7.6 Een vrije waardering van het deskundigenbericht?

Volgens het in de wet neergelegde uitgangspunt van de vrije bewijswaardering, waarbij de rechter de vrijheid heeft om naar eigen inzicht de bewijskracht van een bewijsmiddel te bepalen, zou de rechter naar eigen inzicht de bewijskracht van een deskundigenbericht kunnen bepalen. In de literatuur wordt regelmatig gesuggereerd dat dit inderdaad het geval is. Voor deskundigenberichten wordt immers geen wettelijke uitzondering gemaakt op de leer van de vrije bewijswaardering.

Toch is het de vraag of het juist is om bij de waardering van een deskundigen-bericht als startpunt te nemen dat de rechter naar eigen inzicht de bewijskracht van het deskundigenbericht mag bepalen. Weliswaar lijdt het geen twijfel dat de rechter niet verplicht is de opvattingen van de deskundige over te nemen. De rechter houdt altijd haar eigen verantwoordelijkheid voor het vaststellen van de feiten en mag die niet delegeren naar de deskundige.1 Zie in deze zin ook de wetsgeschiedenis;

Wanneer de rechter niet zou vasthouden aan haar eigen eindverantwoordelijkheid voor de feitenvaststelling, zou de deskundige een soort pseudo-rechter worden, die in de plaats van de rechter beslissingen neemt over de feiten. Dit is een ongewenste situatie, zoals ook beslist is door het Europese Hof voor de Rechten van de Mens.3

Daarmee is echter niet gezegd dat de rechter naar eigen inzicht aan het deskundigenrapport gewicht kan toekennen voor de bewijsbeslissing, zoals dat het geval is bij de waardering van getuigenverklaringen. Dit blijkt uit de rechtspraak van de Hoge Raad. Volgens die rechtspraak vergt het volgen door de rechter van de bevindingen van de deskundige in de regel geen verdere motivering. De rechter kan dan volstaan met de overweging 'dat zij zich verenigt met de bevindingen van de deskundige'.4 Maar de zaken liggen anders wanneer de rechter afwijkt van de bevindingen van de deskundige. Over het afwijken van een deskundigenbericht overwoog de Hoge Raad het volgende;

Op het eerste gezicht lijkt de rechter hier de vrijheid te krijgen desgewenst te kunnen afwijken van het ingewonnen deskundigenbericht. Bij nadere beschouwing worden echter hoge eisen gesteld aan de beslissing tot afwijking. Doordat gevergd wordt dat de rechter 'inzicht geeft in de daaraan ten grondslag liggende gedachtegang', moet de rechter een inhoudelijke motivering geven voor de beslissing om de bevindingen van de deskundige niet te volgen. Het zal echter zeer moeilijk zijn voor de rechter om zelf, als niet-deskundige, steekhoudende argumenten te formuleren die tot afwijking van het deskundigenbericht leiden.6 De vraag is zelfs of de rechter dat kan zonder opnieuw een deskundigenbericht in te winnen. De realiteit is dan ook dat het uitermate lastig is voor de rechter om af te wijken van een deskundigenbericht, ook wanneer zij twijfelt over de juistheid daarvan. De Groot concludeert dan ook het volgende;

De vraag is echter of dit niet een onontkoombaar en ook terecht gevolg is van de inschakeling van een deskundige door de rechter. De rechter schakelt een deskundige in omdat haar de deskundige kennis ontbreekt om bepaalde feiten vast te stellen; vanwege het ontbreken van die kennis mag ervan worden uitgegaan dat de rechter in beginsel de inhoud van het deskundigenbericht volgt. Daarmee is er een goede reden voor de rechter om, als uitgangspunt, de bevindingen van de deskundige over te nemen.

Dit betekent ook dat er geen ruimte is voor de toetsing van de bevindingen van de deskundige aan de rechterlijke overtuiging. In het oude recht was de rechterlijke overtuiging als toetssteen voor het deskundigenbericht neergelegd (art. 236 Rv-oud):8

Al eerder, in paragraaf 6.3, is gewezen op de problemen die kleven aan het gebruik van de rechterlijke of innerlijke overtuiging bij de bewijswaardering. Niet alleen verwijst dit begrip in de grond naar de louter subjectieve opvatting of intuïtie van een individuele rechter over de bewijskracht van een bepaald bewijsmiddel. Hierbij komt dat de innerlijke overtuiging van de rechter geen ondubbelzinnige betekenis heeft en zowel betrekking kan hebben op het criterium bij de bewijswaardering als op de te hanteren bewijswaarderingsmaatstaf.

Speciaal voor het deskundigenbericht geldt bovendien dat moeilijk is in te zien hoe de rechter een overtuiging van de juistheid van het advies van de deskundige zou kunnen verkrijgen. Voor wat betreft de waardering van de verklaring van een getuige is op zich zelf nog iets voor te stellen bij de overtuiging van de rechter (zij het dat daarvan in paragraaf 6.3 afstand is genomen): de rechter heeft het gevoel dat de getuige naar waarheid een verklaring aflegt. Dit kan echter niet verdedigd worden voor de waardering van het deskundigenbericht. Vergelijk hierover ook Hamaker;

Voor de rechterlijke overtuiging is derhalve geen plaats bij de rechterlijke beoordeling van een deskundigenbericht. De rechter zal in beginsel moeten afgaan op de inhoud van het deskundigenbericht. Voorwaarde hiervoor is wel, zoals ook in de inleiding al is vermeld, dat de rechter erop moet kunnen vertrouwen dat het deskundigenbericht inhoudelijk correct is.

Hiermee is aan de orde hoe de rechter er voor kan zorgen dat het deskundigen-bericht inhoudelijk correct is, zodat het een positieve bijdrage kan leveren aan de waarheidsvinding. Dit zal onderwerp zijn van de paragrafen 7.7 en 7.8.