7.5.1 Vrije bewijswaardering

De wettelijke regeling van deskundigenbewijs heeft sinds 1811 een bepaling gekend op grond waarvan de rechter vrij was in de waardering van deskundigen-bewijs. Buiten het deskundigenbewijs kende de vrije bewijswaardering in het civiele bewijsrecht aanvankelijk diverse beperkingen. De meeste daarvan zijn in de loop der jaren afgeschaft.1 Aan de herziening van het op 1 april 1988 in werking getreden bewijsrecht ligt de gedachte ten grondslag dat de rechter in bewijskwesties grote vrijheid moet hebben.2 Sindsdien is de waardering van het bewijs overgelaten aan het oordeel van de rechter, tenzij de wet anders bepaalt (art. 152 lid 2 Rv). Deze algemene bepaling van bewijsrecht geldt ook voor de bewijswaardering van een deskundigenadvies.3 De wet schrijft de rechter dus niet voor welke bewijskracht een deskundigenadvies heeft. In rechtspraak en literatuur wordt aangenomen dat de rechter niet verplicht is om de inhoud van een deskundigenadvies te volgen.4 Dat is anders in het bestuursprocesrecht, waar de rechter volgens vaste rechtspraak van de Centrale Raad van Beroep en de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State een deskundigenadvies behoort te volgen, tenzij bijzondere omstandigheden een ander oordeel rechtvaardigen.5

De bewijswaardering van een voorlopig deskundigenadvies dat wordt overgelegd in een bodemprocedure, is evenzeer overgelaten aan het oordeel van de rechter, mits partijen bij de totstandkoming ervan aanwezig of vertegenwoordigd zijn geweest (art. 207 Rv). Is dit laatste niet het geval, dan is de bewijswaardering overgelaten aan de rechter die over de feiten oordeelt (art. 152 lid 2 Rv).

In Frankrijk was de rechter vóór de Code de procédure civile van 1806, die in Nederland in vertaling is ingevoerd in 1811,6 volgens een regeling uit 1684 verplicht om het oordeel van deskundigen te volgen. Er waren plaatselijk regels op grond waarvan partijen hoger beroep konden instellen tegen het oordeel van deskundigen. In de Provence kon ieder van partijen zelfs twee keer beroep instellen in gevallen waarin de deskundigen niet tot een eensluidend oordeel kwamen.7 Deskundigen werden destijds gezien als juges du fait, zoals in de negentiende eeuw ook in Duitsland gebruikelijk was.8 In zaken waarin een deskundigenadvies nodig was, oordeelde de rechter niet zelfstandig over de feiten die onderwerp waren van het deskundigenadvies. Van Boneval Faure had hierover een gedachte die zich laat lezen als een vroege aanduiding van de kennisparadox:9

De Franse wetgever heeft in de Code de procédure civile van 1806 echter duidelijk gemaakt dat de rechter een deskundigenadvies aan een eigen oordeel behoort te onderwerpen:

Een soortgelijke bepaling was in Nederland opgenomen in het Wetboek van Burgerlijke Regtsvordering van 1828:12

Tijdens de parlementaire behandeling van de voorstellen die hebben geleid tot wijziging van het wetboek van 1828 en invoering van het Wetboek van Burgerlijke Regtsvordering van 1838, is de vraag geopperd of de rechter niet gebonden zou moeten zijn aan een eenparig oordeel van deskundigen. Daarop is vanwege de regering geantwoord:

In het Wetboek van Burgerlijke Regtsvordering van 1838 was de vrijheid van de rechter in de bewijswaardering dan ook onverkort opgenomen:

Ook in de literatuur werd in de negentiende eeuw aangenomen dat een deskundige slechts inlichtingen verschaft aan de rechter. De rechter behoorde vrij te zijn in de waardering van deskundigenbewijs.14 Van Boneval Faure meende dat de vrijheid van de rechter in de waardering van deskundigenbewijs meebracht dat de rechter ook niet verplicht was een deskundigenadvies te volgen, wanneer meerdere deskundigen waren benoemd en de deskundigen het eens waren, maar de rechter door het deskundigenadvies niet overtuigd was van de waarheid van een te bewijzen feit. Wel had de rechter volgens hem minder reden om van het deskundigenadvies af te wijken wanneer meerdere deskundigen het eens waren.15 Hij vond het belangrijk om te spreken over 'het gevoelen' of 'de mening' van een deskundige in plaats van over diens 'oordeel', om niet de suggestie te wekken dat deskundigen zouden oordelen over de feiten die aan hen werden voorgelegd.16 Hij wees er overigens op dat er ook situaties zijn waarin de rechter niet vrij is in de waardering van deskundigenbewijs, namelijk als partijen zijn overeengekomen dat het deskundigenadvies tussen hen zal gelden als bindend advies, of als een wettelijke bepaling een deskundigenadvies verbindend verklaart voor partijen of de rechter.17 Hij was van mening dat een deskundigenadvies geen authentieke akte is, omdat een deskundige niet is aan te merken als een ambtenaar in de zin van — thans — art. 156 Rv.18 Zoals vermeld in par. 7.2.7.2, komt in Franse literatuur ook tegenwoordig nog ter sprake of een deskundigenadvies een authentieke akte is.

De vrijheid van de rechter in de waardering van deskundigenbewijs (art. 236 Rv 1838) is zoals gezegd bij de herziening van het bewijsrecht per 1 april 1988 opgegaan in de algemene bewijsrechtelijke bepaling dat de waardering van het bewijs is overgelaten aan het oordeel van de rechter, tenzij de wet anders bepaalt (art. 152 lid 2 Rv).19