat dit belang onder de gegeven omstandigheden zwaarder moet wegen dan het belang van de verdachte om bij de behandeling van zijn zaak tegenwoordig te zijn.4.

Het staat ter beoordeling van de rechter of hij de aangevoerde reden aannemelijk en van voldoende gewicht acht en of het belang van een behoorlijke strafvordering de voorrang moet hebben boven het belang van de verdachte bij aanhouding.

In de hiervoor onder 4 sub xvi weergegeven afwijzing door het hof van het verzoek tot schorsing van het onderzoek ter terechtzitting ligt als zijn oordeel besloten dat in dit geval de belangen gemoeid met een voorspoedige voortgang van de zaak, in het bijzonder de belangen van de nabestaanden van het slachtoffer [slachtoffer], dienden te prevaleren boven het belang van verzoeker om bij de verdere behandeling van zijn zaak aanwezig te zijn. Ik herhaal nog even de overwegingen van het hof: reeds op 16 november 2007 is aan verzoeker aangezegd dat op 11 maart 2008 de behandeling van zijn zaak, die reeds vele malen is aangehouden, zou worden voortgezet, terwijl verzoeker vanaf 30 december 2007 in hongerstaking is gegaan; verzoeker heeft kennelijk welbewust een keuze gemaakt tussen de mogelijkheden om ter terechtzitting te verschijnen en zijn hongerstaking; hij heeft de mogelijkheid gehad zijn hongerstaking tijdelijk te onderbreken; hij heeft er evenwel voor gekozen zijn hongerstaking voort te zetten, waardoor hij niet ter terechtzitting kon verschijnen.

Aan verzoeker, die in hoger beroep vijf verschillende raadslieden heeft versleten,5. is op de terechtzitting in hoger beroep van 16 november 2007 overeenkomstig art. 319, eerste lid, Sv in verbinding met art. 415 (oud) Sv het tijdstip aangezegd waarop hij bij de hervatting van de inhoudelijke behandeling van zijn zaak op 11 maart 2008 aanwezig moest zijn. Vervolgens is verzoeker op 30 december 2007 in hongerstaking gegaan, waardoor hij niet in staat was op die terechtzitting aanwezig te zijn. Het hof heeft eerdere verzoeken tot aanhouding van de verdediging van 30 oktober 2006, 18 april 2007 en 26 oktober 2007 wel gehonoreerd, terwijl diverse door de verdediging gedane verzoeken ertoe hebben geleid dat het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep in totaal reeds vijf keer was geschorst. Voorts is verzoeker vier keer ter terechtzitting in hoger beroep verschenen, zodat hij in hoger beroep wel degelijk zijn aanwezigheidsrecht heeft kunnen uitoefenen en in de gelegenheid is geweest ten overstaan van de raadsheren van het hof zijn lezing van het gebeurde en van de wijze van totstandkoming van zijn bekennende verklaringen te geven, zoals hij met name op de zitting van 3 april 2007 heeft gedaan. Bovendien heeft de advocaat-generaal op de terechtzitting in hoger beroep van 11 maart 2008 medegedeeld dat de inrichtingsarts hem heeft verteld dat verzoeker niet van plan was zijn hongerstaking op te geven en dat er dus geen uitzicht op herstel was, terwijl door de raadsman van verzoeker niet is aangegeven op welke termijn te verwachten was dat verzoeker (zijn hongerstaking zou beëindigen en) op een nadere terechtzitting zou kunnen verschijnen. Daarnaast waren een getuige ([getuige], die reeds vijf keer eerder, waarvan vier met bevel medebrenging, tevergeefs was opgeroepen) en de zwager van het vermoorde slachtoffer die namens de weduwe een slachtofferverklaring wenste voor te lezen, wel op die terechtzitting verschenen. Tenslotte had op die terechtzitting de verdediging namens verzoeker het woord kunnen voeren indien verzoeker zijn raadsman had gemachtigd het woord te voeren.6.,7. Uiteraard is een verdachte niet verplicht een machtiging te verlenen,8. maar van een bepaalde proceshouding kan een zekere invloed uitgaan.9.

Het oordeel van het hof dat de belangen gemoeid met een voorspoedige voortgang van de zaak en meer in het bijzonder de belangen van de nabestaanden van het slachtoffer dienden te prevaleren boven het belang van verzoeker om bij de verdere behandeling van zijn zaak aanwezig te zijn, geeft gelet op hetgeen hiervoor onder 8 en 9 is vooropgesteld geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is in het licht van hetgeen hiervoor onder 11 is uiteengezet niet onbegrijpelijk.

Het middel faalt.

Het tweede middel bevat de klacht dat het hof in strijd met art. 292 Sv, art. 311 Sv, art. 322 Sv en art. 6 EVRM op de terechtzitting in hoger beroep van 11 maart 2008 het onderzoek opnieuw heeft aangevangen, waarna geen requisitoir is voorgedragen, terwijl het hof toen niet is nagegaan of de verdediging pleidooi wenste te voeren en of verzoeker gebruik wenste te maken van het recht op het laatste woord.

Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 16 november 2007 houdt in dat als raadsheren tegenwoordig zijn mrs Harmsen, De Lange en Van de Griend. Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 12 februari 2008 (pro forma) vermeldt eveneens dat als raadsheren tegenwoordig zijn mrs Harmsen, De Lange en Van de Griend. Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 11 maart 2008 houdt evenwel in dat als raadsheren tegenwoordig zijn mrs Harmsen, Van de Griend en Van der Meijde. Het arrest van het hof van 21 maart 2008 vermeldt vervolgens dat het is gewezen door de raadsheren mrs Harmsen, Van de Griend en Van der Meijde.

Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 11 maart 2008 houdt in dat verzoeker aldaar niet is verschenen, dat als raadsman van verzoeker ter terechtzitting wel aanwezig is mr. G.J. van der Meer; dat de raadsman heeft medegedeeld dat hij niet uitdrukkelijk is gemachtigd om verzoeker ter terechtzitting te verdedigen; dat de raadsman de zittingszaal heeft verlaten na de behandeling van zijn aanhoudingsverzoek en nadat het hof dit verzoek had afgewezen; en dat vervolgens het onderzoek ter terechtzitting heeft plaatsgevonden; de getuige [getuige] heeft aldaar een verklaring afgelegd; de voorzitter heeft de korte inhoud medegedeeld van een faxbericht van de raadsman van verzoeker inhoudende een brief van prof. dr. Wagenaar aan de raadsman; [betrokkene 1] heeft een slachtofferverklaring voorgelezen en de advocaat-generaal heeft het woord gevoerd overeenkomstig de door hem overgelegde notities.

Vervolgens houdt het proces-verbaal van die terechtzitting het volgende in:

Blijkens de toelichting klaagt het middel er in de eerste plaats over dat de advocaat-generaal geen requisitoir zou hebben gehouden.

Uit het hiervoor onder 16 en 17 weergegeven proces-verbaal van de terechtzitting volgt dat de advocaat-generaal het woord heeft gevoerd overeenkomstig de door hem overgelegde notities, dat het onderzoek vervolgens in verband met de gewijzigde samenstelling van het hof opnieuw is aangevangen en dat de voorzitter van het hof daarna heeft medegedeeld dat het (vóór de hernieuwde aanvang van het onderzoek gehouden) requisitoir van de advocaat-generaal met diens instemming wordt geacht aldaar te zijn herhaald en ingelast. Gelet hierop heeft de advocaat-generaal wel degelijk een requisitoir gehouden, zodat de klacht faalt bij gebrek aan feitelijke grondslag.

Anders dan de stellers van het middel aanvoeren, doet hieraan niet af dat het door de advocaat-generaal gehouden requisitoir enkel heeft bestaan uit het herhaald en ingelast achten van zijn vóór de hernieuwde aanvang van het onderzoek gehouden requisitoir.

Blijkens de toelichting klaagt het middel er voorts over dat het hof zich er niet van vergewist heeft of zijdens de verdediging pleidooi gevoerd wenste te worden en evenmin of verzoeker het recht wenste uit te oefenen om het laatste woord te voeren.

De raadsman van verzoeker was naar eigen zeggen niet gemachtigd verzoeker op de terechtzitting in hoger beroep van 11 maart 2008 te verdedigen en had bovendien de zittingszaal uit eigen beweging verlaten (nadat het hof zijn aanhoudingsverzoek had afgewezen). Niet blijkt dat de samenstelling van het hof de raadsman tot deze stap(pen) heeft gebracht. Van het hof kon derhalve bezwaarlijk worden gevergd te onderzoeken of de raadsman na het requisitoir van de advocaat-generaal wellicht alsnog een pleidooi wenste te houden. Verzoeker zelf bevond zich ten tijde van die terechtzitting - geveld door de gevolgen van zijn hongerstaking - in de penitentiaire inrichting "Nieuw Vosseveld" in Vught en was niet in staat gebleken op de terechtzitting aanwezig te zijn. Van het hof kon dus evenmin worden gevergd te onderzoeken of verzoeker op dat moment wellicht toch op de terechtzitting in 's-Hertogenbosch gebruik wenste te maken van zijn recht het laatst te spreken. Bovendien had het hof reeds afwijzend beslist op het aanhoudingsverzoek van de raadsman, zodat een eventuele aanhouding niet nogmaals aan de orde behoefde te komen. Aldus vermag ik niet in te zien op welke wijze verzoeker in zijn belangen is geschaad door de handelwijze van het hof. Onder voornoemde omstandigheden behoefde het hof immers niet na te gaan of de raadsman van verzoeker dan wel verzoeker zelf in staat en bereid zou zijn een pleidooi te houden respectievelijk het laatste woord te voeren.

Anders dan de stellers van het middel aanvoeren kan uit HR 9 oktober 2007, LJN BA5025, NJ 2008, 43, m.nt. PMe niet worden afgeleid dat de gang van zaken in de onderhavige zaak in strijd is met het recht.

In voornoemd arrest van de Hoge Raad laat de voorzitter van het hof de verdachte, die op dat moment niet wordt bijgestaan door een raadsman, wegens herhaalde ordeverstoring uit de zittingszaal verwijderen, waarna de advocaat-generaal buiten aanwezigheid van de verdachte requireert en een gevangenisstraf van twaalf jaren vordert. Direct daarna verklaart de voorzitter het onderzoek ter terechtzitting gesloten. De Hoge Raad oordeelt dat het hof gelet op art. 6 EVRM onder die omstandigheden na afloop van het requisitoir van de advocaat-generaal had dienen na te gaan of de verdachte, binnen door de voorzitter te bepalen grenzen van de orde op de terechtzitting, in staat en bereid zou zijn de verdediging te voeren.

In de onderhavige zaak is van een verwijdering uit de zittingszaal van een op de terechtzitting verschenen verdachte wegens ordeverstoring echter geen sprake, nu verzoeker in het geheel niet op die terechtzitting aanwezig is geweest. Voor de voorzitter bestond derhalve in het geheel geen mogelijkheid om na te gaan of verzoeker, binnen door de voorzitter te bepalen grenzen van de orde op de terechtzitting, in staat en bereid zou zijn de verdediging te voeren. De verwijzing naar bovenstaand arrest ontsiert de schriftuur.

Het middel faalt.

Ambtshalve merk ik nog het volgende op. Verzoeker heeft op 27 maart 2008 beroep in cassatie ingesteld. De Hoge Raad zal uitspraak doen nadat meer dan zestien maanden zijn verstreken na het instellen van het cassatieberoep. Dit brengt mee dat de redelijke termijn als bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM is overschreden. Dit moet leiden tot strafvermindering.

Beide middelen falen. Middel 2 kan worden afgedaan met de aan art. 81 RO ontleende overweging. Andere gronden dan de hiervoor onder 27 vermelde grond waarop Uw Raad de aangevallen beslissing ambtshalve zou moeten vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest, maar uitsluitend wat betreft de duur van de opgelegde gevangenisstraf. De Hoge Raad kan de hoogte daarvan verminderen naar de gebruikelijke maatstaf. Voor het overige strekt deze conclusie tot verwerping van het beroep.