Dwaling

De partij die de vernietiging inroept draagt de stelplicht en bewijslast ten aanzien van de onjuiste voorstelling van zaken (de dwaling als zodanig), het causaal verband tussen (de inhoud van) de overeenkomst en die onjuiste voorstelling en het zich voordoen van een van de drie dwalingsgevallen van lid 1 onderdeel a (onjuiste mededeling), onderdeel b (verzwijging) en onderdeel c (wederzijdse dwaling).

De partij die de vernietiging inroept dient in de eerste plaats te stellen dat bij haar ten tijde van de totstandkoming van de overeenkomst een onjuiste voorstelling van zaken bestond. Naarmate het bestaan van zo’n onjuiste voorstelling van zaken in de gegeven omstandigheden, waaronder de maatschappelijke positie van de partij, diens deskundigheid en/of de aanwezigheid van deskundige bijstand enz., minder voor de hand ligt, zal de stelling dat (niettemin) van een onjuiste voorstelling van zaken sprake is geweest meer toelichting behoeven. Andersom zal aan de motivering van een eventuele betwisting door de wederpartij hogere eisen gesteld mogen worden, naarmate de onjuiste voorstelling van zaken in de gegeven omstandigheden meer aannemelijk is. Indien de wederpartij de aanwezigheid van de gestelde onjuiste voorstelling van zaken voldoende gemotiveerd betwist, ligt het op de weg van de partij die de vernietiging inroept om die aanwezigheid te bewijzen.1

Aan de stelplicht en bewijslast ten aanzien van het causaal verband zullen niet al te hoge eisen mogen worden gesteld, althans in bepaalde gevallen. In een geval van zowel onjuiste mededeling als verzwijging heeft de Hoge Raad aangenomen dat voldoende is dat de dwalende stelt, en in geval van betwisting aannemelijk maakt dat hij, indien hij niet onder invloed van dwaling zou hebben gehandeld, een of meer concreet door hem aan te wijzen onderdelen van de overeenkomst niet zou hebben aanvaard en dat niet van hem kan worden verlangd dat hij precies aangeeft, op welke andere voorwaarden hij de overeenkomst zou hebben gesloten.2 Hetzelfde heeft de Hoge Raad aangenomen in een geval dat een bemiddelaar bij de totstandkoming van de overeenkomst (mede) de belangen van de wederpartij heeft behartigd zonder dat de opdrachtgever daarmee heeft ingestemd.3 In laatstgenoemd arrest voegt de Hoge Raad daaraan nog toe dat in zo’n geval verzwaarde eisen aan de betwisting door de wederpartij moeten worden gesteld.

Wat betreft het geval onderdeel a draagt de partij die de vernietiging inroept de stelplicht en bewijslast ten aanzien van de omstandigheid dat de wederpartij een inlichting heeft gedaan waaraan de dwaling te wijten is. Naar volgt uit het gebruik van het woordje ‘tenzij’, draagt de wederpartij de stelplicht en bewijslast ten aanzien van de feiten en omstandigheden waaruit volgt dat zij mocht aannemen dat de overeenkomst ook zonder de inlichting zou worden gesloten; het standpunt dat zij zulks mocht aannemen, draagt dus het karakter van een bevrijdend verweer tegen het beroep op dwaling.

Wat betreft het geval onderdeel b draagt de partij die de vernietiging inroept de stelplicht en bewijslast ten aanzien van de feiten en omstandigheden waaruit volgt dat de wederpartij in verband met hetgeen zij omtrent de dwaling wist of behoorde te weten, de dwalende had behoren in te lichten. Voor zover het niet gaat om de feiten en omstandigheden van het geval als zodanig, maar om de vraag of gegeven die feiten en omstandigheden naar verkeersopvattingen een mededelingsplicht bestond, zal bewijslevering in het algemeen niet aan de orde komen, omdat de rechter die vraag in het algemeen niet als een feitelijke vraag zal opvatten, maar als een vraag van ongeschreven recht en van een waardering van de feiten volgens dat recht.

Wat betreft het geval onderdeel c draagt de partij die de vernietiging inroept de stelplicht en bewijslast ten aanzien van de feiten en omstandigheden waaruit volgt dat de wederpartij bij het sluiten van de overeenkomst van dezelfde onjuiste veronderstelling is uitgegaan.4 De wederpartij draagt de stelplicht en bewijslast ten aanzien van de feiten en omstandigheden waaruit volgt dat zij ook bij een juiste voorstelling van zaken niet had behoeven te begrijpen dat de dwalende daardoor van het sluiten van de overeenkomst zou worden afgehouden, met andere woorden, dat de relevantie van de dwaling ook bij een juiste voorstelling van zaken voor haar niet kenbaar zou zijn geweest.5 Het standpunt van de wederpartij dat zij ook bij een juiste voorstelling van zaken niet had behoeven te begrijpen dat de dwalende daardoor van het sluiten van de overeenkomst zou worden afgehouden, draagt dus het karakter van een bevrijdend verweer tegen het beroep op dwaling.

Volgens het eerste deel van lid 2 kan de vernietiging niet worden gegrond op een dwaling die een uitsluitend toekomstige omstandigheid betreft. Men kan dit zien als een nadere invulling van lid 1, in de zin dat voor zover de partij die zich op dwaling beroept een onjuiste voorstelling van zaken stelt omtrent een uitsluitend toekomstige omstandigheid, die stelling onvoldoende is en dat alleen aan een onjuiste voorstelling van zaken omtrent ten tijde van de totstandkoming van de overeenkomst reeds bestaande feiten of omstandigheden het rechtsgevolg van de vernietigbaarheid is verbonden. In plaats daarvan lijkt ook de opvatting mogelijk dat het hier gaat om een bevrijdend verweer van de wederpartij. Volgens deze opvatting omschrijft lid 1 de feiten de partij die zich op vernietiging beroept dient te stellen voor het rechtsgevolg van vernietigbaarheid en omschrijft lid 2 (samen met het ‘tenzij’ van lid 1 onderdeel a) de door de wederpartij in te roepen uitzonderingen daarop.

De wederpartij van de partij die de vernietiging inroept, draagt de stelplicht en bewijslast ten aanzien van de feiten en omstandigheden waaruit volgt dat de dwaling in verband met de aard van de overeenkomst, de in het verkeer geldende opvattingen of de omstandigheden van het geval voor rekening van de dwalende behoort te blijven;6 het betoog dat van zulke feiten of omstandigheden sprake is, is dus een bevrijdend verweer. Voor zover het gaat om de inhoud van verkeersopvattingen zal bewijslevering in het algemeen niet aan de orde komen, omdat de rechter de vraag naar die inhoud in het algemeen niet als een feitelijke vraag zal opvatten, maar als een vraag van ongeschreven recht en van een waardering van de feiten volgens dat recht.