HR, 07-06-2019, nr. 18/00750

In cassatie kan van de volgende feiten worden uitgegaan.1.

[verweerster 1] en de rechtsvoorganger van [verweerster 2] ( [B] B.V.) hebben begin 2006 een aantal percelen grond te Wassenaar gekocht ten behoeve van de bouw van huizen en appartementen (hierna: ‘het project’). In het verleden stond daar een Esso benzinestation met autowerkplaats en de grond was daardoor vervuild. De gemeente Wassenaar heeft op 22 mei 2007 een bouwvergunning aan [verweerster 1] verstrekt (hierna: ‘de bouwvergunning’), waarin onder meer voorwaarden voor de sanering van de grond zijn opgenomen. [verweerster 1] heeft zich daarover laten adviseren door [C] B.V. (hierna: ‘ [C] ’) en heeft saneringswerkzaamheden laten uitvoeren. Deze werkzaamheden zijn aangevangen in de tweede helft van 2007 en afgerond in mei 2008.

Bij overeenkomst van 7 mei 2007 (hierna: ‘de koopovereenkomst’) heeft de koper voor € 267.140,-- een appartementsrecht in het project van [verweersters] . gekocht (hierna: ‘het perceel’). Eveneens op 7 mei 2007 heeft de koper een overeenkomst van aanneming gesloten met [A] B.V. (een zustervennootschap van [verweerster 1] ) betreffende de bouw van een woning op het perceel voor een in tien termijnen door de koper te betalen aanneemsom van in totaal € 400.710,--.

In de koopovereenkomst staat onder meer:

“(…)

6. Verontreiniging. Garantie van verkoper

Verkoper garandeert dat het gekochte geen bodemverontreiniging bevat die het door koper opgegeven gebruik kan belemmeren, dan wel aanleiding kan geven tot een verplichting tot sanering van het gekochte, het nemen van andere maatregelen of tot verhaal van kosten.

Deze garantie strekt zich uit tot verontreiniging die naar nu gebruikelijke normen het voorgenomen gebruik belemmert.

Voorzover in de bodem verontreiniging aanwezig was die het voorgenomen gebruik belemmerde, heeft op initiatief van verkoper een sanering plaats gevonden.

(...)

1. De partij die een verplichting uit de koopovereenkomst niet of niet-tijdig nakomt is aansprakelijk voor alle daaruit voor de wederpartij ontstane schade, zonder dat enige ingebrekestelling nodig is. Dit geldt niet indien die partij aantoont dat de tekortkoming niet aan haar kan worden toegerekend als bedoeld in artikel 6:75 Burgerlijk Wetboek (overmacht).

2. Als een partij, na bij exploot of aangetekende brief in gebreke te zijn gesteld, gedurende VEERTIEN dagen nalatig blijft in de nakoming van haar verplichtingen, is deze partij in verzuim en heeft de wederpartij de keus tussen:

a. de eis tot onverkorte nakoming van de koopovereenkomst, in welk geval de nalatige partij voor elke ná voormelde veertien dagen-termijn verstreken dag tot aan de dag van nakoming een onmiddellijk opeisbare boete verschuldigd is van tien procent (10%) van de koopprijs;

of

b. het inroepen van de ontbinding van de koopovereenkomst, al of niet via de rechter, in welk geval de nalatige partij een onmiddellijk opeisbare boete verbeurt van 10% (tien procent) van de koopprijs.

3. Het eerder vermelde laat de bevoegdheid in stand van de niet-nalatige partij om alsnog algehele nakoming en/of verhaal van geleden schade uitgaande boven de verbeurde boete te eisen.

(…)”

Het perceel is op 21 september 2007 aan de koper geleverd.

Op 19 juni 2009 heeft Bouw- en Aannemersbedrijf [verweerster 1] B.V. de op het perceel gebouwde woning opgeleverd. In of omstreeks augustus 2009 is de koper met haar gezin in de woning getrokken.

[verweerster 1] heeft de koper bij brief van 24 november 2009 geïnformeerd over door [verweersters] . in opdracht van de provincie (hierna: ‘de Provincie’) te nemen aanvullende saneringsmaatregelen in onder meer de voortuin van de koper. [verweerster 1] heeft daarbij excuses aangeboden voor het feit dat de koper door een administratieve vergissing, anders dan een aantal buren, “de afgelopen maanden” niet schriftelijk op de hoogte is gehouden “van de voortgang inzake de saneringswerkzaamheden in uw tuin”. Bij de brief is een (nog niet eerder aan de koper gestuurde) brief d.d. 29 juni 2009 in kopie gevoegd waarin onder meer staat dat aanvullende saneringswerkzaamheden noodzakelijk zijn. Voorts zijn twee andere brieven bijgesloten, eveneens gedateerd 24 november 2009, waarin is vermeld dat de aangetroffen restverontreiniging in bodem en grondwater op een diepte van 2.00 tot 3.00 meter onder het maaiveld zit en dat de zogenaamde leeflaag schoon is, zodat er geen gezondheidsrisico is. Voorts is een korte beschrijving van het uit te voeren werk gegeven en is vermeld dat de inrichting van de voortuin vooralsnog niet kan plaatsvinden. Aangekondigd is dat de werkzaamheden eind januari 2010 geheel zullen zijn afgerond. Ter compensatie van het “ongemak voor de bewoners” is een set cadeaubonnen ter waarde van € 250,-- als attentie bijgesloten.

Bij brief van 29 december 2009 (gedateerd 14 januari 2010 maar feitelijk verstuurd op 29 december 2009) hebben de koper en haar echtgenoot aan [verweerster 1] bericht:

“Op grond van de koopakte registergoed appartement garandeert u en uw contractpartners dat het gekochte geen bodemverontreiniging bevat die het door de koper opgegeven gebruik kan belemmeren.

In uw brief van begin december 2009 over de grondsanering [het project] te Wassenaar heeft u ons voor het eerst geïnformeerd over de bodemverontreiniging in de voortuin. Deze bodemverontreiniging heeft voor ons als koper diverse aanwijsbare schadelijke gevolgen waarvoor we u in gebreke stellen. (...)

Artikel 6 van de koopakte maar ook afdeling A van de algemene akte [het project] te Wassenaar gaan over de verontreiniging. Zowel [ [verweerster 1] ] als [ [verweerster 2] ] garanderen de kopers schone grond. U allen bent daarin te kort geschoten en lijden wij schade.

Op grond van artikel 21 van de koopakte bent u nalatig in het nakomen van uw verplichting (het leveren van schone grond). Op grond van dit artikel hoeven wij u niet in gebreke te stellen. U kunt zich niet beroepen op overmacht (...). Reeds vanaf oplevering bent u in gebreke en bent u een boete verschuldigd en hebben wij als koper een keuze zoals gesteld in artikel 21 lid 2, 3 en 4.

Wij stellen u hierbij aansprakelijk voor alle reeds door ons geleden schade en nog te lijden schade als gevolg van de bodemverontreiniging. (...) Tevens maken wij aanspraak op de in artikel 21 genoemde boete. (...) ”

Een kopie van deze brief is naar [verweerster 2] gestuurd.

Bij brief van 4 februari 2010 heeft de toenmalige raadsman van de koper [verweersters] . onder meer bericht:

“(...) Artikel 6 van de koopovereenkomst is bovendien zo opgesteld dat er door uw bedrijf ook een expliciete garantie is afgegeven dat zich in de grond geen bodemverontreiniging bevat die het gebruik kan belemmeren enzovoorts. (...) [Cliënte] heeft iets geleverd gekregen dat niet aan de overeenkomst voldoet. (...)

Cliënte meent derhalve dat haar aanspraak op de boete uit artikel 21 van de koopovereenkomst gerechtvaardigd is. Omdat haar brief d.d. 29 december 2009 een duidelijke aanspraak is op nakoming van de overeenkomst, meent cliënte dat het reëel is dat sedert 13 januari 2010 de boete ad € 26.714,00 per dag is gaan lopen. Voor dat bedrag is uw bedrijf voor de helft aansprakelijk; de andere helft zal cliënte van [ [verweerster 1] c.q. [verweerster 2] ] eisen.”

In maart 2010 heeft op kosten van [verweersters] . en onder regie van [C] de aangekondigde extra bodemsanering plaatsgevonden door gedeeltelijke grondafgraving, plaatsing van een groutscherm en grondwaterbemaling. De werkzaamheden zijn op 19 maart 2010 afgerond.

Bij brief van 2 maart 2011 hebben [verweersters] . aan de koper bericht (onder verwijzing naar een bijgevoegde beschikking van de Provincie van 24 november 2010 en een evaluatierapport van [C] van 22 juni 2010), samengevat weergegeven, dat de sanering als afgerond kan worden beschouwd, dat er geen humane risico’s zijn en dat [verweersters] . verantwoordelijk zijn voor actieve nazorg door jaarlijkse controle van de aanwezige vijf peilbuizen gedurende vijf jaar met rapportage aan de Provincie door [C] .

In september 2011 heeft de koper een in opdracht van de Provincie door [D] B.V. (hierna: ‘ [D] ’) opgesteld rapport “verificatie bodemonderzoek” van 5 september 2011 ontvangen. Hieruit blijkt, samengevat, dat na de bodemsanering van 2007-2008 en de (eerste) extra bodemsanering van maart 2010, de saneringsdoelen en saneringswaarden van de bouwvergunning nog niet zijn gehaald. Na de bemonstering van de vijf peilbuizen in 2011 en de analyse van de meetresultaten is onder meer gebleken dat het grondwater ter plekke op ongeveer twee meter diepte weer verontreinigd is geraakt met te hoge concentraties minerale oliën en aromaten, waarbij via de peilbuis bij de koper een relatief hoge verontreinigingswaarde van het grondwater is gemeten. Omdat in de leeflaag geen verontreiniging is gemeten, is er volgens [D] geen potentieel actueel risico voor de menselijke gezondheid. Daarom is de door [verweersters] . nog uit te voeren tweede extra sanering volgens de Provincie, [verweersters] . en hun milieuadviseurs niet urgent.

In de periode van september 2011 tot en met februari 2013 hebben de koper, [verweersters] . en de Provincie gecorrespondeerd over het plan van aanpak van de tweede extra bodemsanering. Tot die correspondentie behoort onder meer een e-mail van 11 december 2012 van de advocaat van de koper waarin zij aankondigt dat zij een bodemprocedure zal starten om de boete te incasseren.

De tweede extra bodemsanering heeft plaatsgevonden in maart en april 2013, op kosten van [verweersters] . In de hele voortuin van de koper is de grond tot vier meter diepte afgegraven. Voorts is het grondwater gedraineerd.

Op 11 maart 2013 heeft de koper de dagvaarding in de onderhavige civiele bodemprocedure doen uitbrengen.

Bij e-mail van 10 april 2013 hebben [verweersters] . € 10.000,-- aan de koper aangeboden ter compensatie van ondervonden overlast en als bijdrage in de kosten van aanleg van haar tuin. De koper heeft dat aanbod bij e-mail van 15 april 2013 geaccepteerd “als compensatie voor de ernstige overlast die wij in de afgelopen weken hebben ondervonden en het door [A] niet hoeven te herstellen van de tuin in de situatie voor deze recente werkzaamheden”. Zij heeft daarbij opgemerkt dat het bedrag geen compensatie is voor het feit dat zich een vervuiling onder het perceel bevond/bevindt. Kort daarna hebben [verweersters] . € 10.000,-- aan de koper betaald. In het voorjaar van 2013 hebben de koper en haar echtgenoot hun voortuin definitief ingericht.

Op 8 oktober 2013 heeft milieudeskundig supervisor MWH in opdracht van [verweersters] . een rapport uitgebracht. Het rapport is aan de koper gestuurd met daarbij een afschrift van de brief van 21 november 2013 van de Omgevingsdienst Haaglanden namens de Provincie. Uit deze stukken volgt, samengevat, dat de tot dan toe uitgevoerde sanering is uitgevoerd conform het saneringsplan, de beschikking op het saneringsplan en het plan van aanpak en als voldoende wordt beoordeeld. Na de bemonstering van de vijf peilbuizen op 15 mei 2013 en de daarna uitgevoerde metingen is gebleken dat de saneringsdoelstellingen zijn gehaald, en voorts dat de beperkte restverontreiniging nabij het groutscherm en de brandtrap naar verwachting een minimaal verspreidingsrisico heeft en verder zal afnemen door natuurlijke afbraak. De Provincie concludeert dat kan worden overgegaan tot jaarlijkse monitoring van de stabiliteit van de restverontreiniging gedurende minimaal vijf jaar.

Op 21 januari 2014 heeft MWH opnieuw rapport uitgebracht. Daarin staat onder meer dat op 16 december 2013 een eindcontrole is uitgevoerd waaruit blijkt dat de concentraties verontreiniging in het grondwater sinds de tussentijdse bemonstering op 15 mei 2013 sterk zijn gedaald. In het grondwater bij de brandtrap is geen verontreiniging meer gemeten. MWH heeft daarom een meer beperkte monitoring geadviseerd.

Het middel bestaat uit twee onderdelen, waarbij onderdeel II uitsluitend op het eerste onderdeel voortbouwende klachten bevat. Onderdeel I bestaat uit twee subonderdelen. Subonderdeel I onder a. betoogt, kort gezegd, dat het hof is uitgegaan van een onjuiste rechtsopvatting door verder te matigen dan noodzakelijk. Subonderdeel I onder b. betoogt, samengevat, dat het matigingsoordeel, waaronder het oordeel tot welk bedrag de boete moet worden gematigd, onvoldoende is gemotiveerd.

Het middel stelt aldus uitsluitend aan de orde in hoeverre de rechter een contractueel verschuldigde boete mag matigen en welke motiveringseisen hierbij gelden. Het middel betwist niet het oordeel dat het hof tot matiging kon overgaan.10.De vragen of en zo ja, in hoeverre de rechter tot matiging kan overgaan, zijn echter dusdanig met elkaar verweven dat zij zich lastig afzonderlijk laten beantwoorden.

De bevoegdheid van de rechter een overeengekomen boete te matigen volgt, dwingendrechtelijk,11.uit art. 6:94 lid 1 BW, doch uitsluitend in die gevallen dat de billijkheid matiging klaarblijkelijk eist. Achter deze bepaling gaan meerdere overwegingen schuil, waaronder de overweging in de parlementaire geschiedenis dat over boetebedingen (meestal) niet (intensief) wordt onderhandeld, en deze aldus de schuldeiser in onevenredige mate kunnen bevoordelen.12.De matigingsbevoegdheid is een specifieke toepassing van de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid en dient (daarom) terughoudend te worden toegepast.13.Uit de wetsgeschiedenis volgt, vanuit het oogpunt van contractsvrijheid, dat het enkele uiteenlopen van boete en werkelijke schade niet voldoende is om te oordelen dat de billijkheid matiging eist.14.Dat neemt niet weg dat als een dergelijke discrepantie zich voordoet, dit een belangrijk gezichtspunt kan zijn.15.

De vraag onder welke omstandigheden de rechter een contractuele boete mag matigen, is regelmatig onderwerp geweest van de rechtspraak van Uw Raad. De jurisprudentiële stand van zaken laat zich aldus samenvatten dat voor matiging slechts plaats is wanneer onverkorte toepassing van het boetebeding een buitensporig, en dus onaanvaardbaar, resultaat zou opleveren.16.Daarvan kan sprake zijn indien boete en schade aanmerkelijk uiteenlopen (dus wanneer sprake is van een wanverhouding tussen beide),17.maar de rechter kan er in zijn motivering niet mee volstaan dat te constateren: hij zal ook kenbaar aandacht moeten besteden aan de overige relevante omstandigheden van het geval en deze in onderlinge samenhang moeten beoordelen.18.Beslissend is uiteindelijk de weging van alle relevante omstandigheden van het geval.19.Daarbij dient bedacht te worden dat een matigingsoordeel in belangrijke mate feitelijk van aard is en daarom in cassatie niet op juistheid kan worden onderzocht.20.

Welke omstandigheden een rol kunnen spelen, verschilt uiteraard van geval tot geval. Uit de (feiten)rechtspraak met betrekking tot art. 6:94 BW vallen, naast de reeds genoemde wanverhouding tussen boete en schade, onder meer de volgende omstandigheden c.q. gezichtspunten te destilleren: de aard en gedraging van de schuldenaar21.dan wel schuldeiser22., de aard van de overeenkomst,23.de inhoud en strekking van het beding,24.de omstandigheden waaronder het boetebeding is ingeroepen, zoals de ernst van de overtreding,25.de mate van schuld bij de schuldenaar,26.de mate waarin de schuldenaar zich van de schending van het boetebeding bewust is geweest,27.de hoedanigheid van partijen28.en het gegeven dat het gaat om een eenheidsboete, waarbij het boetebeding voor alle soorten overtredingen slechts één soort bedrag voorschrijft.29.

De tekst van art. 6:94 lid 1 BW geeft wel aan wanneer de rechter mag matigen, maar niet tot welk bedrag, in het geval matiging aan de orde is, moet worden gematigd, behoudens dat de rechter niet minder mag toekennen dan de schadevergoeding die de schuldeiser ter zake van de tekortkoming toekomt op grond van de wet. In mijn conclusie voor het arrest Turan/Easystaff heb ik tot uitgangspunt genomen dat de feitenrechter dient te matigen tot een bedrag dat niet klaarblijkelijk onbillijk is, en niet tot een bedrag dat de rechter redelijk toekomt.30.Voor dit standpunt valt ook enige steun te vinden in de literatuur.31.Uw Raad heeft hierover in het bedoelde arrest niet met zoveel woorden een oordeel gegeven, zo veronderstelt althans het cassatiemiddel.32.

Het voorgaande laat onverlet dat het bepalen van een niet klaarblijkelijk onbillijke boete geen exacte wetenschap betreft, maar afhangt van een waardering van feiten en omstandigheden. Bovendien is het in de eerste plaats aan partijen om in hun overeenkomst een boeteregime op te nemen dat zo is ingericht dat het in het gegeven geval tot een niet klaarblijkelijk onbillijke boete leidt.33.Het zou onwenselijk zijn als (met name) de boetecrediteur zich bij het overeenkomen en inrichten van een boeteregime in feite niet behoeft te bekommeren om de vraag welke modaliteiten in de gegeven omstandigheden en gelet op de wederzijdse belangen tot een niet onbillijke boete leiden, omdat hij erop zou kunnen vertrouwen dat de feitenrechter een in de overeenkomst opgenomen boetebepaling – indien deze tot een evident te hoge boete en daarmee onaanvaardbare uitkomst leidt – aan de hand van art. 6:94 BW wel tot de maximaal nog aanvaardbare toepassing brengt.34.Ook als tot uitgangspunt moet worden genomen dat de feitenrechter dient te matigen tot een bedrag dat niet klaarblijkelijk onbillijk is, neemt dit derhalve niet weg dat aan de feitenrechter een zekere beoordelingsruimte toekomt. Partijen (met name: de boetecrediteur) die zich er niet om hebben bekommerd de boetebepaling zo in te richten dat de uitkomst bij toepassing daarvan, kort gezegd, niet klaarblijkelijk onbillijk is (althans daar niet in zijn geslaagd) nemen deze rechterlijke margin of appreciation ten aanzien van de vaststelling van de boete voor lief.35.

Naast de vraag tot welk bedrag de feitenrechter een boete mag matigen, speelt ook de vraag in hoeverre de feitenrechter dient te motiveren hoe hij, in geval van matiging tot een bepaald bedrag, tot dit bedrag is gekomen. In mijn conclusie voor het arrest Turan/Easystaff heb ik betoogd dat uit de rechterlijke beslissing voldoende dient te blijken hoe de rechter tot het gekozen bedrag is gekomen en waarom dat bedrag in de omstandigheden van het geval niet klaarblijkelijk onbillijk is.36.In die zaak heb ik geconcludeerd tot vernietiging van het bestreden arrest, mede omdat het hof naar mijn oordeel onvoldoende had gemotiveerd hoe het tot het bedrag van de gematigde boete was gekomen.37.Uw Raad heeft echter anders geoordeeld en het bestreden arrest in stand gelaten. Hieruit maak ik op dat Uw Raad een meer beperkte motiveringsplicht voorstaat ten aanzien van het oordeel van de feitenrechter tot welk bedrag een boete, waarvan de billijkheid matiging klaarblijkelijk eist, dient te worden gematigd. Een dergelijke lijn werd eerder al, voorzichtig, door Hijma aangewezen in zijn noot onder het arrest Hauer/Monda II.38.Mede gezien het feit dat het arrest Turan/Easystaff een beslissing uit 2018 betreft, lijkt het mij geraden ervan uit te gaan dat Uw Raad thans niet alsnog op een ander spoor zal gaan zitten.39.

Dat brengt mij bij de behandeling van de klachten.

Subonderdeel I onder a. betoogt dat het hof heeft miskend dat matiging niet verder kan gaan dan strikt noodzakelijk is om de boete niet meer klaarblijkelijk onbillijk te laten zijn. Het subonderdeel verwijt het hof aldus een onjuiste rechtsopvatting, uitgaande van de door mij voorgestane ‘ondergrens’ tot waar een contractuele boete zou mogen worden gematigd (randnummer 3.6 hiervoor). De vraag is of zich in deze zaak de situatie voordoet waarin de feitenrechter de contractuele boete niet matigt tot een bedrag dat nog wel door de beugel kan, maar vervangt door een in zijn ogen wel redelijke boete. Het hof heeft immers overwogen dat het zowel de contractueel verschuldigde boete (€ 30.560.816,-, rov. 3.15), de gevorderde boete (€ 2.000.000,-, rov. 3.15) als de boete die verschuldigd zou zijn als het in de praktijk gebruikelijke percentage van (naar ik begrijp)40.0,3% zou worden gehanteerd, disproportioneel acht. Dit gegeven, in combinatie met het ontbreken van aanwijzingen voor het tegendeel in het arrest, laat zich mijns inziens niet anders begrijpen dan dat het hof niet heeft beoogd de boete te matigen tot een redelijke boete, maar ‘slechts’ tot een bedrag dat niet disproportioneel (met andere woorden: nog wel toelaatbaar) is.41.Subonderdeel I onder a. faalt derhalve bij gebrek aan feitelijke grondslag.

Subonderdeel I onder b. betoogt in de kern dat het matigingsoordeel onvoldoende is gemotiveerd in het licht van de hoge motiveringseisen die (ook) gelden bij het bepalen van de hoogte van het bedrag waartoe wordt gematigd en niet getuigt van de bij toepassing van art. 6:94 BW vereiste terughoudendheid. Bovendien zou het hof ten onrechte de maatschappelijke positie van partijen niet in zijn oordeel hebben betrokken.

Het hof heeft bij zijn oordeel meerdere omstandigheden meegewogen, zo volgt uit de rov. 3.15.1-3.15.6. Het hof bespreekt achtereenvolgens de verhouding tussen de boete en de schade, de werkwijze van [verweersters] . na het ontdekken van het gebrek (het inschakelen van een specialist, het kiezen voor de duurste saneringsvariant), de onbekendheid van [verweersters] . met het gebrek in de periode tussen beide extra saneringen, de verhouding tussen de boete en de koopprijs, de constatering dat de met de boete beoogde prikkel tot nakoming heeft gewerkt, de wijze waarop het boetebeding tot stand is gekomen en de vaststelling dat de wil van [verweersters] . niet was gericht op een boetepercentage van 10% per dag en ten slotte de maatschappelijke positie van partijen, hun onderlinge verhouding en de (beweerdelijke) financiële positie van [verweersters] . Het hof heeft deze omstandigheden, terecht, ook betrokken op de vraag tot welk bedrag de boete dient te worden gematigd, want komt ‘alles afwegende’ tot het oordeel dat de boete moet worden gematigd tot € 75.000 (rov. 3.16). Het hof heeft ook uitdrukkelijk de door de koper naar voren geschoven maatschappelijke positie van partijen in zijn afweging betrokken, doch heeft geoordeeld dat deze omstandigheid onvoldoende gewicht in de schaal legt om tot een ander matigingsoordeel te komen. Het middel brengt geen andere omstandigheden in beeld die het hof verder nog, expliciet, in zijn oordeel had moeten betrekken.

In het licht van de beperkte toetsingsruimte in cassatie (randnummer 3.4 hiervoor), de uit de arresten Turan/Easystaff en Hauer/Monda II voortvloeiende beperkte motiveringsplicht van de feitenrechter ten aanzien van de weging van de omstandigheden (randnummer 3.8 hiervoor) en de aan de feitenrechter toekomende margin of appreciation ten aanzien van het bepalen bij welke hoogte een boete niet langer klaarblijkelijk onbillijk is (randnummer 3.7 hiervoor), behoefde het hof niet nader te motiveren hoe het in het licht van de genoemde omstandigheden is gekomen tot een matiging tot € 75.000. Evenmin behoefde het hof een berekening op te nemen. In het kader van matiging van contractuele boetes is immers niet van doorslaggevend belang hoe de rechter mathematisch tot een bedrag is gekomen of kan zijn gekomen, maar of het eindresultaat in het licht van de relevante omstandigheden al dan niet klaarblijkelijk onbillijk is. Het voorgaande brengt met zich dat subonderdeel I onder b. faalt.

Onderdeel I faalt daarmee en in het spoor daarvan ook het voortbouwende onderdeel II. De conclusie strekt derhalve tot verwerping van het cassatieberoep.

De conclusie strekt tot verwerping van het cassatieberoep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A-G