HR (A-G), 06-03-2012, nr. 10/03549

Verdachte is bij arrest van 23 juni 2010 door het gerechtshof te 's‑Hertogenbosch wegens 1. ‘met iemand beneden de leeftijd van twaalf jaren handelingen plegen die mede bestaan uit het seksueel binnendringen van het lichaam, meermalen gepleegd’ en 3. ‘feitelijke aanranding van de eerbaarheid’, veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van vijf jaren. Het arrest bevat voorts enige bijkomende beslissingen, een en ander als in het arrest vermeld.

Namens verdachte heeft mr. D.J.P.M. Vermunt, advocaat te Arnhem, één middel van cassatie voorgesteld.

Het middel klaagt dat het hof in strijd met art. 342, tweede lid, Sv de bewezenverklaring onder 1 slechts heeft doen steunen op de verklaring van één getuige, en in strijd met art. 359 Sv niet of onvoldoende heeft gemotiveerd waarom het is afgeweken van het uitdrukkelijk onderbouwde standpunt van de verdediging dat niet aan het wettelijk bewijsminimum is voldaan.

Het bestreden arrest houdt in, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang:

Vooropgesteld moet worden dat volgens het tweede lid van art. 342 Sv — dat de tenlastelegging in haar geheel betreft en niet een onderdeel daarvan — het bewijs dat de verdachte het tenlastegelegde feit heeft begaan, door de rechter niet uitsluitend kan worden aangenomen op de verklaring van één getuige. Deze bepaling strekt ter waarborging van de deugdelijkheid van de bewijsbeslissing, in die zin dat zij de rechter verbiedt tot een bewezenverklaring te komen ingeval de door één getuige gereleveerde feiten en omstandigheden op zichzelf staan en onvoldoende steun vinden in ander bewijsmateriaal. De vraag of aan het bewijsminimum van art. 342, tweede lid, Sv is voldaan, laat zich niet in algemene zin beantwoorden, maar vergt een beoordeling van het concrete geval. Bij de in cassatie aan te leggen toets of aan dat bewijsminimum is voldaan, kan van belang zijn of de feitenrechter zijn oordeel dat dat het geval is, nader heeft gemotiveerd.1.

Het hof heeft zijn oordeel dat aan het bewijsminimum is voldaan nader gemotiveerd. Het hof onderscheidt de kwestie van het bewijsminimum, anders dan het geval was in de zaak die tot cassatie leidde in HR 13 juli 2010, LJN BM2452, NJ 2010/515, nadrukkelijk van de betrouwbaarheid van de verklaringen van de aangeefster en die van het slachtoffer.2. Als aan het bewijsminimum wordt voldaan, levert dat op zichzelf geen garantie voor de juistheid of de begrijpelijkheid van de motivering van die bewezenverklaring als geheel. De verplichting aan het gestelde minimum te voldoen, waarborgt de deugdelijkheid van de bewijsbeslissing alleen in het opzicht dat de door één getuige gereleveerde feiten en omstandigheden niet op zichzelf staan en daarbuiten voldoende steun vinden. Het bewijsminimum behelst daardoor slechts een marginale inperking van de vrijheid die de feitenrechter overigens toekomt bij de waardering en selectie van bewijsmateriaal. Die inperking zou veel meer gewicht krijgen wanneer aan de meerwaarde van onderscheidend bewijsmateriaal de strengere eis wordt gesteld dat het sterkst concurrerende alternatieve scenario dat zich niet met een bewezenverklaring verdraagt daardoor tegelijk relatief minder waarschijnlijk wordt. Maar ik meen dat een dergelijke eis niet door de wetgever is beoogd en vooralsnog evenmin aan de rechtspraak kan worden ontleend.3.

Voor zover het middel klaagt dat het hof niet heeft gemotiveerd waarom het is afgeweken van het uitdrukkelijk onderbouwde standpunt van de verdediging dat niet aan het wettelijk bewijsminimum is voldaan, faalt het bij gebrek aan feitelijke grondslag. Gelet op de overwegingen onder het kopje ‘Unus testis nullus testis-verweer ten aanzien van feit 1’ heeft het hof die afwijking immers wel gemotiveerd. Bovendien zijn de gebruikte bewijsmiddelen niet uitsluitend aan verklaringen of opgaven van [slachtoffer] ontleend. Het komt er dus op aan of het hof, mede gelet op de gevoerde verdediging, ook voldoende heeft gemotiveerd dat aan het bewijsminimum is voldaan.

Het hof hecht bijzondere waarde aan de toevallige vondst van een op 13 december 2008 gedateerde dagboekaantekening van [slachtoffer] waarin over misbruik is geschreven. Het hof heeft (onder I) de verklaring van de moeder van [slachtoffer] tot bewijs gebezigd die inhoudt dat zij het keurig opgevouwen briefje tussen de rommel vond toen ze de kamer van [slachtoffer] aan het opruimen was, en (onder V) de verklaring van [slachtoffer] zelf dat ze het blaadje (omdat ze het stom vond) op de grond bij het vuil gooide en dat mama en papa dat hebben gevonden. Daaruit heeft het hof niet onbegrijpelijk afgeleid dat het briefje bij toeval is gevonden, kennelijk in de zin dat die vondst niet door [slachtoffer] was beoogd. De aldus als toevallig opgevatte vondst van dagboekaantekening maakt, meen ik, nog niet dat die aantekeningen daardoor als afkomstig van een andere bron naast de latere verklaringen of opgaven van [slachtoffer] kunnen worden gezien. Daarmee alleen is het bewijsminimum naar mijn inzicht nog niet bereikt. Het oordeel van het hof berust op een onjuiste rechtsopvatting indien daaraan ten grondslag ligt dat door de toevallige vondst van de dagboekaantekening de inhoud daarvan als onafhankelijke bron naast de verklaringen van [slachtoffer] kan worden aangemerkt, zodat daardoor aan het bewijsminimum zou zijn voldaan. Het is echter de vraag of er sprake is van een kennelijk onjuiste rechtsopvatting die tot cassatie moet leiden. Het hof heeft immers voorts ter ondersteuning verwezen naar de verklaringen van de moeder en van de verdachte voor zover die betrekking hebben op de logeerpartijen.

De overweging van het hof dat de dagboekaantekening en de verklaringen of opgaven van [slachtoffer] in belangrijke mate worden ondersteund door de verklaringen van haar moeder en van verdachte, voor zover daarin wordt bevestigd dat de bewuste logeerpartijen hebben plaatsgevonden, versta ik zo dat, naar het oordeel van het hof, in die verklaringen in het bijzonder steun kan worden gevonden voor de omstandigheid dat [slachtoffer] op 12/13 december 2008 en op andere data bij verdachte en zijn vrouw heeft gelogeerd. Daarin lees ik niet als oordeel van het hof dat in die verklaringen ook onmiddellijke en zelfstandige steun kan worden gevonden voor de omstandigheid dat daarbij seksuele handelingen hebben plaatsgevonden. Het oordeel dat de specifieke logeerpartij van 12 op 13 december 2008 en daarnaast ook andere hebben plaatsgevonden, is gelet op de verklaring van de moeder dat [slachtoffer] de dag voor zaterdag 13 december 2008 nog bij haar opa en oma had gelogeerd en de verklaring van verdachte dat [slachtoffer] in de periode van 1 augustus 2006 tot en met 21 december 2008 meer dan eens bij hem en zijn vrouw heeft gelogeerd, behoorlijk onderbouwd. Dergelijke logeerpartijen zijn op zichzelf genomen niet bijzonder.

De door het hof in dit verband van belang geachte factoren betreffen niet de kern van de aan verdachte verweten gedragingen. Maar het gegeven dat [slachtoffer] in de nacht van 12 op 13 december 2008 bij verdachte heeft gelogeerd, kan het hof wel van bijzondere betekenis achten. Die specifieke datum staat immers in directe relatie tot de gevonden, gedateerde, dagboekaantekening. Deze datum is in samenhang daarmee bepaald betekenisvoller dan het weinig zeggende algemene gegeven dat het niet ongebruikelijk is dat een kleindochter af en toe bij haar grootouders logeert.

Bevatten de bewijsmiddelen overigens nog aspecten die voor de beoordeling van het bewijsminimum relevant zijn? De door [slachtoffer] gememoreerde lolly die zij, naar haar zeggen, in de woning kreeg voorgespiegeld als beloning voor het zwijgen over misbruik, was ook volgens verdachte inderdaad beschikbaar, zij het dat hij het gebruik van dat snoepgoed als instrument ter beloning ontkent. De verklaring van [slachtoffer] over de aanwezigheid van ‘seks DVD'tjes’ in de loods te [plaats] geeft specifiek steun aan het door haar vertelde feit dat de verdachte daar met haar was waar hij haar, volgens haar verklaring, ook meermalen misbruikte. De verdachte heeft, kennelijk door het aan haar tonen van afbeeldingen op de hoesjes, laten zien dat het om sekstapes ging ([slachtoffer]:‘ En dat vond ik vies’). Verdachte zelf en een getuige bevestigen de aanwezigheid van sekstapes in de loods. Deze contextuele gegevens in het verhaal van [slachtoffer] vinden dus enige bevestiging, onafhankelijk van haar verklaring. Maar ook die gegevens betreffen niet de kern van het bewezen verklaarde.

Verdachte ontkent volledig. Hij stelt niet te begrijpen waarom zijn dochter aangifte tegen hem heeft gedaan wegens misbruik van [slachtoffer].4. Volgens hem hingen zijn kinderen altijd aan hem. Voor zover met dat verhaal een harmonisch gezinsleven wordt geschetst, staat het in contrast met het door verdachte ter zitting wel erkende gegeven dat hij een langdurige agressieve periode heeft gekend in samenhang met alcoholmisbruik en veel criminele activiteiten. Ook is in dat verband niet goed te begrijpen dat de verdachte verklaart op de hoogte te zijn geweest van seksueel misbruik van zijn dochters, onder wie de moeder van [slachtoffer], door zijn broers, terwijl hij daarvan geen aangifte deed. Het hof heeft bij de beoordeling van de vraag of bij het eerste feit aan het bewijsminimum is voldaan niet stilgestaan bij alternatieve scenario's. Daartoe was het hof in dat verband ook niet gehouden. Aan alternatieve scenario's is wel enige aandacht besteed bij de beoordeling van de betrouwbaarheid van het bewijs. Noch voor de mogelijkheid dat er sprake is van een door de moeder van het slachtoffer geconstrueerd opzetje, noch voor andere met de bewezenverklaring onverenigbare mogelijkheden, vindt het hof enigerlei steun.

Wanneer het vereiste bewijsminimum met zich brengt dat de kern van de verweten gedraging afzonderlijke bevestiging vereist, zou het middel zonder meer slagen. In de onder 5 aangehaalde standaardoverweging van de Hoge Raad is die eis niet gesteld, zoals ook in de toelichting op het middel wordt onderkend. De vraag of er voor het halen van het bewijsminimum voldoende steun is voor het van het slachtoffer afkomstig bewijs, wordt daardoor in belangrijke mate overgelaten aan de beoordeling van de feitenrechter van het concrete geval. De betekenis die het hof hecht aan de toevallige vondst van de dagboekaantekening lijkt te berusten op de opvatting dat de toevallige vondst van een dagboekaantekening maakt dat de inhoud van die dagboekaantekening van het slachtoffer een afzonderlijke bron is naast de later afgelegde verklaringen van het slachtoffer. Mocht het hof niet van die opvatting zijn uitgegaan, is onvoldoende inzichtelijk waarom de toevallige vondst van de dagboekaantekening in het kader van de aan het bewijsminimum bestede overwegingen daarin een prominente plaats heeft. Voor de beoordeling of aan het bewijsminimum is voldaan, is een toevallig gevonden dagboekaantekening van een getuige niet afkomstig van een andere bron dan de door dezelfde getuige later afgelegde verklaring. De vraag of, daarvan uitgaande, het hof ook overigens voldoende steun aanwezig acht (of zou achten) voor het van het slachtoffer afkomstige bewijs, is niet beantwoord. Aangezien onvoldoende inzichtelijk is of het hof van een juiste rechtsopvatting is uitgegaan aangaande de voor het bewijsminimum vereiste afzonderlijke bevestiging van door een getuige gereleveerde feiten en omstandigheden, is onvoldoende gemotiveerd dat bij de bewijsvoering van feit 1 aan het bewijsminimum als bedoeld in artikel 342, tweede lid Sv is voldaan. Het middel slaagt.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het arrest voor zover het betreft de veroordeling wegens feit 1, de daarmee verbonden beslissingen aangaande de vordering van de benadeelde partij [slachtoffer] en de schadevergoedingsmaatregel, en de strafoplegging en tot terugwijzing dan wel verwijzing naar een aangrenzend hof, teneinde in zoverre op het bestaande hoger beroep opnieuw recht te doen.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG