HR, 26-06-2015, nr. 14/02903

Per 1 januari 2006 is de Zorgverzekeringswet in werking getreden. Met deze stelselwijziging kwam een einde aan het tot dan toe bestaande onderscheid tussen ziekenfonds- en particulier verzekerden. De nieuwe Zorgverzekeringswet maakt onderscheid tussen de verplichte basisverzekering, die in beginsel voor een ieder geldt, en aanvullende verzekeringen. De basisverzekering wordt bekostigd uit een nominale premie en een inkomensafhankelijke premie. De problematiek van het beëindigen van de werkgeversbijdrage in de ziektekostenpremie is bekend uit een eerdere uitspraak van de Hoge Raad. In die zaak had de feitenrechter beslist dat de verbintenis van de voormalige werkgeefster niet inhield dat zij jegens de werknemer gehouden was na de stelselwijziging met ingang van 1 januari 2006 een bijdrage te leveren in de kosten van de uit hoofde van de Zorgverzekeringswet verschuldigde nominale of inkomensafhankelijke premie. De Hoge Raad verwierp de tegen dat oordeel gerichte klachten10..

Een arbeidsovereenkomst is een duurovereenkomst. Afgezien van hetgeen een collectieve arbeidsovereenkomst meebrengt – in deze zaak niet aan de orde − en afgezien van hetgeen geldt indien tussen partijen een eenzijdig wijzigingsbeding als bedoeld in art. 7:613 BW is overeengekomen – hetgeen naar de vaststelling van de kantonrechter in deze zaak niet het geval is −, kan een werkgever op grond van gewijzigde omstandigheden een voorstel doen tot wijziging van de arbeidsvoorwaarden. Bij de beantwoording van de vraag tot welke gevolgen een wijziging van omstandigheden voor een individuele arbeidsovereenkomst kan leiden, dient in de eerste plaats te worden onderzocht of de werkgever daarin als goed werkgever aanleiding heeft kunnen vinden tot het doen van een voorstel tot wijziging van de arbeidsvoorwaarden, en of het door hem gedane voorstel redelijk is. Voorts dient te worden onderzocht of aanvaarding van het door de werkgever gedane redelijke voorstel in het licht van de omstandigheden van het geval in redelijkheid van de werknemer kan worden gevergd11.. Tegen het hanteren van deze maatstaf door het hof (rov. 4.4) is in dit cassatieberoep geen bezwaar gemaakt.

Onderdeel 1.a is gericht tegen rov. 4.7 en 4.8 van het bestreden arrest, waarin het hof het oordeel in rov. 5.7 van het tussenvonnis van de kantonrechter heeft onderschreven. Het hof overwoog in het bijzonder:

“(…) Bij de beantwoording van de voorliggende vragen heeft de kantonrechter overwogen en beslist dat de door Aegon aan [verweerders] aangeboden regeling op zichzelf redelijk is, maar dat de onbillijkheid van dat aanbod zit in het onderscheid dat wordt gemaakt tussen de verschillende groepen postactieven. Nu Aegon naar het oordeel van de kantonrechter onvoldoende zwaarwegende omstandigheden heeft aangevoerd voor het onderscheid tussen de door de VAG vertegenwoordigde groep (…) en [verweerders], kon van de laatsten in redelijkheid niet worden gevergd dat zij met het door Aegon gedane aanbod instemden.”

Aegon klaagt dat dit oordeel blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting, omdat het hof miskent dat de redelijkheid van het voorstel van de werkgever moet worden beantwoord naar de omstandigheden zoals deze zich voordeden op (of vóór) het tijdstip waarop het betreffende aanbod werd gedaan, of uiterlijk op het tijdstip waarop aanvaarding van het aanbod redelijkerwijs had mogen worden gevergd. Op nadien ingetreden omstandigheden had het hof hoogstens acht mogen slaan indien en voor zover zij een aanwijzing opleveren van hetgeen uiterlijk op voormeld tijdstip redelijkerwijs van de werknemer kon worden verwacht.

Ter toelichting op deze klacht is aangevoerd dat aanvaarding van het op 22 december 2005 gedane voorstel van Aegon had moeten plaatsvinden binnen een redelijke termijn. Het door het hof als onbillijk aangemerkte onderscheid tussen de verschillende categorieën van postactieven is eerst nadien ontstaan, door de op 15 april 2008 gesloten vaststellingsovereenkomst, en mag daarom volgens Aegon geen rol spelen bij het beantwoorden van de vraag of van [verweerders] in redelijkheid kon worden gevergd dat zij het aanbod van Aegon aanvaarden. Het oordeel van het hof komt volgens Aegon erop neer dat een alleszins redelijk aanbod van een (voormalig) werkgever, ten aanzien waarvan van een (gewezen) werknemer kan worden gevergd dit te accepteren, door tijdsverloop zou kunnen veranderen in een voorstel waarvan de acceptatie niet langer in redelijkheid van de (gewezen) werknemer kan worden gevergd.

[verweerders] hebben primair aangevoerd dat de klacht feitelijke grondslag mist omdat het hof in rov. 4.7 niet doelt op het aanbod van 22 december 2005, maar op de regeling zoals vastgelegd in de vaststellingsovereenkomst met de VAG van 15 april 2008. Die interpretatie van het arrest lijkt mij niet correct. In rov. 4.7 gaat het om de regeling die Aegon aan [verweerders] heeft aangeboden: kan de aanvaarding van dat voorstel in redelijkheid van de (gewezen) werknemers worden gevergd? In dit geding is niet het onderscheid aan de orde tussen personeelsleden die vóór 1 januari 2006 en personeelsleden die na 1 januari 2006 met (vroeg)pensioen zijn gegaan, maar een onderscheid binnen de categorie van personen die vóór 1 januari 2006 met (vroeg)pensioen zijn gegaan. Volgens de kantonrechter behoren zowel de postactieven die een brief met het ‘wijzigingsbeding’ hebben ontvangen als de postactieven zonder zo’n brief dezelfde materiële aanspraken jegens Aegon te hebben. De kantonrechter heeft geconstateerd dat (ten tijde van zijn beslissing) geen sprake is van een gelijke behandeling: ten aanzien van sommige postactieven in deze categorie heeft Aegon alsnog een gunstiger regeling aangeboden; ten aanzien van andere postactieven heeft Aegon dat nagelaten.

In cassatie hebben [verweerders] subsidiair als verweer aangevoerd dat sprake is van een ontoelaatbaar novum (nieuw verweer van Aegon) in cassatie: in de procedure bij de kantonrechter en bij het hof heeft Aegon niet het argument aangevoerd dat het onbillijke onderscheid tussen de verschillende groepen postactieven geen rol zou mogen spelen omdat dit onderscheid pas nadien is ontstaan, als gevolg van de vaststellingsovereenkomst die Aegon op 15 april 2008 met de VAG heeft gesloten. Dan kan Aegon dit argument niet voor het eerst in cassatie aanvoeren (art. 419 lid 2 Rv). In grief 4 had Aegon, volgens [verweerders], slechts geklaagd dat de kantonrechter ten onrechte van oordeel was dat de onbillijkheid van de aangeboden regeling zit in het onderscheid tussen het al dan niet ontvangen hebben van een brief met daarin opgenomen het ‘wijzigingsbeding’; de vierde grief hield niet in dat dit onderscheid geen rol zou mogen spelen omdat het om een posterieure omstandigheid ging12..

Grief 4 luidde als volgt:

“Ten onrechte overweegt de kantonrechter (rechtsoverweging 5.7) dat de onbillijkheid van de door AEGON aangeboden regeling zit in het onderscheid dat zou worden gemaakt tussen het al dan niet hebben ontvangen van een brief met daarin opgenomen het wijzigingsbeding”.

De grief is toegelicht op blz. 13 - 14 van de memorie van grieven. Tot de toelichting behoorde de stelling van Aegon dat zij tot tweemaal toe een wijzigingsvoorstel heeft gedaan, dat voor al degenen die vóór 1 januari 2006 waren gepensioneerd hetzelfde was. Toen ook het tweede voorstel/aanbod niet werd aanvaard, heeft Aegon naar eigen zeggen eenzijdig uitvoering gegeven aan haar eerste aanbod. Nadat de VAG daartegen had geprotesteerd en tegen Aegon had geprocedeerd voor zover het betrof gepensioneerden zonder brief met het ‘wijzigingsbeding’, is de vaststellingsovereenkomst tot stand gekomen. Het door de kantonrechter gewraakte onderscheid tussen gepensioneerden met en gepensioneerden zonder ‘wijzigingsbeding’ is door degenen die partij waren bij de vaststellingsovereenkomst bewust gemaakt; dat stond hen vrij, aldus de memorie van grieven.

In de vierde grief had Aegon inderdaad niet aangevoerd dat het onderscheid geen rol zou mogen spelen omdat het een posterieure omstandigheid was. Het hof heeft uit deze algemeen geformuleerde grief en de toelichting daarop echter afgeleid dat Aegon in hoger beroep van mening was dat zij aan alle vóór 1 januari 2006 gepensioneerde personeelsleden hetzelfde voorstel tot wijziging van de arbeidsvoorwaarden had gedaan en dat de – later in de tijd gelegen − omstandigheid dat zij een vaststellingsovereenkomst heeft gesloten met de VAG (een organisatie die slechts een deel van de gepensioneerden vertegenwoordigde) geen afbreuk doet aan de redelijkheid van het in 2005 aan [verweerders] gedane aanbod. Kortom, het een moet volgens Aegon los van het ander worden beoordeeld. Dat standpunt van Aegon is door het hof verworpen.

Hiermee kom ik toe aan de inhoudelijke bespreking van de klacht. Op zich is juist, dat wanneer de redelijkheid van een aanbod moet worden beoordeeld, de toetsing moet plaatsvinden naar het tijdstip waarop het aanbod is gedaan. Dit geldt ook voor een toetsing van een aanbod van Aegon aan het willekeurverbod (zo men wil: aan het gelijkheidsbeginsel). Ter zijde merk ik op dat dit een verschijnsel is dat men uit het dagelijks leven kent: indien een consument een vliegticket of bijvoorbeeld een nieuwe jas heeft gekocht, kan men zich niet met succes bij de verkoper beklagen over ongelijke behandeling wanneer enkele weken later blijkt dat de buurman of buurvrouw bij dezelfde aanbieder een ticket voor dezelfde vlucht of precies zo’n zelfde jas heeft gekocht voor een lagere koopprijs13.. Een aanbieder kan, als gevolg van (zijn inschatting van) marktomstandigheden, naar tijd en plaats variëren in zijn aanbiedingen. Indien een werkgeefster aan een aantal werknemers een identiek voorstel doet tot beëindiging van hun arbeidsovereenkomst onder betaling van een bepaalde vergoeding of een identiek voorstel doet tot wijziging van een arbeidsvoorwaarde, kan de situatie ontstaan dat sommige werknemers het aanbod aanvaarden en andere werknemers niet. Wanneer naderhand blijkt dat de laatsten in nadere onderhandeling met de werkgever, of via een gerechtelijke procedure, toch een gunstiger resultaat hebben weten te behalen dan het aanvankelijke aanbod, kunnen zij die meteen met het aanvankelijke aanbod hebben ingestemd zich in de regel niet met succes beklagen over ongelijke behandeling: allen hebben dezelfde kans gehad.

De kern van de redenering van het hof is volgens mij hierin gelegen, dat het in december 2005 door Aegon gedane aanbod noch door [betrokkene] c.s. en de VAG, noch door [verweerders] is aanvaard. [verweerders] hebben kennelijk afgewacht wat het resultaat van de door [betrokkene] en de VAG gevoerde procedure zou zijn. In die gedachtegang past dat het in 2005 aan [verweerders] gedane aanbod in 2008 nog ‘open’ stond en mede kan worden getoetst aan de hand van de situatie nadat de vaststellingsovereenkomst met de VAG tot stand was gekomen. Het is niet voor niets, dat Aegon in de cassatiedagvaarding benadrukt dat, bij gebreke van een bepaalde tijd, een aanbod ‘binnen een redelijke tijd’ moet worden aanvaard (art. 6:221 lid 1 BW).

Volgens Aegon heeft zij, toen ook haar herziene aanbod van 7 juni 2006 niet werd aanvaard, eenzijdig de aanvankelijk door haar voorgestelde wijziging van de bijdrageregeling uitgevoerd. Het hof heeft, als ik het goed zie, geen positie gekozen ten aanzien van de vraag of het door Aegon in december 2005 aan [verweerders] gedane voorstel, na de vaststellingsovereenkomst met de VAG nog steeds gold. In het licht van het vonnis van de kantonrechter valt dit te begrijpen. Volgens de kantonrechter kunnen de gepensioneerde personeelsleden na de inwerkingtreding van de Zorgverzekeringswet op 1 januari 2006 niet een ongewijzigde voortzetting van de ‘oude’, vóór 1 januari 2006 geldende bijdrageregeling verlangen. Voor de groep postactieven die vóór 1 januari 2006 met vroegpensioen zijn gegaan en een brief hebben ontvangen met daarin het ‘wijzigingsbeding’ zonder dat zij met dat beding akkoord zijn gegaan, waaronder eisers, bestaat volgens de kantonrechter nu geen enkele regeling (rov. 5.3 Ktr.), hoewel nodig is dat een redelijke overgangsregeling wordt getroffen (rov. 5.5 Ktr.). Omdat [verweerders] niet hebben ingestemd met de op 22 december 2005 en op 7 juni 2006 door Aegon gedane voorstellen en zij buiten het bereik van het met de Centrale Ondernemingsraad gesloten akkoord en ook buiten het bereik van de met de VAG gesloten vaststellingsovereenkomst vallen, moet alsnog worden vastgesteld of aanvaarding van het voorstel in het licht van de omstandigheden van het geval in redelijkheid van [verweerders] kan worden gevergd. Het hof heeft hierover niet anders beslist. In de redenering van het hof kon Aegon niet eenzijdig de op 22 december 2005 door haar voorgestelde wijziging van de bijdrageregeling doorvoeren. Zo komt het, dat de toetsing van het op 22 december 2005 door Aegon gedane aanbod in dit geding heeft plaatsgevonden aan de hand van omstandigheden op het tijdstip waarop de rechter beslist. Het middelonderdeel stuit hierop af.

Onderdeel 1.b klaagt dat, voor zover het hof aan het slot van rov. 4.8, waar het hof spreekt van “het door Aegon gewenste onderscheid”, voor ogen heeft gehad dat het op 22 december 2005 door Aegon gedane wijzigingsvoorstel reeds onderscheid maakte tussen de twee categorieën (te weten: gepensioneerde personeelsleden met en zonder ‘wijzigingsbeding’), dat oordeel onbegrijpelijk is in het licht van de gedingstukken en de stellingen van Aegon omtrent dat wijzigingsvoorstel.

Deze motiveringsklacht mist feitelijke grondslag, omdat het hof niet daarvan is uitgegaan. Na het voorgaande behoeft dit geen nadere toelichting.

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

a. – g.