HR, 21-02-2020, nr. 19/05298

De Wet Bopz is per 1 januari 2020 vervallen. Op grond van het overgangsrecht in art. 15:1 lid 1 Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Stb. 2018, 37) blijft de Wet Bopz op de behandeling van deze zaak van toepassing.

Art. 14d Wet Bopz bepaalt in lid 1, voor zover van belang voor deze zaak, dat de geneesheer-directeur degene ten aanzien van wie een voorwaardelijke machtiging is verleend kan doen opnemen in een psychiatrisch ziekenhuis wanneer deze de gestelde voorwaarden niet naleeft. Het tweede lid van dit artikel bepaalt voor dat geval dat de opneming geschiedt voor ten hoogste de termijn van de resterende geldigheidsduur van de voorwaardelijke machtiging, doch niet langer dan zes maanden. Behoudens bij een opneming op verzoek van de betrokkene zelf – in deze zaak niet aan de orde −, geldt de voorwaardelijke machtiging vanaf het moment van de beslissing van de geneesheer-directeur als een (onvoorwaardelijke) voorlopige machtiging. Vanwege dit rechtsgevolg wordt de beslissing van de geneesheer-directeur tot opneming dikwijls aangeduid als de beslissing tot ‘conversie’.3.

Onderdeel I van het middel houdt in dat het bestreden oordeel rechtens onjuist is, althans ontoereikend gemotiveerd, gelet op de wettelijke regeling met betrekking tot de nawerking van voorgaande machtigingen.4.Ter verdere uitwerking van deze klacht is, kort samengevat, het volgende aangevoerd. Conversie als bedoeld in art. 14d Wet Bopz vindt plaats voor de resterende geldigheidsduur van de voorwaardelijke machtiging. De op 1 maart 2019 verleende machtiging verstreek op 15 juli 2019.

Volgens de toelichting op de klacht is allereerst de vraag óf in dit geval via conversie een voorlopige machtiging tot stand is gekomen. Uitgaande van de veronderstelling dat op 2 augustus 2019 conversie van de voorwaardelijke machtiging in een voorlopige machtiging heeft plaatsgevonden, was de rechtbank bij de behandeling van het verzoek van de officier van justitie om een machtiging tot voortgezet verblijf gebonden aan een beslistermijn van vier weken na het indienen van het verzoekschrift. Wanneer wordt uitgegaan van de maatstaf in HR 25 oktober 2013 (ECLI:NL:HR:2013:1038 en 1040) zou volgens het middelonderdeel de voorgaande machtiging een nawerking hebben gedurende ten hoogste vier weken, gerekend vanaf 15 juli 2019, en is deze geëindigd op 12 augustus 2019. Indien deze vier weken worden berekend vanaf de dag waarop de officier van justitie het verzoek om een nieuwe voorwaardelijke machtiging bij de rechtbank heeft ingediend (8 juli 2019) zou de termijn al op 5 augustus 2019 zijn verstreken. In beide situaties is het op 20 augustus 2019 ingediende verzoekschrift van de officier van justitie te laat ingediend en kon de rechtbank op 23 augustus 2019 niet meer een aansluitende machtiging tot voortgezet verblijf in het psychiatrisch ziekenhuis verlenen.

Onderdeel II komt in wezen neer op een herhaling van deze klachten, ditmaal in relatie tot art. 5, lid 1, aanhef en onder e, EVRM.

De klachten lenen zich voor een gezamenlijke behandeling. Ik bespreek eerst de beslissing van de geneesheer-directeur en daarna de termijn binnen welke de rechter een beschikking op het verzoek van de officier van justitie moest geven.5.

Art. 14f, aanhef en onder b, Wet Bopz bepaalt dat art. 14d lid 1 Wet Bopz geen toepassing vindt indien de geldigheidsduur van de voorwaardelijke machtiging is verstreken, tenzij vóór het einde van de termijn een verzoekschrift is ingediend tot het verlenen van een aansluitende machtiging, zolang niet op dat verzoekschrift afwijzend is beschikt en zolang de termijn voor het geven van de beschikking niet is verstreken.6.

In HR 25 oktober 2013 (ECLI:NL:HR:2013:1040)7.overwoog de Hoge Raad als volgt:

“4.2.3 Ingevolge art. 14d lid 1 in verbinding met art. 14f, aanhef en onder b, Wet Bopz is de geneesheer-directeur niet alleen tijdens de geldigheidsduur van de voorwaardelijke machtiging bevoegd een besluit tot opneming van betrokkene in een psychiatrisch ziekenhuis te nemen, maar onder omstandigheden ook nog daarna. Dit laatste is het geval zolang niet afwijzend is beschikt op een - voor het einde van de termijn ingediend - verzoekschrift tot het verlenen van een aansluitende machtiging en de termijn voor het geven van de beschikking niet is verstreken. In een geval als het onderhavige echter, waarin het verzoek tot het verlenen van een aansluitende machtiging wordt gedaan op een tijdstip waarop betrokkene nog niet in een psychiatrisch ziekenhuis verblijft, bepaalt de wet slechts dat de rechter “zo spoedig mogelijk” beslist, zonder een uiterste beslistermijn te bepalen (…). Dit kan tot het uit een oogpunt van rechtsbescherming onaanvaardbare gevolg leiden dat de geneesheer-directeur nog gebruik zou kunnen maken van zijn bevoegdheid op grond van art. 14d lid 1 Wet Bopz, nadat de geldigheidsduur van de eerdere voorwaardelijke machtiging al (zeer) geruime tijd is verstreken. Mede gelet op het in art. 5 lid 1, aanhef en onder e, EVRM opgenomen vereiste dat een “rechtmatige” vrijheidsbeneming van geesteszieken moet plaatsvinden “overeenkomstig een wettelijk voorgeschreven procedure”, moet art. 14d lid 1 Wet Bopz aldus worden uitgelegd dat de aan de geneesheer-directeur gegeven bevoegdheid aan een termijn is gebonden.

De geneesheer-directeur kan daarom een besluit tot opneming in een psychiatrisch ziekenhuis als bedoeld in art. 14d lid 1 Wet Bopz niet alleen nemen gedurende de geldigheidsduur van de voorwaardelijke machtiging, maar ook nog daarna gedurende een termijn van vier weken na afloop van deze geldigheidsduur, mits vóór het verstrijken van de voorwaardelijke machtiging een verzoek is ingediend tot het verlenen van een aansluitende rechterlijke machtiging.

Het voorgaande brengt mee dat het besluit van de geneesheer-directeur van 23 januari 2013 tot opneming van betrokkene in een psychiatrisch ziekenhuis niet tijdig is genomen, want niet binnen vier weken na 22 december 2012. Anders dan de rechtbank heeft geoordeeld, kon de tot 22 december 2012 lopende voorwaardelijke machtiging op 23 januari 2013 niet meer worden geconverteerd in een (onvoorwaardelijk verleende) voorlopige machtiging. (…)”

Indien deze maatstaf wordt toegepast op het nu voorliggende geval, moet de gevolgtrekking zijn dat de geneesheer-directeur (op 2 augustus 2019) het besluit tot opneming van betrokkene in het psychiatrisch ziekenhuis tijdig heeft genomen, namelijk binnen vier weken nadat op 15 juli 2019 de geldigheidsduur van de voorgaande (voorwaardelijke) machtiging was verstreken. Tot de opneming op 2 augustus 2019 verbleef betrokkene – voor zover uit de gedingstukken blijkt – niet in een psychiatrisch ziekenhuis. Op 2 augustus 2019 heeft omzetting/conversie plaatsgevonden van die voorwaardelijke machtiging in een (onvoorwaardelijke) voorlopige machtiging als bedoeld in art. 2 Wet Bopz. In beginsel kan iedere voorlopige machtiging worden gevolgd door een daarop aansluitende machtiging tot voortgezet verblijf als bedoeld in art. 15 e.v. Wet Bopz.

Wat betreft de beslistermijn voor de rechter kan het volgende worden opgemerkt. In dit geval heeft de officier van justitie op 8 juli 2019, dus nog vóór het verstrijken van de geldigheidsduur van de lopende voorwaardelijke machtiging, een verzoek bij de rechtbank ingediend om een aansluitende rechterlijke machtiging te verlenen, namelijk het verzoek om een nieuwe voorwaardelijke machtiging. Op grond van art. 14c lid 7 is het bepaalde in art. 14a Wet Bopz hier van overeenkomstige toepassing. Op grond van art. 14a lid 4 is ook het bepaalde in art. 9 Wet Bopz van overeenkomstige toepassing. Op grond van art. 9 lid 1 Wet Bopz beslist de rechter ‘zo spoedig mogelijk’.

De termijn van vier weken binnen welke de rechter op het verzoek moet beslissen, als bedoeld in art. 17 lid 2 Wet Bopz, loopt vanaf de indiening van het verzoek om een machtiging tot voortgezet verblijf. De rechtbank heeft in dit geval beschikt binnen deze termijn, namelijk binnen vier weken na de indiening van het verzoek op 20 augustus 2019. Anders dan het cassatiemiddel aanneemt, ligt het niet voor de hand de beslistermijn van vier weken te rekenen vanaf de dag waarop het − daaraan voorafgaande − verzoek om een nieuwe voorwaardelijke machtiging door de officier van justitie werd ingediend (hier: 8 juli 2019). Op dat moment verbleef betrokkene immers niet in een psychiatrisch ziekenhuis en was voldoende dat de rechtbank ‘zo spoedig mogelijk’ op dat verzoek besliste.

De patiënt op wie de in alinea 2.8 aangehaalde beschikking van de Hoge Raad betrekking had, had ook cassatieberoep ingesteld tegen de beschikking waarbij een machtiging tot voortgezet verblijf was verleend. In die zaak oordeelde de Hoge Raad op 25 oktober 2013 dat de klachten slaagden op de gronden zoals opgenomen in de hiervoor in alinea 2.8 aangehaalde beschikking.8.Dijkers neemt in zijn noot (punt 4) aan dat de Hoge Raad bedoelde aan te geven dat een machtiging tot voortgezet verblijf niet kon worden verleend omdat er geen voorlopige machtiging liep; de rechtbank had eventueel wel een voorlopige machtiging kunnen verlenen.

Indien de Hoge Raad toch de gedachte waarop het cassatiemiddel berust9.zou willen volgen (teneinde te voorkómen dat vertraging wordt ondervonden indien de beslissing pas vier weken na de indiening van het verzoek tot het verlenen van een machtiging tot voortgezet verblijf volgt in een geval waarin de conversie heeft plaatsgevonden in het tijdvak van vier weken na het verstrijken van de voorgaande voorwaardelijke machtiging) zou redelijke wetstoepassing mijns inziens meebrengen dat de beslistermijn van vier weken in geen geval gaat lopen vóórdat de rechter in kennis is gesteld van het feit dat de geneesheer-directeur de betrokkene in een psychiatrisch ziekenhuis heeft doen opnemen. In dit geval heeft de rechtbank binnen drie weken na de opneming krachtens de conversiebeslissing van de geneesheer-directeur beslist. Ik ben van mening dat alle klachten van onderdeel I hierop afstuiten.

De verwijzing in onderdeel II naar art. 5 lid 1 onder e EVRM is kennelijk opgenomen in het cassatiemiddel omdat de Hoge Raad in zijn (in alinea 2.8 hiervoor aangehaalde) beschikking van 25 oktober 2013 verwijst naar het in dat verdragsartikellid opgenomen vereiste dat een ‘rechtmatige’ vrijheidsbeneming van geesteszieken plaatsvindt overeenkomstig een wettelijk voorgeschreven procedure. Uit de bespreking van onderdeel I volgt dat de rechtbank in dit geval heeft gehandeld overeenkomstig de in Nederland wettelijk voorgeschreven procedure. Daarom faalt ook de klacht dat de bestreden beslissing in strijd is met deze verdragsbepaling.