HR, 19-04-2022, nr. 20/04324

PROCUREUR-GENERAAL

BIJ DE

HOGE RAAD DER NEDERLANDEN

Nummer 20/04324 M

Zitting 8 maart 2022

CONCLUSIE

A.E. Harteveld

In de zaak

[verdachte] ,

geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1970,

hierna: de verdachte.

Inleiding

Het tweede middel behelst de klacht dat het bestreden arrest innerlijk tegenstrijdig is ter zake het door het hof niet bewezen geachte feit onder 2 primair tenlastegelegde enerzijds (de schennis van de eerbaarheid) en het bewezenverklaarde onder 2 subsidiair anderzijds (de belediging), zodat het bestreden arrest niet in stand kan blijven.

Aan de verdachte is onder feit 2 (primair en subsidiair) het volgende tenlastegelegd:

“2. primair

hij op of omstreeks 3 maart 2019 te ’s-Hertogenbosch, in elk geval in Nederland, de eerbaarheid heeft geschonden op of aan een plaats, voor het openbaar verkeer bestemd, te weten De Parade en/of de Lange Putstraat, in elk geval op of aan een openbare weg, door zijn, verdachtes, ontblote geslachtsdeel te tonen en/of (met behulp van zijn hand) zwaaiende bewegingen met zijn ontblote geslachtdeel te maken;

2. subsidiair

“2. hij op of omstreeks 3 maart 2019 te ’s-Hertogenbosch, in elk geval in Nederland, opzettelijk een ambtenaar te weten [verbalisant 1] , brigadier van politie Landelijke Eenheid, gedurende of ter zake van de rechtmatige uitoefening van haar bediening, in haar tegenwoordigheid, door feitelijkheden, heeft beledigd, door zijn, verdachtes, ontblote geslachtsdeel aan die [verbalisant 1] te tonen en/of (met behulp van zijn hand) zwaaiende bewegingen met zijn ontblote geslachtsdeel in de richting van die [verbalisant 1] te maken.”

Ten laste van de verdachte is onder feit 2 subsidiair bewezenverklaard dat:

“hij op 3 maart 2019 te ’s-Hertogenbosch opzettelijk een ambtenaar te weten [verbalisant 1] , brigadier van politie Landelijke Eenheid, gedurende of ter zake van de rechtmatige uitoefening van haar bediening, in haar tegenwoordigheid, door feitelijkheden, heeft beledigd, door zijn, verdachtes, ontblote geslachtsdeel aan die [verbalisant 1] te tonen en/of (met behulp van zijn hand) zwaaiende bewegingen met zijn ontblote geslachtsdeel in de richting van die [verbalisant 1] te maken.”

De door het hof gebezigde bewijsmiddelen houden, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende in:

“4. Het als bijlage bij het stamproces-verbaal van 18 april 2019 gevoegde, door [verbalisant 6] , hoofdagent van politie, Eenheid Oost-Brabant, opgemaakte proces-verbaal van aangifte van 3 maart 2019 (dossierpagina 36 e.v.), voor zover inhoudende als verklaring van [verbalisant 1], zakelijk weergegeven:

Op 3 maart 2019 was ik belast met het toezien op het horecapubliek te ’s-Hertogenbosch. Ik was daar in dienst in verband met het carnavalsfeest. Ik reed samen met collega [verbalisant 2] over de Parade te ’s-Hertogenbosch. Mijn collega reed eveneens op een politiepaard.

Ik zag dat er een man tegen een hekwerk aan het urineren was. Ik zag een straal op urine gelijkende stof vanaf het middel van de man aan de voorzijde van zijn lichaam weggaan in de richting van een zeil dat aan een hek bevestigd was.

Mijn collega en ik reden hierop naar hem toe, waarna ik de man naar zijn legitimatie vroeg.

Ik zei tegen de man dat hij een bekeuring kreeg voor wildplassen, dit conform de algemene plaatselijke verordening van de gemeente ’s-Hertogenbosch.

Ik hoorde de man zeggen dat hij verder ging plassen. Ik zag dat hij wederom naar het hek liep en zijn handen naar zijn kruis bracht. Ik zei tegen de man dat hij nog een bekeuring zou ontvangen als hij wederom ging plassen.

Ik hoorde man zeggen dat we hem niets konden maken als hij niet plaste. Hierop reed ik met mijn paard richting de man. Ik ging op een meter afstand van hem staan. Mijn bedoeling was om de man daadwerkelijk tegen te houden om wederom een overtreding te gaan plegen.

Ik zag dat de man zich omdraaide terwijl hij zijn geslachtsdeel in zijn rechterhand vasthield.

Ik zag dat de man met zijn piemel op en neer aan het schudden was. Ik zag dat deze klein was en niet in stijve toestand.

Ik voelde mij door deze handeling zeer opgelaten en vond dit ontoelaatbaar. Ik zag dat er meerdere personen om ons heen stonden en dat deze man door zijn gedrag veel aandacht trok van het publiek.

Ik voelde mij in mijn goede naam en eer als ambtenaar van politie aangetast. Ik voelde mij echt voor schut gezet door zijn handeling. Ik vond het uiterst respectloos.

5. Het als bijlage bij het stamproces-verbaal van 18 april 2019 gevoegde, door [verbalisant 1] , brigadier van politie, Eenheid Oost-Brabant, opgemaakte proces-verbaal van bevindingen van 11 maart 2019 (dossierpagina 43 e.v.), voor zover inhoudende als relaas van verbalisant, zakelijk weergegeven:

Op 3 maart 2019 stond ik op de openbare weg, de Parade, bij de taxistandplaats op de hoek met de Lange Putstraat te ’s-Hertogenbosch toen ik recht voor ons een manspersoon voor een hek, bedekt met een zeil, zag staan. De man droeg een kroon op zijn hoofd. Zijn handen waren beide voor zijn lichaam ter hoogte van zijn kruis. Ik kreeg hierdoor het vermoeden dat de man stond te urineren.

Ik ben hierop naar de man gelopen en sprak hem vanaf zijn linkerzijde aan. Ik zag dat er ter hoogte van zijn kruis een vloeistof over het zeil van het hek liep en op de grond terecht kwam. Ik zag dat de man zijn handen nog steeds ter hoogte van zijn kruis hield.

Ik zag dat de man een soort pluche broek aan had, wat leek op een onesie en dat zijn carnavalspak iets weg had van een kikker.

Nadat ik de man de beschikking had uitgereikt, zag ik dat deze man weer terug liep richting het eerder genoemde afzethek waar hij zojuist had staan urineren. Ik hoorde toen dat deze man zei dat hij weer verder ging plassen. Ik heb hem toen op duidelijke wijze toegesproken en aangegeven dat als hij weer zou plassen, hij wederom een beschikking zou krijgen voor het urineren. Deze man bleef staan bij het hek met de rug naar ons toe, zijn handen ter hoogte van zijn kruis en hij reageerde niet op mijn aanspreken. Hierop ben ik met mijn paard naar de rechterzijde van de man gelopen.

Ik zag dat de man zich omdraaide met zijn gezicht in mijn richting. Op het moment dat de man zich omdraaide zag ik dat er door een opening aan de voorzijde van het pak zijn piemel stak. Ik zag dat de piemel volledig in het zicht was en dat deze piemel kort, dik en in slappe toestand was. Zijn piemel hing frontaal in zijn geheel uit zijn broek. Ik zag dat de man zijn piemel met zijn rechterhand vast had en dat hij een open neer gaande, zwaaiende beweging met zijn piemel in mijn richting maakte. De man keek mij hierbij aan en ik hoor dat hij zegt: “Als ik niet plas kun je me toch niets maken” of woorden van gelijke strekking. Ik voelde me erg ongemakkelijk en onprettig toen de man met zijn piemel in mijn richting zwaaide. Ik kreeg het gevoel dat hij aan het provoceren was, hij zwaaide uitdagend met zijn piemel recht voor me.

6. De verklaring van verdachte afgelegd ter terechtzitting van het hof van 3 december 2020, voor zover inhoudende, zakelijk weergegeven:

Ik moest heel nodig plassen en kon het niet meer ophouden. Ik heb daarom een donker plekje opgezocht en ik ben daar gaan plassen.

Ik werd aangesproken en stopte met plassen.

Nadat ik een boete gekregen had, heb ik gezegd dat ik verder moest plassen. U houdt mij de aangifte voor met betrekking tot de zwaaiende beweging die ik met mijn geslachtsdeel zou hebben gemaakt en u houdt voor wat er volgens de politie op de beelden te zien is.

Ik had daar nooit moeten gaan plassen en ik had niet kinderachtig moeten doen.

(…)”

De bewijsoverwegingen van het hof ten aanzien van feit 2 houden, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende in:

“Ten aanzien van feit 2 heeft verbalisant [verbalisant 1] in haar aangifte verklaard dat zij op 3 maart 2019 op een politiepaard aanwezig was in de binnenstad van ‘s-Hertogenbosch. Op de Parade zag zij verdachte die tegen een hekwerk urineerde en zij heeft verdachte daarvoor bekeurd. Verdachte zei vervolgens dat hij verder ging plassen. Aangeefster zei dat verdachte nog een bekeuring zou krijgen als hij wederom zou gaan plassen. Aangeefster reed met haar paard richting verdachte. Verdachte antwoordde dat de verbalisante(n) niets kon(den) doen als hij daar gewoon stond en niet plaste. Verdachte draaide zich om terwijl hij zijn geslachtsdeel in zijn rechterhand vasthield. Aangeefster zag dat verdachte met zijn geslachtsdeel op en neer aan het schudden was. Aangeefster heeft verklaard dat zij daardoor in haar eer en goede naam als ambtenaar van politie is aangetast. Zij verklaarde dat zij zich voor schut gezet voelde en ze vond het gedrag van verdachte respectloos.

Verdachte heeft verklaard dat hij met zijn geslachtsdeel schudde omdat hij (na)druppelde van het plassen. Verdachte heeft tevens verklaard dat aangeefster zijn geslachtsdeel niet heeft kunnen zien, omdat hij een kikkerpak droeg waaraan benen waren bevestigd met daarover jaspanden die zijn geslachtsdeel aan het zicht onttrokken.

De militaire kamer acht de verklaring van aangeefster [verbalisant 1] evenwel betrouwbaar en heeft geen reden om aan de juistheid daarvan te twijfelen, nu die steun vindt in de camerabeelden en het transcript van de geluidsopnames. Daaruit blijkt onder meer dat [verbalisant 1] tegen haar collega’s zegt: “Staat die ja met zijn leuter uit zijn broek. Met zijn dikke worstje.” De militaire kamer gaat er bij de beoordeling dan ook vanuit dat verdachte zich naar aangeefster omdraaide met zijn geslachtsdeel in zijn hand en vervolgens, zichtbaar voor aangeefster, met zijn geslachtsdeel op en neer heeft geschud, dat aangeefster dat heeft kunnen waarnemen en ook daadwerkelijk hééft waargenomen en dat verdachte daarbij de hiervoor weergegeven uitlating dat ze hem niets konden maken als hij niet plaste heeft gedaan. De militaire kamer gaat er daarbij ook vanuit dat verdachte, anders dan hij verklaart, niet aan het plassen of aan het (na)druppelen was.

De vraag die de militaire kamer heeft te beantwoorden is of verdachte zich door zo te handelen heeft schuldig gemaakt aan schennis van de eerbaarheid zoals onder 2 primair ten laste is gelegd.

Gelet op de context waarin de handeling is gepleegd en alle omstandigheden ten tijde van het delict, is de militaire kamer van oordeel dat niet wettig en overtuigend is bewezen dat er sprake is van schennis van de eerbaarheid. Naar het oordeel van de militaire kamer is niet gebleken van een seksueel getinte of ontuchtige confrontatie of bedoeling.

De militaire kamer acht wel wettig en overtuigend bewezen dat verdachte zich met zijn handelen schuldig heeft gemaakt aan belediging van een ambtenaar in functie. Het opzettelijke gedrag van verdachte was wel kwetsend en beledigend voor [verbalisant 1] en uit de aangifte [verbalisant 1] blijkt naar het oordeel van de militaire kamer ook dat zij zich door het gedrag van verdachte daadwerkelijk beledigd voelde.

Dat, zoals de verdediging heeft gesuggereerd, verdachte schrok van het politiepaard en zich per ongeluk omdraaide vindt geen steun in de aangifte of in de camerabeelden en is ook overigens geenszins aannemelijk geworden.

De militaire kamer heeft derhalve uit het onderzoek ter terechtzitting niet door de inhoud van wettige bewijsmiddelen de overtuiging bekomen dat verdachte het onder 2 primair tenlastegelegde heeft begaan, zodat verdachte daarvan zal worden vrijgesproken. De militaire kamer zal verdachte wel veroordelen voor de onder 2 subsidiair ten laste gelegde belediging.”

Blijkens de toelichting op het middel klaagt de steller van het middel dat het hof enerzijds heeft geoordeeld dat de verdachte niet opzettelijk schennis van de eerbaarheid heeft gepleegd doordat een seksueel getinte of ontuchtige bedoeling ontbrak, maar anderzijds heeft geoordeeld dat de verdachte met dezelfde feitelijke handeling wel opzet heeft gehad op belediging, zulks terwijl ook bij feit 2 subsidiair de gestelde normschending van seksuele aard zou zijn geweest.

Het gaat in de onderhavige zaak om – zoals terecht door de steller van het middel wordt opgemerkt – de juridische kwalificatie van de feitelijke gedraging van de verdachte zoals deze onder feit 2 subsidiair is bewezenverklaard. Ondanks dat aan de verdachte onder feit 2 primair (schennis van de eerbaarheid) deze feitelijke gedraging eveneens is tenlastegelegd, is de militaire kamer van oordeel dat niet wettig en overtuigend is bewezen dat de verdachte zich schuldig heeft gemaakt aan schennis van de eerbaarheid, omdat niet is gebleken van een seksuele getinte of ontuchtige confrontatie of bedoeling. Er ontbreekt aldus naar het oordeel van de militaire kamer het voor schennis van de eerbaarheid vereiste opzet. De militaire kamer is daarentegen wel van oordeel dat de verdachte zich schuldig heeft gemaakt aan belediging van een ambtenaar in functie en dat “het opzettelijke gedrag” van de verdachte kwetsend en beledigend was voor [verbalisant 1] . Het tonen van en/of het maken van zwaaiende bewegingen met het ontblote geslachtsdeel wordt door de militaire kamer aldus niet aangemerkt als schending van de eerbaarheid, doch wel als belediging.

Ten aanzien van het voor schennis van de eerbaarheid vereiste opzet heeft het volgende te gelden. In HR 1 december 1970, ECLI:NL:HR:1970:AB3454, NJ 1971/374 m.nt. Bronkhorst heeft de Hoge Raad geoordeeld dat voldoende is dat de verdachte op een voor het publiek toegankelijke plaats willens en wetens een onder de gegeven omstandigheden voor het normaal schaamtegevoel kwetsende handeling verricht. Voorwaardelijk opzet volstaat aldus. Wat betreft het voor belediging vereiste opzet geldt het volgende. Art. 266 lid 1 Sr jo. art. 267 onder 2 Sr vereist dat het opzet van de verdachte gericht is op de aanranding van de eer en goede naam van een individuele politieambtenaar.7.

De steller van het middel klaagt blijkens de toelichting op het middel allereerst dat de verdachte volgens het hof met dezelfde handeling op het subsidiair tenlastegelegde en bewezenverklaarde feit wel opzet had op een kwetsing van het schaamtegevoel, terwijl dit bij het primaire tenlastegelegde feit niet het geval was. Hiermee miskent de steller van het middel dat het voor belediging vereiste opzet niet ziet op de kwetsing van het schaamtegevoel, maar op de aanranding van de eer en goede naam van de beledigde. Voor de volledigheid wijs ik nog op de verklaring van [verbalisant 1] , waarin zij verklaart dat zij zich in haar goede naam en eer als ambtenaar van politie voelde aangetast en niet dat zij zich gekwetst voelde in haar schaamtegevoel.

Bovendien heeft het hof geoordeeld dat er wat betreft de onder 2 primair tenlastegelegde schennis van de eerbaarheid geen sprake is van opzet, omdat niet is gebleken van een seksuele getinte of ontuchtige confrontatie of bedoeling. Kennelijk is het hof aldus van oordeel dat de verdachte niet de bedoeling had om “het normaal schaamtegevoel” van de aangeefster te kwetsen. Daar is de verdachte van vrijgesproken, zodat de vraag of dit oordeel getuigt van een juiste rechtsopvatting en/of begrijpelijk is gemotiveerd, in cassatie niet behoeft te worden beantwoord.

De aan de orde zijnde vraag in cassatie betreft aldus de begrijpelijkheid van ’s hofs oordeel dat de verdachte opzet had op de bedreiging van de aangeefster [verbalisant 1] .

De steller van het middel stelt in de toelichting op het middel dat uit de bewijsmiddelen niet kan volgen dat de verdachte (voorwaardelijk) opzet had op de belediging. ’s Hofs overwegingen bieden volgens de steller van het middel geen duidelijkheid op grond waarvan het hof aanneemt dat er (i) een kans op belediging bestond, (ii) deze kans aanmerkelijk zou zijn en (iii) dat deze kans welbewust door de verdachte zou zijn aanvaard. Voorts klaagt de steller van het middel dat het hof over het hoofd heeft gezien dat de verdachte een urologische aandoening heeft, waardoor hij nooit een ontuchtige intentie of beledigende intentie heeft gehad, maar slechts wegens zijn urologische aandoening de bepaalde handelingen heeft uitgevoerd, in het bijzonder doordat hij na het urineren extra moet ‘afschudden’ om de blaas geheel leeg te maken.

Het hof overweegt dat “het opzettelijke gedrag van verdachte” kwetsend en beledigend was voor [verbalisant 1] . Hierin ligt het oordeel besloten dat de verdachte opzet had op de belediging. Dat oordeel acht ik, mede gelet op hetgeen door de verdediging ter terechtzitting is aangevoerd, niet ontoereikend gemotiveerd. Daarbij is het volgende van belang.

Uit de aangifte van verbalisant [verbalisant 1] blijkt dat zij de verdachte heeft bekeurd voor het urineren tegen een hekwerk. De verdachte zei vervolgens dat hij verder ging plassen, wanneer de aangeefster zei dat de verdachte nog een bekeuring zou krijgen als hij wederom zou gaan plassen. Hij antwoordde dat de verbalisante(n) hem niks kon(den) doen als hij daar gewoon stond en niet plaste. Hij draaide zich om terwijl hij zijn geslachtsdeel in zijn rechterhand vasthield en de aangeefster zag dat hij met zijn geslachtsdeel aan het schudden was. Deze verklaring vindt volgens het hof steun in de camerabeelden en het transcript van de geluidsopnames.

Dat de verdachte, terwijl hij met zijn geslachtsdeel in zijn hand en zichtbaar voor de aangeefster met zijn geslachtsdeel op en neer heeft geschud, aan het plassen of aan het (na)druppelen was, zoals door de verdediging ter terechtzitting is aangevoerd, heeft het hof niet aannemelijk geacht.

Dit oordeel is mijns inziens, mede in het licht van de beperkte toets in cassatie, niet ontoereikend gemotiveerd. In dit oordeel ligt eveneens niet onbegrijpelijk besloten dat de verdachte opzet had op de belediging.

Bovendien lijkt de steller van het middel te miskennen dat het hof niet heeft geoordeeld dat de verdachte voorwaardelijk opzet had op de belediging, zodat het hof niet gehouden was in te gaan op de vraag of er een aanmerkelijke kans op belediging bestond en of de verdachte deze kans welbewust heeft aanvaard.

Het middel faalt in al zijn onderdelen.

Het derde middel behelst de klacht dat het hof – zonder dat het in het bijzonder de redenen daartoe heeft opgegeven – is afgeweken van het namens de verdachte uitdrukkelijk onderbouwde standpunt inhoudende dat ten aanzien van feit 1 de processen-verbaal van de politie als onbetrouwbaar dienen te worden geoordeeld.

Ten laste van de verdachte is onder feit 1 bewezenverklaard dat:

“hij op 3 maart 2019 te ’s-Hertogenbosch een ambtenaar, [verbalisant 3] (inspecteur van Politie Eenheid Oost-Brabant), gedurende en ter zake van de rechtmatige uitoefening van zijn bediening, heeft mishandeld door die [verbalisant 3] éénmaal met kracht tegen diens neus, een (zogenoemde) kopstoot te geven”

De door het hof gebezigde bewijsmiddelen ten aanzien van feit 1 houden, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende in:

“1. Het als bijlage bij het stamproces-verbaal van 18 april 2019 gevoegde, door [verbalisant 7] , brigadier van politie, Eenheid Oost-Brabant, opgemaakte proces-verbaal van aangifte van 3 maart 2019 (dossierpagina 56), voor zover inhoudende als verklaring van [verbalisant 3], zakelijk weergegeven:

Op 3 maart 2019 was ik werkzaam als politieambtenaar in het centrum van ’s-Hertogenbosch. Ten tijde van een aanhouding ben ik mishandeld.

2. Het als bijlage bij het stamproces-verbaal van 18 april 2019 gevoegde, door [verbalisant 3] , inspecteur van politie, Eenheid Oost-Brabant, opgemaakte proces-verbaal van bevindingen van 4 maart 2019 (dossierpagina 53 e.v.), voor zover inhoudende als relaas van verbalisant, zakelijk weergegeven:

Op 3 maart 2019 was ik in dienst van de politie in uniform gekleed en belast met de algemene surveillance tijdens carnaval binnen het centrum van ’s-Hertogenbosch. Omstreeks 20:55 uur hoorden wij van de beredenen dat er een verdachte was aangehouden op de Parade. Ter ondersteuning besloot ik samen met collega [verbalisant 5] om hen hierbij te helpen.

Ik zag dat twee beredenen stonden bij een man die verkleed was als een koning. Ik zag dat hij een kroon droeg. Ik zag dat de verdachte met zijn armen omhoog stond. Ik zag dat de beredenen op korte afstand daarvan stonden om hem in bedwang te houden. Ik liep naar de verdachte en vertelde dat hij was aangehouden ter zake belediging en schennispleging en deelde hem mede dat ik hem ging boeien. Ik hoorde verdachte zeggen dat hij dat prima vond.

Ik deelde de cautie mede en vroeg de verdachte naar zijn naam.

Ik zag dat hij zijn gezicht naar mij draaide, mij aankeek en verklaarde dat hij [verdachte] heette. Ik herkende hem als [verdachte] .

Verdachte begon zich erg aan te stellen, hiermee bedoel ik dat hij op de grond ging liggen, begon te schreeuwen, riep dat wij met 6 agenten hem aan het arresteren waren. Hij werd erg vervelend door op en neer te lopen en proberen weg te lopen. Ik duwde hem tegen een hek, zodat hij bleef staan.

Verdachte wilde weer weglopen. Ik drukte hem weer tegen het hek aan. Op dat moment stond ik achter hem aan de linkerzijde van zijn lichaam. De verdachte was geboeid. Ineens, uit het niets, zag en voelde ik dat de verdachte, terwijl hij met zijn buik tegen een hek stond, zijn hoofd ineens naar links achteren sloeg diagonaal, vol tegen mij neus aan. Ik voelde direct een hevige pijn aan mijn neus. Ik wist op dat moment direct dat de verdachte dit met opzet deed. Hij sloeg met volle kracht zijn hoofd naar achteren met de opzet mij te raken.

3. Het als bijlage bij het stamproces-verbaal van 18 april 2019 gevoegde, door [verbalisant 5] , hoofdagent van politie, Eenheid Oost-Brabant, opgemaakte proces-verbaal van bevindingen van 3 maart 2019 (dossierpagina 51), voor zover inhoudende als relaas van verbalisant, zakelijk weergegeven:

Op 3 maart 2019 was ik belast met het handhaven van de openbare orde tijdens carnaval aan de Parade te ’s-Hertogenbosch. Ik was in uniform gekleed en deed dienst met collega [verbalisant 3] .

Wij kregen het verzoek van twee collega’s van de bereden politie om te gaan naar de Parade omdat zij een persoon zouden hebben aangehouden.

Wij hoorden van de collega’s die de persoon hadden aangehouden dat de verdachte hen had beledigd en schennis had gepleegd tegen hen.

Ik hoorde dat de verdachte zei dat hij [verdachte] met zijn achternaam heette. Hierop herkende ik de verdachte direct als zijnde [verdachte] .

Wij hebben verdachte [verdachte] handboeien aangelegd ten behoeve van transport. Verdachte [verdachte] vertoonde behoorlijk irritant gedrag. Ik zag en hoorde dat hij meerdere malen op de grond ging liggen en al lachend om hulp riep. Op een gegeven moment stond verdachte [verdachte] op en probeerde meerdere malen weg te lopen van ons, waarop wij hem tegen een hek plaatsten met zijn buik.

Vanuit het niets zag ik dat verdachte [verdachte] een kopstoot gaf aan collega [verbalisant 3] . Ik zag dat hij deze kopstoot schuin achterover gaf.

Ik zag dat er bij collega [verbalisant 3] een beetje bloed uit zijn neus kwam.

6. De verklaring van verdachte afgelegd ter terechtzitting van het hof van 3 december 2020, voor zover inhoudende, zakelijk weergegeven:

(…)Ik heb de hoofdbeweging gezien op de beelden.

Ik zie op de beelden inderdaad ook dat ik voor de hoofdbeweging eerst heb gekeken.

7. De eigen waarneming door de militaire kamer, zoals opgenomen in het arrest:Ten aanzien van feit 1 merkt de militaire kamer op dat op de beelden in het dossier zichtbaar is dat verdachte, terwijl hij met zijn rug naar de politiemensen staat, omkijkt naar verbalisant [verbalisant 3] , vervolgens weer voor zich kijkt en vrijwel direct daarna met kracht een snelle hoofdbeweging naar achteren maakt in de richting van het hoof van verbalisant [verbalisant 3] .”

De bewijsoverwegingen van het hof ten aanzien van feit 1 houden, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende in:

“Ten aanzien van feit 1 merkt de militaire kamer op dat op de beelden in het dossier zichtbaar is dat verdachte, terwijl hij met zijn rug naar de politiemensen staat, omkijkt naar verbalisant [verbalisant 3] , vervolgens weer voor zich kijkt en vrijwel direct daarna met kracht een snelle hoofdbeweging naar achteren maakt in de richting van het hoofd van verbalisant [verbalisant 3] . Verbalisant [verbalisant 3] heeft verklaard dat hij ineens en vanuit het niets zag en voelde dat verdachte zijn hoofd ineens naar links achteren sloeg, diagonaal vol op zijn ( [verbalisant 3] ) neus. [verbalisant 3] relateert in zijn proces-verbaal van bevindingen dat verdachte met volle kracht zijn hoofd naar achteren sloeg met de opzet om hem, [verbalisant 3] , te raken. [verbalisant 3] voelde pijn.

De militaire kamer merkt de gedraging van verdachte aan als een opzettelijk gegeven kopstoot.

Het door de verdediging aangevoerde alternatieve scenario dat het ook zo zou kunnen zijn dat verdachte door een pijnprikkel als gevolg van te strak zittende c.q. op verkeerde wijze omgedane handboeien in een dissociatieve toestand terechtkwam met een herbeleving, waardoor hij reflexmatig een beweging met zijn hoofd heeft gemaakt, acht de militaire kamer niet aannemelijk geworden. Dat de behandelend psycholoog van verdachte in zijn rapport en ter terechtzitting heeft verklaard dat hij de overtuiging heeft dat dit wel het geval is, maakt dit oordeel van de militaire kamer op grond van de bewijsmiddelen niet anders. De militaire kamer betrekt daarbij dat uit de beelden niets blijkt van een reactie van verdachte die de stelling van de verdediging ondersteunt. De omstandigheden dat verdachte volgens die beelden eerst omkijkt naar [verbalisant 3] en vrijwel direct daarna een snelle, krachtige beweging met zijn hoofd in de richting van het hoofd van [verbalisant 3] maakt, zijn naar het oordeel van de militaire kamer juist contra-indicaties voor die lezing.”

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep d.d. 3 december 2020, hebben de raadslieden van de verdachte het woord tot verdediging gevoerd overeenkomstig de door hen overgelegde pleitnota. Deze pleitnota houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende in (met weglating van voetnoten):

“(…)

Conclusie onregelmatigheden

13. Conclusie: De onregelmatigheden zijn niet zozeer ieder voor zich, maar zeker in combinatie en onderling verband als dusdanig structureel te achten dat ernstig moet worden getwijfeld aan de betrouwbaarheid van de inhoud daarvan indachtig r.o. 3.6.4 van het Afvoerpijparrest. Bovendien illustreren deze onregelmatigheden duidelijk de intentie van de verbalisanten om tot om te komen tot een zo zwaar mogelijke verdenking tegen [verdachte] . Gelet op deze twee factoren is de conclusie gerechtvaardigd dat deze processen-verbaal buiten beschouwing moeten worden gelaten voor de bewijsvoering.

De aangifte mishandeling14. Geachte leden van het Hof, deze conclusie wordt bovendien versterkt door de wijze van totstandkoming van de aangifte. Wij zullen dit thans illustreren aan de hand van de feiten.

15. Nadat [verdachte] is geboeid zou hij een kopstoot hebben gegeven aan verbalisant [verbalisant 3] . [verbalisant 3] heeft in ieder geval op 3 maart 2019 aangifte gedaan van deze vermeende mishandeling.

16. Voor een bewezenverklaring van mishandeling ex art. 300 Wetboek van Strafrecht dient aan een drietal voorwaarden te zijn voldaan. Bij mishandeling gaat het om (1) het opzettelijk toebrengen van (2) lichaamspijn of lichamelijk letsel.

17. De verdediging wenst alvorens inhoudelijk in te gaan op de vermeende mishandeling eerst stil te staan bij de aangifte mishandeling (dossier p. 56).

18. De aangifte op dossierpagina 56 is gedaan in de nacht van 3 maart 2019 door verbalisant [verbalisant 3] . Wat meteen opvalt aan deze aangifte is dat deze zeer summier is.

“Ik doe aangifte van mishandeling. Het geweld dat op mij werd uitgeoefend veroorzaakte pijn en/of letsel. Ik verklaar u daarover het volgende:

Op zondag 3 maart 2019, was ik werkzaam als politieambtenaar in het centrum van 's-Hertogenbosch. Ik was gekleed in opvallend dienstuniform. Ten tijde van een aanhouding ben ik mishandeld. Hiervoor verwijs ik naar een afzonderlijk proces-verbaal van bevindingen welke is vastgelegd in proces 2019044993. Aan niemand werd het recht of de toestemming gegeven tot het plegen van het feit.

Dader aanduiding: Nn1

Hoe gepleegd: Kopstoot/slaan/schoppen

Plaats delict: Openbare weg/-water, weg”

19. Er zijn een drie elementen die rechtvaardigen dat de processen-verbaal (aangifte en bevindingen) eveneens buiten beschouwing moeten worden gelaten voor de bewijsvoering, omdat er ernstig aan de betrouwbaarheid aan de inhoud daarvan moet worden getwijfeld.

20. Ten eerste is deze aangifte gedaan tegen een onbekende dader (Nn1). De naam " [verdachte] " wordt niet genoemd.

21. Ten tweede worden er geen feiten of omstandigheden gegeven. Onbekend waar en op welke wijze de aangever is mishandeld of waaruit het pijn en/of het letsel bestond. De summier informatie die is opgenomen, zoals kopstoot, slaan en schoppen is ook nog eens onjuist.

22. Ten derde verwijst de aangever naar een afzonderlijk proces-verbaal van bevindingen met nummer 2019044993. Dit is een volstrekt onaannemelijke gang van zaken, omdat een proces-verbaal van bevindingen onder dat nummer dan nog niet bestaat. De verbalisant verwijst dus naar een toekomstig proces-verbaal. Er wordt uiteindelijk wel een proces-verbaal van bevindingen opgemaakt door verbalisant [verbalisant 3] onder dat nummer maar dat is pas later.

23. Dit is hele vreemde gang van zaken en is wederom typerend voor de manier hoe dit dossier/zaak is samengesteld of wellicht is het beter om te zeggen: hoe deze zaak is "gebouwd" door justitie. Zeven dagen na het incident worden er nog twee proces-verbaal van bevindingen opgemaakt door [verbalisant 1] en [verbalisant 2] hetgeen in strijd is met art. 152 Sv. Tien dagen later worden er op dezelfde dag, een uur na elkaar, nog twee aangiftes gedaan door de verbalisanten [verbalisant 1] en [verbalisant 2] voor de vermeende schennis en belediging. En nadat [verdachte] op 3 juni jl. aangifte heeft gedaan van mishandeling tegen de verbalisanten worden er door de verbalisanten opeens vorderingen benadeelde partij ingebracht.

24. Dat Uw Hof inderdaad moet vaststellen dat de betrouwbaarheid van deze processen-verbaal en de stellingen van deze verbalisanten ernstig aan twijfel onderhevig is volgt tenslotte uit een ander feit: wij tonen U een fragment waarbij [verbalisant 3] antwoordt op [verbalisant 5] dat het goed met hem gaat (PowerPoint, slide 17). Wat lezen we echter in de toelichting bij de vordering benadeelde partij op pagina 5:

“Ik voelde pijn en mijn beide ogen gingen tranen.......ik voelde dat er vocht uit mijn neus liep. Mijn collega zei dat er bloed uit mijn neusgaten liep”

25. Echter dit heeft [verbalisant 5] noch gezegd, noch waargenomen. Maar het wordt nog ernstiger:

“Mijn collega zei dat dat er bloed uit mijn neusgaten liep. Gelukkig stopte het bloeden snel en ook was de pijn weer vrij snel weg getrokken”

Maar ook hier kunt u vaststellen dat hier de waarheid geweld wordt aangedaan. Niet alleen de beelden maar ook de woorden van [verbalisant 5] weerspreken de beweringen van [verbalisant 3] .

Conclusie aangifte mishandeling

26. Conclusie: Uw Hof heeft thans kunnen constateren dat naast de reeds genoemde vijf onregelmatigheden in de processen-verbaal, ook ten aanzien van feit 1 sprake is van processen-verbaal die volstrekt de toets der betrouwbaarheid niet kunnen doorstaan. Om deze reden verzoeken wij Uw Hof om al deze processen-verbaal buiten beschouwing te laten en reeds hierom te komen tot vrijspraak.

27. Mocht Uw Hof deze redenering niet volgen dan is de conclusie in ieder geval gerechtvaardigd dat deze processen-verbaal niet de bewijskracht toekomt die artikel 342 lid 2 Sv hieraan toekent. De Hoge Raad heeft op 7 juli 2015 (ECLI:NL:HR:2015:1799) bepaald dat aan een proces-verbaal van een verbalisant tegen wie het vermeende delict is gepleegd in beginsel de bewijskracht toekomt van art. 344 lid 2 Sv. Echter, deze bewijskracht wordt doorbroken indien de betrouwbaarheid gemotiveerd wordt betwist zoals hier aan de orde.””

Het hof heeft ten aanzien van dit verweer het volgende overwogen:

“De verdediging heeft aangevoerd dat de processen-verbaal van de verbalisanten onbetrouwbaar zijn omdat ze op onderdelen afwijken van de beeld- en geluidsopnames die zijn gemaakt van wat er is voorgevallen op 3 maart 2019 op de Parade in ’s-Hertogenbosch. De onregelmatigheden zijn volgens de verdediging niet zozeer ieder voor zich, maar zeker in combinatie en in onderling verband, dusdanig structureel dat ernstig moet worden getwijfeld aan de betrouwbaarheid van de processen-verbaal. De processen-verbaal mogen daarom volgens de verdediging niet voor het bewijs worden gebruikt.

Met de militaire kamer van de rechtbank is de militaire kamer van het hof van oordeel dat wat er is geverbaliseerd grotendeels en op hoofdlijnen wordt bevestigd door de camerabeelden in het dossier. Hoewel de verklaringen op sommige punten verschillen en er ook gerelateerd is over wat niet op de camerabeelden te zien is, maakt dit niet dat de processen-verbaal onbetrouwbaar zijn. Als iets waarover is gerelateerd niet op de beelden te zien is, wil dat niet zeggen dat het niet gebeurd is. Daarbij komt dat de verschillende processen-verbaal elkaar op de essentiële punten bevestigen, zodat ook dat maakt dat de militaire kamer de processen-verbaal betrouwbaar acht.

Verder heeft de verdediging gesteld dat aan de processen-verbaal van de verbalisanten [verbalisant 3] en [verbalisant 1] , die beiden ook als slachtoffer aangifte hebben gedaan van respectievelijk feit 1 en feit 2, niet de bewijskracht toekomt van artikel 344, lid 2, Wetboek van Strafvordering.

De militaire kamer volgt die stelling niet. Het bewijs dat de verdachte het tenlastegelegde feit heeft gepleegd kan door de rechter worden aangenomen op basis van een enkel, op ambtseed opgemaakt proces-verbaal. Dit geldt ook ten aanzien van processen-verbaal van opsporingsambtenaren tegen wie het delict is gepleegd.

Deze bewijskracht kan worden doorbroken indien de betrouwbaarheid gemotiveerd wordt betwist, maar de militaire kamer ziet in het door de verdediging aangevoerde geen reden om aan de juistheid en betrouwbaarheid van de processen-verbaal te twijfelen. Ook voor deze processen-verbaal geldt immers dat ze op essentiële punten worden bevestigd door de camerabeelden in het dossier en elkaar bevestigen. Wat professor P.J. van Koppen in zijn rapport van 3 mei 2020 heeft aangevoerd maakt dat niet anders.

Ook overigens zijn er geen feiten of omstandigheden gebleken op grond waarvan geoordeeld zou moeten worden dat de processen-verbaal van de verbalisanten onbetrouwbaar zijn. De militaire kamer verwerpt het verweer.”

Door de steller van het middel wordt aan de hand van een drietal argumenten aangevoerd dat het hof niet genoegzaam met redenen heeft omkleed waarom de processen-verbaal als betrouwbaar kunnen worden aangemerkt. Ten eerste zou het hof niet nader ingegaan zijn op het feit dat in het proces-verbaal van aangifte enkel aangifte is gedaan tegen een onbekende dader, waarbij de naam van de verdachte niet is genoemd. Ten tweede is door de verdediging betoogd dat in het proces-verbaal van aangifte geen feiten of omstandigheden zijn beschreven, zoals de locatie of wijze waarop de vermeende mishandeling is verlopen en waaruit het letsel zou bestaan. Het hof zou zich hierover niet hebben uitgelaten. Ten derde is door de verdediging aangevoerd dat de aangever heeft verwezen naar een afzonderlijk proces-verbaal van bevindingen die op het moment van het opmaken van het proces-verbaal van aangifte nog niet bestond. Dit feit deed naar het inzien van de verdediging tevens af aan de betrouwbaarheid van het proces-verbaal van aangifte. Ten aanzien hiervan zou het hof zich niet hebben uitgelaten over de wijze van handelen en de gevolgen daarvan op de betrouwbaarheid, ondanks dat dit namens de verdachte uitgebreid is betoogd en met argumenten is geschraagd.

Voor de beoordeling van het middel is van belang dat de rechter die in afwijking van een tot vrijspraak strekkend uitdrukkelijk onderbouwd standpunt tot een bewezenverklaring komt, op grond van art. 359 lid 2 Sv in het bijzonder de redenen dient op te geven die daartoe hebben geleid. Deze motiveringsplicht gaat niet zo ver dat bij de niet-aanvaarding van zo een standpunt op ieder detail van de argumentatie moet worden ingegaan.8.

Het in het middel bedoelde verweer kan bezwaarlijk anders worden verstaan dan als een standpunt dat duidelijk, door argumenten geschraagd en voorzien van een ondubbelzinnige conclusie ten overstaan van de feitenrechter naar voren is gebracht.

Het hof is van dit verweer afgeweken en heeft hiertoe overwogen dat wat er door de verbalisanten is geverbaliseerd grotendeels en in hoofdlijnen wordt bevestigd door de camerabeelden in het dossier. Het hof overweegt voorts dat de verklaringen op sommige punten weliswaar verschillen en er ook gerelateerd is over hetgeen niet op de camerabeelden te zien is, maar dat dit niet maakt dat de processen-verbaal onbetrouwbaar zijn. Als iets waarover is gerelateerd niet op de beelden te zien is, wil dat immers niet zeggen dat het niet gebeurd is, aldus het hof. Daar komt volgens het hof bij dat de verschillende processen-verbaal elkaar op de essentiële punten bevestigen, zodat ook dat maakt dat het hof de processen-verbaal betrouwbaar acht.

Hiermee is mijns inziens voldaan aan de op grond van art. 359 lid 2 Sv op het hof rustende responsieplicht. Het hof heeft afdoende gemotiveerd waarom het de processen-verbaal betrouwbaar vindt door te overwegen dat verschillende processen-verbaal elkaar op essentiële punten bevestigen. Van belang is daarbij eveneens dat de steller van het middel lijkt te miskennen dat de motiveringsplicht van het hof niet zo ver gaat dat het hof bij de niet-aanvaarding van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt op ieder detail van de argumentatie moet ingaan.

Voorts klaagt de steller van het middel dat het hof ten onrechte aan de processen-verbaal van verbalisanten [verbalisant 5] en [verbalisant 3] bewijskracht op grond van art. 344 lid 2 Sv heeft toegekend door “de totaliteit aan duidelijke discrepanties in de camerabeelden”.

Het hof heeft geoordeeld dat het bewijs dat de verdachte het tenlastegelegde feit heeft gepleegd, door de rechter kan worden aangenomen op basis van een enkel, op ambtseed opgemaakt proces-verbaal. Dit geldt volgens het hof ook ten aanzien van de processen-verbaal van de opsporingsambtenaren tegen wie het delict is gepleegd. Het hof ziet in hetgeen door de verdediging is aangevoerd geen reden om aan de juistheid en betrouwbaarheid van de processen-verbaal van [verbalisant 3] en [verbalisant 5] te twijfelen. Ook voor deze processen-verbaal geldt immers dat ze op essentiële punten worden bevestigd door de camerabeelden in het dossier en elkaar bevestigen, aldus het hof. Wat prof. P.J. van Koppen in zijn rapport van 3 mei 2020 heeft aangevoerd, maakt dat voor het hof niet anders.

Voor de beoordeling van deze klacht is het volgende van belang. Art. 388 Sv houdt in dat het bewijs dat de verdachte het tenlastegelegde feit heeft begaan, door de rechter slechts kan worden aangenomen indien hij daarvan de overtuiging heeft bekomen. Het staat de rechter dus vrij een proces-verbaal van een opsporingsambtenaar niet tot het bewijs te laten meewerken ingeval hij op grond van de bijzondere omstandigheden van het geval – zoals de omstandigheid dat het strafbare feit tegen de opsporingsambtenaar zelf is gepleegd – onvoldoende ervan overtuigd is dat ook in de voorliggende zaak het vertrouwen in de betrouwbaarheid van het proces-verbaal ten volle gerechtvaardigd is.

Uitgangspunt is daarbij dat het is voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt om tot het bewijs te bezigen wat deze uit een oogpunt van betrouwbaarheid daartoe dienstig voorkomt en terzijde te stellen wat deze voor het bewijs van geen waarde acht, zonder dat hij van zijn oordeel omtrent de keuze en de betrouwbaarheid van het door hem gekozen bewijsmateriaal rekenschap behoeft af te leggen. Dat geldt ook voor het al dan niet als enig bewijsmiddel tot het bewijs bezigen van een proces-verbaal waaraan krachtens art. 344 lid 2 Sv de daar voorziene bijzondere bewijskracht toekomt.

Op dit uitgangspunt is in art. 359 lid 2 tweede volzin Sv evenwel een uitzondering gemaakt, in die zin dat ingeval met betrekking tot de betrouwbaarheid van een bewijsmiddel door of namens de verdachte een standpunt is ingenomen dat duidelijk, door argumenten geschraagd en voorzien van een ondubbelzinnige conclusie ter terechtzitting naar voren is gebracht, de rechter indien hij in zijn vonnis afwijkt van dit uitdrukkelijk onderbouwde standpunt door dat bewijsmiddel toch tot het bewijs te bezigen, gehouden is in het bijzonder de redenen op te geven die daartoe hebben geleid. Die motiveringsplicht geldt ook indien het standpunt betrekking heeft op een proces-verbaal in de zin van art. 344 lid 2 Sv en dit standpunt niet wordt aanvaard.9.

In de onderhavige zaak doet zich met betrekking tot de betrouwbaarheid van de processen-verbaal van verbalisanten [verbalisant 3] en [verbalisant 5] het geval voor dat namens de verdachte een verweer in de zin van art. 359 lid 2 Sv is gevoerd. Dit brengt mee dat het hof de redenen dient op te geven waarom het afwijkt van het door de verdediging uitdrukkelijk onderbouwde standpunt.

Aan deze motiveringsplicht heeft het hof in mijn ogen voldaan door te overwegen dat het in hetgeen door de verdediging is aangevoerd geen reden ziet om aan de juistheid en de betrouwbaarheid van de processen-verbaal van [verbalisant 3] en [verbalisant 5] te twijfelen. Ook ten aanzien van deze processen-verbaal geldt immers dat ze volgens het hof op essentiële punten worden bevestigd door de camerabeelden in het dossier en elkaar bevestigen. Bovendien overweegt het hof dat hetgeen prof. P.J. van Koppen in zijn rapport van 3 mei 2020 heeft aangevoerd, dit oordeel niet anders maakt, zodat het hof ook op dit gedeelte van het verweer heeft gerespondeerd.

Gelet op de beperkte toets in cassatie en de vrijheid die aan de feitenrechter toekomt om tot het bewijs te bezigen wat de rechter uit een oogpunt van betrouwbaarheid daartoe dienstig voorkomt, acht ik het oordeel van het hof evenmin onbegrijpelijk, zodat ook deze klacht faalt.

Het middel kan niet slagen.

Conclusie

7. Alle middelen falen en kunnen worden afgedaan met de aan art. 81 lid 1 RO ontleende motivering.

8. Ambtshalve heb ik geen gronden aangetroffen die tot vernietiging van het bestreden arrest aanleiding behoren te geven.

9. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG