HR, 19-09-2017, nr. 15/04696

Het beroep is ingesteld door de verdachte. Namens deze heeft M.S. de Groene, advocaat te Groningen, bij schriftuur middelen van cassatie voorgesteld. De schriftuur is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.

De Advocaat-Generaal A.J. Machielse heeft geconcludeerd tot vernietiging van het bestreden arrest en tot terugwijzing van de zaak naar het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden teneinde opnieuw op het bestaande beroep te worden berecht en afgedaan.

2 Beoordeling van het eerste en het tweede middel

De middelen kunnen niet tot cassatie leiden. Dit behoeft, gezien art. 81, eerste lid, RO, geen nadere motivering nu de middelen niet nopen tot beantwoording van rechtsvragen in het belang van de rechtseenheid of de rechtsontwikkeling.

Het middel klaagt over de verwerping door het Hof van het beroep op noodweerexces.

Ten laste van de verdachte is bewezenverklaard dat:

"hij op 9 februari 2014 te Garrelsweer, gemeente Loppersum, ter uitvoering van het door verdachte voorgenomen misdrijf om aan een persoon genaamd [betrokkene 1] , opzettelijk zwaar lichamelijk letsel toe te brengen, met dat opzet met een schroevendraaier heeft gezwaaid en met die schroevendraaier stekende bewegingen heeft gemaakt in de richting van die [betrokkene 1] en daarbij die [betrokkene 1] met die schroevendraaier in het gezicht heeft geraakt en de linkerarm van die [betrokkene 1] met die schroevendraaier heeft geraakt, terwijl de uitvoering van dat voorgenomen misdrijf niet is voltooid."

Deze bewezenverklaring steunt op onder meer de volgende bewijsmiddelen:

"1. Een proces-verbaal van aangifte met nummer PL01ME2014015902-1, d.d. 11 februari 2014 in de wettelijke vorm opgemaakt door een opsporingsambtenaar (bladzijde 79 e.v., met als bijlage foto's van het letsel op arm en gezicht, van een dossier met registratienummer PL01KC-2014018101) inhoudende

- zakelijk weergegeven -:

als verklaring van aangever [betrokkene 1] :

Ik doe aangifte van zware mishandeling, dan wel een poging daartoe op 9 februari 2014 te Garrelsweer. De verdachte heeft mij gestoken met een voorwerp waarvan ik en de artsen denken dat het een schroevendraaier is geweest. De verdachte heeft mij kennelijk en opzettelijk met dat voorwerp in mijn linker elleboog, dan wel onderarm gestoken. De verdachte heeft mij kennelijk en opzettelijk met die schroevendraaier een snee in mijn linkerwang toegebracht.

(...)

Ik zag en hoorde dat de man waar ik even daarvoor ruzie had gehad er weer aankwam. Ik zag en hoorde dat de man aan het rennen was richting mij en [betrokkene 2] . Toen hij dichtbij kwam zag ik dat die man een glinsterend voorwerp in zijn hand vasthield. Ik zag dat de man op mij af kwam lopen. Ik zag dat die man met een snelle beweging uithaalde richting mijn gezicht. Hij haalde uit met de hand waar hij dat glinsterende voorwerp in vast hield. Ik voelde dat ik geraakt werd op mijn linkerwang. Ik bewoog mijn linkerarm vervolgens omhoog om mijzelf te beschermen tegen wat nog zou komen. Ik zag vervolgens dat de man nog een keer uithaalde. Ik kon deze slag voor mijn gevoel afweren met mijn linkerarm. Ik hoorde dat die man tegen mij riep dat hij mij de volgende keer lek wilde steken, dan wel woorden van gelijke strekking.

(...)

In het UMCG werd ik behandeld aan mijn verwonding aan mijn arm. De verwonding in mijn gezicht, op mijn linkerwang, bleek oppervlakkig te zijn. De artsen hadden het vermoeden dat ik gestoken was met een schroevendraaier.

2. Een proces-verbaal van verhoor met nummer PL01ME2014014930-13, d.d. 9 februari 2014 in de wettelijke vorm opgemaakt door een opsporingsambtenaar (bladzijde 40 e.v., van een dossier met registratienummer PL01KC-2014018101) inhoudende

- zakelijk weergegeven -:

als verklaring van getuige [betrokkene 2] :

Op 9 januari 2014 was ik met [betrokkene 1] in Garrelsweer. (...) Terwijl we stonden te praten zag ik de man die we eerder hadden getroffen weer aan komen lopen. Ik zag dat de man iets in zijn hand had. Hij stond heel dicht bij ons. Ik zag iets glinsteren. Het kan een mes of schroevendraaier zijn geweest wat hij in zijn hand had. De man had het glinsterende voorwerp onderhands vast. Toen ik hem zag was de man al dicht genaderd. Ik zag dat de man een armbeweging naar het hoofd van [betrokkene 1] maakte. In de hand van deze arm zat ook het voorwerp wat ik u noemde. Ik zag aan de hoofdbeweging van [betrokkene 1] dat hij kennelijk geraakt was. Ik zag ook de hand van [betrokkene 1] naar zijn gezicht gaan. Ik hoorde [betrokkene 1] zeggen: "He jo gek". Toen [betrokkene 1] zijn jas uittrok zag ik dat [betrokkene 1] bloed had aan zijn linker onderarm. Ik zag ook dat hij een kras op zijn gezicht had.

3. Een proces-verbaal van verhoor verdachte met nummer PL01ME2014014930-16, d.d. 9 februari 2014 in de wettelijke vorm opgemaakt door een opsporingsambtenaar (bladzijde 18 e.v., van een dossier met registratienummer PL01KC-2014018101) inhoudende

- zakelijk weergegeven -:

als verklaring van verdachte:

Ik was op 9 februari 2014 bij mijn vriendin in Garrelsweer. Ik liet de hond uit en werd bijna omver gereden door een scooter. Ik heb twee jongens staande gehouden. Er ontstond een woordenwisseling. Ik besefte me ineens dat ik nog een schroevendraaier in mijn binnenzak had zitten en hiermee heb ik een stekende beweging gemaakt naar één van de jongens. Ik was zo ongelofelijk boos, als ik een pistool had gehad dan had ik ze bij wijze van spreken omver geschoten."

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep heeft de raadsvrouwe van de verdachte aldaar het woord gevoerd overeenkomstig de aan het proces-verbaal gehechte pleitnota. Deze pleitnota houdt in:

"Noodweer en/of noodweerexces

Los van welk feit bewezen wordt verklaard, in alle geval geldt dat er sprake is geweest van een ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding door [betrokkene 1] . [verdachte] mocht zich hiertegen verdedigen. Dat heeft hij niet direct gedaan. De aanval waartegen hij zich mocht verdedigen was geëindigd op het moment dat hij weer overeind kwam. De wijze waarop hij zich verdedigd heeft is disproportioneel ten opzichte van de aanranding die hij heeft ondergaan. Dat neemt niet weg dat de aanval op hem geresulteerd heeft in grote boosheid die heviger werd toen hij bemerkte dat hij stevig bloedde uit een wond boven zijn wenkbrauw. De aanval heeft de boosheid tot gevolg en de boosheid heeft op haar beurt de overschrijding van de redelijke grenzen van de verdediging tot gevolg. De mate van overschrijding van de grenzen van noodzakelijke verdediging zijn niet zodanig, dat dit niet meer geduid kan worden als een onmiddellijk gevolg van de hevige boosheid.

Hij meent met recht een beroep te kunnen doen op (extensief) noodweerexces omdat zijn handelen bij het tweede incident een direct gevolg is geweest van zijn hevige boosheid. In Hoge Raad 27 mei 2008, NJ 2008, 510, rechtsoverweging 3.3. wordt een dergelijke situatie als volgt verwoord: ...dan wel indien b. op het tijdstip van de aan de verdachte verweten gedraging de onder a bedoelde situatie weliswaar is beëindigd en derhalve de noodzaak tot verdediging niet meer bestaat, doch niettemin deze gedraging toch het onmiddellijk gevolg is van een hevige gemoedsbeweging veroorzaakt door de daaraan voorafgaande wederrechtelijke aanranding. Voorts volgt uit het vereiste dat de gedraging het onmiddellijk gevolg moet zijn van een hevige gemoedsbeweging die is veroorzaakt door een wederrechtelijke aanranding, dat aannemelijk moet zijn dat de aldus veroorzaakte gemoedsbeweging van doorslaggevend belang is geweest voor de gedraging, maar niet dat geheel uitgesloten is dat andere factoren mede aan het ontstaan van die hevige gemoedsbeweging hebben bijgedragen.

Hij meent dan ook dat de politierechter zijn beroep op (verlengd) noodweerexces op onjuiste gronden verworpen heeft en is van mening dat hij ontslagen dient te worden van rechtsvervolging op grond van hetgeen hiervoor is aangevoerd."

Het Hof heeft dit verweer als volgt verworpen:

"Namens verdachte is een beroep gedaan op noodweerexces. De door de verdachte gestelde aanval van [betrokkene 1] tijdens een eerder incident, kort voor het onderhavige incident, heeft hevige boosheid bij verdachte tot gevolg gehad. Zijn handelen - het zwaaien en steken met de schroevendraaier - bij het onderhavige, tweede incident, is een direct gevolg geweest van deze hevige boosheid. Verdachte dient derhalve ontslagen te worden van alle rechtsvervolging, aldus de raadsvrouw.

Het hof acht aannemelijk dat verdachte als gevolg van het eerdere incident boos is geworden, maar hetgeen in dit verband naar voren is gebracht is volstrekt niet toereikend om te kunnen spreken van een dusdanig hevige gemoedstoestand die nodig is voor een geslaagd beroep op noodweerexces. Het hof verwerpt derhalve het verweer."

Bij de beoordeling van het middel moet het volgende worden vooropgesteld. Voor noodweerexces geldt in alle gevallen dat van verontschuldigbare overschrijding van de grenzen van noodzakelijke verdediging slechts sprake kan zijn indien:

a. de verdachte de hem verweten gedraging heeft verricht in een situatie waarin en op een tijdstip waarop voor hem de noodzaak bestond tot verdediging van eigen of eens anders lijf, eerbaarheid of goed tegen een ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding, maar daarbij als onmiddellijk gevolg van een hevige door die aanranding veroorzaakte gemoedsbeweging verder gaat dan geboden was, dan wel indien

b. op het tijdstip van de hem verweten gedraging de onder a bedoelde situatie weliswaar was beëindigd en de noodzaak tot verdediging er dus wel was geweest (maar niet meer bestond), doch zijn gedraging niettemin het onmiddellijk gevolg was van een hevige gemoedsbeweging die was veroorzaakt door de daaraan voorafgaande wederrechtelijke aanranding.

Uit het wettelijke vereiste dat de gedraging het "onmiddellijk gevolg" moet zijn van een hevige gemoedsbeweging die is veroorzaakt door een wederrechtelijke aanranding, volgt dat aannemelijk moet zijn dat de aldus veroorzaakte gemoedsbeweging van doorslaggevend belang is geweest voor de verweten gedraging. Niet is uitgesloten dat andere factoren mede hebben bijgedragen aan het ontstaan van die hevige gemoedsbeweging, maar aan het gevolgvereiste is niet voldaan indien de hevige gemoedsbeweging in essentie is terug te voeren op een eerder bestaande emotie, zoals een reeds bestaande kwaadheid jegens het slachtoffer.

Bij de beantwoording van de vraag of in een concreet geval sprake is van het hier bedoelde "onmiddellijk gevolg", kan betekenis toekomen aan de mate waarin de grenzen van de noodzakelijke verdediging zijn overschreden alsmede aan de aard en de intensiteit van de hevige gemoedsbeweging. Voorts kan het tijdsverloop tussen de aanranding en de verdedigingshandeling van belang zijn. (Vgl. HR 22 maart 2016, ECLI:NL:HR:2016:456, NJ 2016/316.)

Het oordeel van het Hof dat "aannemelijk [is] dat verdachte als gevolg van het eerdere incident boos is geworden, maar hetgeen in dit verband naar voren is gebracht volstrekt niet toereikend [is] om te kunnen spreken van een dusdanig hevige gemoedstoestand die nodig is voor een geslaagd beroep op noodweerexces" is zonder nadere motivering, die ontbreekt, niet begrijpelijk. Het Hof heeft immers, in het licht van hetgeen door de verdediging is aangevoerd en de als bewijsmiddel gebezigde verklaring van de verdachte dat hij "zo ongelooflijk boos" was, in zijn overweging niet duidelijk gemaakt of het een hevige gemoedsbeweging als bedoeld in art. 41, tweede lid, Sr niet aannemelijk heeft geacht dan wel of het de door het gestelde eerdere incident veroorzaakte gemoedsbeweging niet van doorslaggevend belang heeft geacht voor de verweten gedraging.

Het middel is derhalve terecht voorgesteld.

Hetgeen hiervoor is overwogen brengt mee dat de bestreden uitspraak niet in stand kan blijven, het vierde middel geen bespreking behoeft en als volgt moet worden beslist.

De Hoge Raad:

vernietigt de bestreden uitspraak;

wijst de zaak terug naar het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, zittingsplaats Leeuwarden, opdat de zaak op het bestaande hoger beroep opnieuw wordt berecht en afgedaan.

Dit arrest is gewezen door de vice-president W.A.M. van Schendel als voorzitter, en de raadsheren Y. Buruma en V. van den Brink, in bijzijn van de waarnemend griffier L. Nuy, en uitgesproken ter openbare terechtzitting van 19 september 2017.