8.2.2.1 Inleiding en verdere opzet

485. Een vergaande mate van vereenvoudiging tot het nemen van verhaal op een vordering, is van oudsher te vinden in de zgn. fiscale Vordering. Deze Vordering strekt kort gezegd - tot verhaal van met name rijksbelastingen1, en heeft uitsluitend betrekking op geldvorderingen. Tot 1 juni 1990 was deze bijzondere verhaalsregeling te vinden in art. 7 Invorderingswet 1845 ('Iw. 1845') en daarna - in essentie in vrijwel ongewijzigde vorm - in art. 19 Invorderingswet 1990 ('Iw. 1990'). Deze Vordering, die in de praktijk veelvuldig door de Ontvanger gehanteerd wordt, heeft met name onder de werking van de Iw. 1845 de vraag opgeroepen, of zij als 'vereenvoudigd derdenbeslag' moest, of in elk geval zou mogen worden aangemerkt, dan wel meer als een vorm van aansprakelijkstelling van de derde voor de belastingschulden van een ander.

Ook onder de werking van de Iw. 1990 is deze vraag in beginsel nog steeds actueel. Dit geldt nog te meer, nu de hiervoor (in nr. 484, tweede alinea) reeds kort ter sprake gebrachte vergelijkbare verhaalsregelingen in de art. 576 Sv en 27 Wet-Mulder, in de tekst zélf een expliciete verwijzing inhouden naar (bepalingen van) het executoriaal derdenbeslag. Zowel in art. 7 Iw. 1845 als in art. 19 Iw. 1990 ontbreekt dat echter volledig. Dit neemt niet weg dat, zowel in de parlementaire geschiedenis als in enige rechtspraak van de Hoge Raad2, is aanvaard dat de fiscale Vordering in bepaalde gevallen de regels van het gewone beslag- en executierecht doorbreekt. De vraag is dan weer hoever deze 'doorbreking' gaat, indien zou kunnen worden aangenomen dat de fiscale Vordering, vanaf het tijdstip dat deze door de Ontvanger wordt gedaan ('gelegd'), in alle opzichten en met alle gevolgen van dien, het rechtskarakter van een - zij het vereenvoudigd - executoriaal derdenbeslag heeft.

486. De hiervoor (nr. 485, tweede alinea) kort aangeduide vragen zullen in deze paragraaf centraal komen te staan. Zoals in § 8.1 reeds is aangegeven, is het hier betoogde voor een belangrijk deel ontleend aan een in 1998 voor de KNB geschreven preadvies.3 Dit preadvies was echter toegespitst op de verhouding tussen de 'notaris en de Ontvanger', zodat ook de behandeling van de fiscale Vordering op een aantal onderdelen met name is bezien vanuit de situatie dat de Ontvanger zo'n Vordering doet onder de notaris, zulks tot verhaal van belastingschulden van de cliënt van de notaris. Hier zal het echter met name gaan om de meer algemene aspecten van het rechtskarakter van de fiscale Vordering, zowel onder de oude als de huidige Invorderingswet, alsmede de gevolgen daarvan in het licht van het gewone (executoriaal)4 derdenbeslag, zoals dat in wet en rechtspraak vorm heeft gekregen en in dit boek is gehandeld.

De Vordering ex art. 19 Iw. 19905, op grond waarvan - volgens het tweede lid een

is volgens de bedoeling van de wetgever opgezet als 'eenvoudig en doeltreffend incassomiddel'.6 Omtrent het rechtskarakter van de fiscale Vordering als verhaalsmiddel, heeft van oudsher nooit volledige duidelijkheid bestaan (zie § 8.2.2.2). Vrij algemeen wordt echter aangenomen dat de Vordering moet worden beschouwd als een (vorm van) vereenvoudigd derdenbeslag. Het is echter de vraag of deze kwalificatie, met name gelet op de door de wet aan het 'echte' (executoriaal of conservatoir) derdenbeslag verbonden rechtsgevolgen, wel in alle opzichten juist is (zie § 8.2.2.4). Dit neemt echter niet weg dat de Vordering althans in beginsel, in vergelijking tot een gewoon derdenbeslag7, een eenvoudig en vrijwel kosteloos verhaalsmiddel is, met name wanneer daaraan door de derde prompt wordt voldaan. Aan de wijze waarop de Vordering moet worden 'gedaan' zijn vrijwel geen formaliteiten verbonden (zie § 8.2.23). Er ontstaan dan ook pas complicaties wanneer de derde aan - of 'onder' wie de Vordering is gedaan, daaraan niet vrijwillig voldoet, zodat de Ontvanger de Vordering op de voet van art. 19 lid 6 Iw. 1990, zo nodig, 'vervolgt' door het leggen van gewoon executoriaal8 derdenbeslag, dat dan ook verder volgens de regels van de art. 475 e.v. moet worden afgewikkeld. Daarbij rijst dan met name de vraag naar de verhouding tussen dit latere derdenbeslag en de eerdere Vordering (waarover ook § 8.2.2.4).

Het gaat dan ook in de eerste plaats om de vraag óf aan de Vordering aanstonds hetzelfde blokkeringseffect toekomt als aan een gewoon derdenbeslag, en voorts of door de Vordering ook toekomstige vorderingen van de belastingschuldige jegens de in art. 19 lid 1 en 2 bedoelde derden (kunnen) worden getroffen. Een andere niet onbelangrijke vraag is, wat nu precies onder het in art. 19 lid 2 Iw. 1990 genoemde begrip 'houder van penningen', welk begrip ook reeds voorkwam in art. 7 Iw. 1845, moet worden verstaan. Aangezien nog altijd niet helemaal zeker is, hoe deze vragen precies beantwoord moeten worden, zullen de woorden van H. Stein9in dit verband nog steeds ter harte moeten worden genomen:

De derde jegens wie de Vordering is gedaan, die deze voorzichtigheid niet in acht neemt - en in weerwil van de Vordering als 'vereenvoudigd' derdenbeslag de gelden aan de belastingschuldige of een ander afdraagt (bijv. omdat hij meent geen 'houder van penningen' te zijn10, of omdat hij ten tijde van de Vordering de gelden of penningen nog niet onder zich heeft gekregen) - loopt het risico niet alleen opnieuw aan de Ontvanger te moeten betalen, maar tevens dat hij ter zake geen regres (art. 6:33) zal kunnen vinden bij de belastingschuldige. Gegeven enerzijds al deze onzekerheden en anderzijds het grote belang van de fiscus bij dit veelvuldig gehanteerd verhaalsmiddel, is er alle aanleiding om thans in § 8.2.2.2 en § 8.2.2.3 nader op geschiedenis en rechtskarakter van de fiscale Vordering in te gaan.