HR, 23-11-2012, nr. 11/02014

In cassatie zijn de volgende feiten van belang1.:

In de bij inleidend verzoekschrift van 4 oktober 2007 aangevangen procedure in eerste aanleg heeft [verzoekster], na wijziging van eis, gevorderd - voor zover in cassatie van belang - dat het Gerecht in Eerste Aanleg, zittingsplaats Sint Maarten (GEA) I) voor recht verklaart dat [verweerder] jegens [verzoekster] onrechtmatig handelt, althans wanprestatie pleegt door ruim dertien jaren na de datum van de koopovereenkomst (nog) niet tot levering van het verkochte over te gaan, en II) [verweerder] veroordeelt tot betaling aan [verzoekster] van een bedrag ad NAfl. 3.406.224,87, te vermeerderen met de wettelijke rente vanaf de datum van indiening van het inleidend verzoekschrift.2.

Aan deze vorderingen legt [verzoekster] ten grondslag dat [verweerder] wanprestatie althans een onrechtmatige daad heeft gepleegd, omdat door zijn toedoen het recht van vruchtgebruik niet is gevestigd en de koopovereenkomst betreffende het erfpachtrecht niet is uitgevoerd.3. De vordering onder II) strekt tot vergoeding van de als gevolg van bedoelde wanprestatie c.q. onrechtmatige daad geleden schade4. en heeft (onder meer) betrekking op de volgende door [verzoekster] verrichte betalingen5.:

[Verweerder] heeft verweer gevoerd en in reconventie, na wijziging van eis, betaling van een bedrag ad NAfl. 72.162,12 gevorderd, zulks onder de voorwaarde dat de vordering van [verzoekster] (ten dele) voor toewijzing in aanmerking komt.6. Aan zijn vordering legt [verweerder] ten grondslag dat [verzoekster] vanaf januari 1990 huur ter zake het reisbureau is verschuldigd. Na verrekening van zijn huurvordering met het door hem aan [verzoekster] verschuldigde bedrag resteert volgens [verweerder] het gevorderde bedrag.

[Verzoekster] heeft in reconventie verweer gevoerd.

Bij vonnis van 1 december 2009 heeft het GEA de vorderingen in conventie afgewezen en verstaan dat de vordering in reconventie geen behandeling behoeft.

Het GEA heeft daarbij onderscheiden tussen de vorderingen betreffende het niet gevestigde vruchtgebruik (rov. 4.2-4.7) en die betreffende het niet geleverde erfpachtrecht (rov. 4.8-4.11).

Met betrekking tot het vruchtgebruik werd, samengevat, als volgt overwogen. Het beroep op onrechtmatige daad faalt nu onvoldoende is gesteld voor het oordeel dat er een verplichting tot het vestigen van het vruchtgebruik op [verweerder] rustte (rov. 4.3-4.4). Voor het geval [verzoekster] haar vordering op onverschuldigde betaling heeft willen baseren, is haar daartoe strekkende betoog onvoldoende onderbouwd. Gesteld noch gebleken is dat overeenkomst tot vestiging van het vruchtgebruik bijvoorbeeld (ver)nietig(d) is of dat de betalingsverplichting is tenietgegaan (rov. 4.5). Het terloops gedane beroep op ongerechtvaardigde verrijking faalt nu de gestelde verrijking berust op de overeenkomst tot vestiging van het vruchtgebruik (rov. 4.7).

Met betrekking tot het erfpachtrecht werd als volgt overwogen. Van wanprestatie in de zin van art. 7 van de koopovereenkomst is niet gebleken omdat:

Bij gebreke van onderbouwing wordt op de grondslag van onrechtmatige daad niet ingegaan (rov. 4.9). Het (eventuele) beroep op onverschuldigde betaling stuit af op het bestaan van de koopovereenkomst, nu niet is gesteld of gebleken dat deze overeenkomst rechtskracht ontbeert. Het enkele feit dat [verzoekster] de koopprijs gedeeltelijk heeft betaald maar levering van het gekochte is uitgebleven, levert niet zonder meer een grond op voor terugbetaling (rov. 4.10). Het beroep op ongerechtvaardigde verrijking faalt omdat de gestelde verrijking haar grondslag vindt in de koopovereenkomst (rov. 4.11).

[Verzoekster] is van dit vonnis in hoger beroep gekomen bij het (toenmalige) Gemeenschappelijk Hof van Justitie van de Nederlandse Antillen en Aruba7. (hierna: het Hof) met conclusie dat het Hof het vonnis waarvan beroep zal vernietigen en haar vordering alsnog zal toewijzen.

Van de te dezen relevante grieven is grief 2 gericht tegen het oordeel van het GEA dat de gestelde verplichting van [verweerder] tot vestiging van het vruchtgebruik onvoldoende is onderbouwd (vonnis GEA, rov. 4.4). De grieven 3 en 4 zijn gericht tegen de oordelen van het GEA betreffende de afwijzing van de vorderingen ter zake van het vruchtgebruik, voor zover gegrond op respectievelijk onverschuldigde betaling (vonnis GEA, rov. 4.5) en ongerechtvaardigde verrijking (vonnis GEA, rov 4.7). Grief 5 bestrijdt dat op [verweerder] in het kader van de koopovereenkomst geen inspanningsverplichting rustte tot verkrijging van een splitsingsvergunning (vonnis GEA, rov. 4.9) en grief 6 betoogt dat ter zake van die verkrijging sprake is van onrechtmatig nalaten (vonnis GEA, rov. 4.9).

[Verweerder] heeft in hoger beroep verweer gevoerd.

Bij vonnis van 28 januari 2011 (LJN: BP9818) heeft het Hof, samengevat, naar aanleiding van de grieven 3 en 4 als volgt overwogen. Anders dan [verzoekster] betoogt8., brengt het feit dat de overeenkomst tot vestiging van vruchtgebruik niet het gewenste rechtsgevolg heeft gehad, niet mee dat deze daardoor nietig is. De rechtsgrond onder de betaling is dan ook niet weggevallen, noch is er sprake van verrijking zonder redelijke grond. Indien deze overeenkomst is vervangen door de koopovereenkomst van 30 december 1994, is, nu de betaling voor het vruchtgebruik is verrekend met de koopsom, de rechtsgrond voor de betaling vanaf die datum gelegen in de koopovereenkomst. Hetzelfde geldt voor de redelijke grond voor de gestelde verrijking9. (rov. 4.6).

Het Hof heeft alle tegen de afwijzing van de in cassatie relevante vorderingen gerichte grieven 2 t/m 6 verworpen (rov. 4.9) en - nadat het wegens de gegrondbevinding van een in cassatie niet relevante grief het bestreden vonnis had vernietigd - de te dezen relevante vorderingen afgewezen.

[Verzoekster] heeft - tijdig10. - beroep in cassatie ingesteld. [Verweerder] heeft geconcludeerd tot verwerping van het beroep. Vervolgens heeft [verweerder] zijn standpunt schriftelijk toegelicht en heeft [verzoekster] een conclusie van repliek genomen.

Het middel richt zich met rechts- en motiveringsklachten tegen rov. 4.6, voor zover het hof daarin - met betrekking tot de verrichte betaling voor het vruchtgebruik11. - overweegt:

Het middel neemt tot uitgangspunt dat in cassatie (deels veronderstellenderwijs) als vaststaand kan worden aangenomen dat (met mijn cursivering):

Tegen deze achtergrond wordt geklaagd dat het Hof in rov. 4.6 heeft miskend dat het niet-verkrijgen van een splitsingsvergunning tot gevolg heeft dat de verbintenissen uit de koopovereenkomst niet in werking zijn getreden, waarbij verwezen wordt naar art. 6:22 BWNA13.. Deze klacht wordt als volgt nader aangevuld en uitgewerkt.

Gesteld wordt dat voor zover de opschortende voorwaarde (verkrijging van de splitsingsvergunning) niet in vervulling is gegaan, de betaling van [verzoekster] op grond van de koopovereenkomst onverschuldigd was (art. 6:25 BWNA14.). Voor zover het Hof in rov. 4.6 van een andere rechtsopvatting is uitgegaan, is zijn oordeel rechtens onjuist, aldus het middel. Voorts wordt geklaagd dat het oordeel van het Hof dat de rechtsgrond voor de betaling was gelegen in de koopovereenkomst (rov. 4.6, voorlaatste volzin) onbegrijpelijk is in het licht van de hiervoor onder (i) t/m (iv) opgesomde feiten, dan wel onvoldoende gemotiveerd in het licht van de stelling van [verzoekster] dat indien de koopovereenkomst op enige grond geen rechtskracht bezit, haar een beroep op onverschuldigde betaling toekomt (verwezen wordt naar pleitnota in hoger beroep, onder 8).

Verder wordt geklaagd dat het oordeel dat de koopovereenkomst de redelijke grond voor de gestelde verrijking van [verweerder] vormt (rov. 4.6, laatste volzin) eveneens rechtens onjuist en/of onbegrijpelijk is. In het licht van de hiervoor onder (i) t/m (iv) opgesomde feiten ontbreekt zodanige redelijke grond nu de verbintenissen uit de koopovereenkomst niet in werking zijn getreden als gevolg van het niet vervuld zijn van de opschortende voorwaarde van verkrijging van een splitsingsvergunning. Althans is het oordeel van het Hof onvoldoende gemotiveerd in het licht van de stelling van [verzoekster] dat indien de koopovereenkomst op enige grond geen rechtskracht bezit, haar een beroep op ongerechtvaardigde verrijking toekomt (pleitnota in hoger beroep, onder 8), aldus het middel.

De in het cassatiemiddel genoemde bepalingen (art. 6:22, 6:25 en 6:212) maken deel uit van het Burgerlijk Wetboek van - destijds15. - de Nederlandse Antillen (BWNA) dat eerst met ingang van 1 januari 2001 in werking is getreden16. en dat ook na de transitie van 10 oktober 2010 voor het land Sint Maarten is blijven gelden.17. Het oude Antilliaanse Burgerlijk Wetboek gaf reeds in art. 1376 e.v. een regeling van de onverschuldigde betaling18., terwijl ervan kan worden uitgegaan dat een overeenkomstige regel als die van art. 6:25 BWNA heeft gegolden, op dezelfde voet als onder het Nederlandse recht van vóór 1 januari 1992.19. Aan te nemen valt dat het oude Antilliaanse recht echter geen algemene verrijkingsactie kende20., zodat de vraag of een verrijkingsactie mogelijk was moest worden beantwoord aan de hand van de maatstaf van HR 30 januari 1959, NJ 1959, 548, m.nt. DJV (Quint/Te Poel). Bij een ontkennend antwoord kan de inwerkingtreding van art. 6:212 NABW een dergelijke vordering niet alsnog hebben doen ontstaan.21.

Het GEA noch het Hof heeft de vraag naar de toepasselijkheid van het oude dan wel het nieuwe recht op de vermeende vorderingen uit onverschuldigde betaling en ongerechtvaardigde verrijking ondubbelzinnig beantwoord22.; zij hebben zonder meer aangenomen dat beide grondslagen in beginsel kunnen worden ingeroepen, zodat van dit in cassatie niet bestreden uitgangspunt moet worden uitgegaan.

Met verweerder in cassatie (s.t. onder 3.4) ben ik van mening dat het middel reeds afstuit op de omstandigheid dat (zoals hiervoor onder 1.5 is geïnventariseerd) geen grieven zijn gericht tegen de oordelen van het GEA in zijn rov. 4.10 en 4.11, er op neer komende dat de koopovereenkomst zowel de rechtsgrond voor de betaling als de redelijke grond voor de gestelde verrijking vormt. Het Hof mocht dat dan ook tot uitgangspunt nemen in zijn rov. 4.6. De bestreden overweging biedt naar mijn mening geen aanknopingspunten voor de lezing dat het Hof daarin op grond van uitleg van de grieven of - zoals toegestaan naar Antilliaans procesrecht23. - (deels) ambtshalve tevens een zelfstandig oordeel heeft willen geven over de vraag of de koopovereenkomst een rechtsgrond voor de daarop gebaseerde betaling en een redelijke grond voor de gestelde verrijking vormt.

Ook indien over het vorenstaande anders zou moeten worden geoordeeld, kan het middel geen doel treffen. [Verzoekster] heeft in feitelijke aanleg niet aangevoerd dat de koopovereenkomst met betrekking tot het erfpachtrecht is gesloten onder de opschortende voorwaarde van het verkrijgen van een splitsingsvergunning en dat de niet-vervulling van deze voorwaarde met zich brengt dat sprake is van onverschuldigde betaling of ongerechtvaardigde verrijking. Deze twee (subsidiaire) grondslagen zijn eerst bij CvR (onder 36) terloops en zonder enige onderbouwing aangevoerd24. (vgl. rov. 4.5 en 4.7 van het vonnis van het GEA). In hoger beroep heeft [verzoekster] aan haar beroep op onverschuldigde betaling en ongerechtvaardigde verrijking ten grondslag gelegd dat een niet nagekomen overeenkomst tot vestiging/levering nietig is c.q. niet meer bestaat (grieven 3 en 4; pleitaantekeningen onder 8, 20-2125.). Anders dan de steller van het middel veronderstelt, wordt de stelling dat de koopovereenkomst is aangegaan onder opschortende voowaarde ook niet aangetroffen in de bij repliek in cassatie genoemde vindplaatsen (Schriftelijke repliek, onder 426.).

De stelling dat de koopovereenkomst is aangegaan onder een opschortende voorwaarde betreft de uitleg van die overeenkomst en vergt nader onderzoek van feitelijke aard. Zij kan dan ook niet voor het eerst in cassatie worden aangevoerd. Het middel berust mitsdien op een ongeoorloofd novum.27.

Tenslotte faalt het middel bij gebrek aan feitelijke grondslag, nu het Hof, anders dan het middel veronderstelt, kennelijk niet tot uitgangspunt heeft genomen dat de koopovereenkomst is gesloten onder een opschortende voorwaarde. Dit oordeel is in het licht van de tekst van de overeenkomst niet onbegrijpelijk. Deze bevat immers ook overigens geen 'conditions' in de hier bedoelde (werking opschortende) zin van het woord. Voorts bepaalt art. 4 (in de overeenkomst van 30 december 1994) dat betaling uiterlijk op 31 december 1994 dient plaats te vinden en dat koper onmiddellijk na betaling het goed in bezit neemt, waaruit kan worden afgeleid dat partijen de verbintenissen in hun werking niet afhankelijk hebben willen doen zijn van de verkrijging van een splitsingsvergunning. Dit wordt niet anders door het gebruik, in rov. 4.9 van het vonnis van het GEA, van de woorden 'opschortende voorwaarde'. Uit de overweging van het GEA blijkt veeleer dat die woorden niet in eigenlijke, technische zin zijn bedoeld: er wordt immers gewag gemaakt van een 'verbintenis' die [verweerder] voor het moment van verkrijging van de splitsingsvergunning 'niet behoefde na te komen' en die 'nooit opeisbaar is geworden'.

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A- G