HR, 17-03-2017, nr. 16/02570

Ik betwist niet dat de ingediende stukken —nagenoeg— identiek aan elkaar zijn, althans voor zover deze in alle vier de casus zien op één geschilpunt. Echter mag het enkele feit dat het gaat om één geschilpunt, nog niet tot de conclusie leiden dat de werkzaamheden in élk van de zaken, nagenoeg identiek aan elkaar zijn, waarbij dit vervolgens voor het gehele proces in aanmerking wordt genomen.

Echter gaat het Hof, in navolging van de rechtbank, er nu aan voorbij dat er in één van de vier zaken in de beroepsfase ook nog een ander geschilpunt aan de orde was, te weten de vraag of belanghebbende recht zou hebben op een extra afschrijving in verband met de latere registratie van het voertuig. Dit had al aanleiding moeten zijn om géén samenhang aan te nemen met betrekking tot deze casus. Indien het Hof de samenhang had aangenomen, dan had de samenhang hoogstens aangenomen dienen te worden voor drie van de vier zaken, althans voor wat betreft de beroepsfase.

Overigens wordt hiermee al duidelijk, zoals verderop nog zal blijken, dat het mogelijk dient te zijn om samenhang per proceshandeling, althans per procesfase aan te kunnen nemen. Indien er in beroep in deze vier zaken nu meerdere geschilpunten aan de orde geweest zouden zijn —waar er evident géén samenhang aangenomen kan worden— en niet énkel nog de extra leeftijdskorting, waarna in hoger beroep énkel nog de BTW/marge discussie speelde, dan zou een strikte toepassing van de samenhang regeling, zoals het Hof nu heeft beslist, alsnog samenhang aannemen voor het gehele proces.

Indien het Hof hier gevolgd zou worden, dan zou men in extrema zelfs tot het oordeel kunnen komen, dat álle zaken zien op BPM-geschillen en dat er derhalve altijd sprake is van samenhangende zaken. Het moge duidelijk zijn dat er géén sprake kan zijn van ‘nagenoeg identieke werkzaamheden’, indien de énige overeenkomst is dat alle geschillen zien op BPM. De enkele omstandigheid dat het derhalve gaat om één geschilpunt, is niet voldoende om onverkort te spreken van samenhangende zaken voor de gehele procesgang.

Derhalve dient het begrip ‘nagenoeg identieke werkzaamheden’restrictief uitgelegd te worden.

De forfaitaire vergoeding is een vergoeding voor belanghebbende, om een redelijke tegemoetkoming te zijn in de kosten die belanghebbende dient te maken, vanwege het inschakelen van een rechtsbijstandverlener. Uiteindelijk dient dit karakter van een proceskostenvergoeding niet uit het oog te worden verloren. Uit het oog wordt nu namelijk verloren dat het slechts de belanghebbende kan zijn die een verzoek om vergoeding kan doen. Een gemachtigde van de belanghebbende kan dit niet op eigen titel doen, maar slechts als gemachtigde.

Bij de werkzaamheden die een rechtsbijstandverlener verleent, zal er niet slechts één bezwaar-, dan wel één (hoger)beroepschrift ingediend worden, welke ter (hoor)zitting behandeld wordt, maar de werkzaamheden zijn breder dan dit. Zo wordt er in eerste instantie de gehele naheffingsaanslag nog eens tegen het licht gehouden. Hoewel er in casu naheffingsaanslagen opgelegd zijn vanwege de BTW/marge discussie, worden er daarnaast nog wel eens andere vergissingen gemaakt, of bestaat er de mogelijkheid dat er een andere grond is om de naheffing te (laten) verlagen. Zo wijs ik op SGR 14/3810 waar uiteindelijk nog de extra leeftijdskorting tot aan de rechtbank gebracht is.

Naast dat er een inhoudelijke beoordeling wordt gegeven, waarvan uiteindelijk blijkt dat énkel de BTW/marge discussie nog overeind blijft, worden er werkzaamheden per dossier verricht, die geacht worden een deel van de forfaitaire vergoeding uit te maken. Ik wijs op het (telefonisch) contact met de verschillende belanghebbenden. Hierbij wordt de zaak besproken, de protocollen kenbaar gemaakt, de voorwaarden waaronder de opdracht wordt aangenomen, de volmacht en opdrachtbevestiging dient in orde gemaakt te worden, een KVK dient daarbij aangeleverd te worden en gecontroleerd te worden, het administreren van deze gegevens, het raadplegen van registers (denk aan RDW), het opvragen van stukken (vooraankondiging, naheffing, financiële basisgegevens, kopie aangifte etc.), het bewaken van termijnen, het agenderen van de zaak en daarbij belanghebbende op de hoogte houden van de voortgang en waar nodig belanghebbende actie laten ondernemen (nota griffierecht sturen en waken voor tijdige betaling) en het aanleggen van zowel een fysiek, als digitaal dossier. Daarnaast heb ik te maken met ontvangstbevestigingen en verleende uitstel van betalingen, die overigens niet altijd goed verlopen, waardoor er (nog) meer (onnodig) werk verricht dient te worden, eventuele (onterecht) betalingsherinneringen en aanmaningen die belanghebbenden ontvangen, in orde te maken. Deze handelingen herhalen zich wederom op het moment dat de inspecteur uitspraak op bezwaar doet. Uitstel betaling komt te vervallen, de belanghebbende wordt op de hoogte gebracht en vervolgstappen worden besproken, het dossier dient wederom aangevuld te worden, termijnen dienen geagendeerd te worden. Wederom dienen deze werkzaamheden verricht te worden, wanneer de inspecteur met zijn verweerschrift (in beroep) komt en nogmaals in de hoger beroepsfase. Bij de zitting zelf, bestaan de werkzaamheden uiteraard niet énkel uit het aanwezig zijn ter zitting, maar zijn er onlosmakelijk méér werkzaamheden mee verbonden, zoals het agenderen, de reistijd, het voorbereiden van de dossiers et cetera.

Tevens merk ik op dat er nogal eens aanzienlijk veel méér werk verricht dient te worden, op het moment dat belanghebbende bericht ontvangt van de Belastingdienst, bijvoorbeeld met betrekking tot betalingsherinneringen, aanmaningen en uitstel van betaling. Hoewel deze veelal onterecht worden verstuurd, ‘schrikken’ veel belastingplichtigen toch bij een dergelijk bericht van de Belastingdienst. Hier is actie op vereist, welke onlosmakelijk samenhangen met de bewerkelijkheid van de casus. Dit zijn handelingen die niet aan een rechter voorgelegd worden en waar de rechter aldus niet direct zicht op heeft bij de beoordeling of er sprake is van samenhangende zaken in de zin van de Wet. Echter zijn het wél werkzaamheden die onlosmakelijk met het functioneren van een rechtsbijstandverlener samenhangen en worden geacht deel te maken van de forfaitaire vergoeding, zoals die uit het Besluit volgt. De bewerkelijkheid die onlosmakelijk samenhangen met de dossierbehandeling, wordt geacht deel uit te maken van de forfaitaire vergoeding.

Ik wijs op het feit dat er ‘normaal gesproken’ een vergoeding van € 490 voor het verschijnen ter zitting wordt toegekend. Een zaak zal veelal in 20 minuten ter zitting worden behandeld. De vergoeding die hier tegenover staat, omvat méér dan énkel het verschijnen ter zitting. Dit omvat het karakter van de proceskostenvergoeding en de samenhang regeling en hier mag géén afbreuk aan worden gedaan.

Daarnaast zijn het uiteraard niet énkel de kosten, zoals hiervoor omschreven, maar worden er nog meer kosten gemaakt, die onlosmakelijk samenhangen met de bedrijfsvoering van een juridische bijstandsverlener. Er is kantoorruimte nodig en naast de juridische bijstandsverlener zélf, is er nog administratief personeel nodig.

Het enkele feit dat de geschilpunten bij de rechter uiteindelijk identiek zijn, maakt niet dat de bewerkelijkheid van het in behandeling nemen én het behandelen zelf, nagenoeg identiek zijn. Door nu énkel acht te slaan op de vraag of de geschilpunten nagenoeg identiek zijn, waarvan ik niet betwist dat het uiteindelijk geschilpunt bij het Hof inderdaad identiek is —bij de rechtbank waren er meerdere geschilpunten—, wordt er voorbij gegaan aan het karakter van de proceskostenvergoeding en de bewerkelijkheid die onlosmakelijk verbonden is met de werkzaamheden, die worden verricht wanneer een overheidsorgaan, naar later blijkt, een onterechte naheffingsaanslag heeft opgelegd. De forfaitaire vergoeding is bedoeld om voor deze werkzaamheden een redelijke tegemoetkoming in de kosten te geven.

Het begrip ‘nagenoeg identieke werkzaamheden’ ziet mijns inziens slechts op de (hoor)zittingen.

Uiteindelijk zijn de werkzaamheden, zoals die ter (hoor)zitting werden verricht wél identiek. Bij zowel de rechtbank, als het Hof, is er slechts éénmaal een betoog gehouden en niet vier maal. Dit zijn aldus werkzaamheden die daadwerkelijk —nagenoeg— identiek zijn. Immers behoeft er niet vier maal een afzonderlijk betoog gehouden te worden. Deze werkzaamheden, zijn aldus de werkzaamheden die daadwerkelijk nagenoeg identiek zijn. Het enige punt wat ze in dit geval ‘nagenoeg’ maakt, is het feit dat er toch sprake is van vier afzonderlijke naheffingsaanslagen met élk een afzonderlijke auto en elk een afzonderlijke belanghebbende.

Aldus zijn de ‘nagenoeg identieke werkzaamheden’, énkel de werkzaamheden die ter (hoor)zitting zijn verricht, waarbij een strikte toepassing van het Bpb in dát geval onredelijk uit zou pakken. Immers wordt er ter zitting slechts één pleidooi gehouden. Echter is de bewerkelijkheid van élk van de zaken, alvorens het onderzoek ter zitting heeft plaatsgevonden, niet nagenoeg identiek. Het enkele feit dat er sprake is van één geschilpunt, doet niets af aan de bewerkelijkheid van elk dossier.

Tevens merk ik nog op dat de vergoedingen, zoals die volgen uit het Bpb, eerder nog te laag liggen, gezien de werkelijke kosten die belanghebbende zou maken.4. Nu de daadwerkelijke kosten veelal hóger liggen dan de forfaitaire vergoeding en het karakter van de vergoeding een tegemoetkoming in de werkelijke kosten is, dient de forfaitaire vergoeding terughoudend te worden gemitigeerd. De samenhang-regeling dient dan ook op gepaste wijze toegepast te worden en restrictief te worden uitgelegd. Immers kent het Bpb al een dubbele begrenzing, doordat er enerzijds een limitatieve opsomming wordt gegeven van de te vergoeden kosten én anderzijds doordat er sprake is van een forfait, in plaats van een vergoeding van de werkelijke kosten.

Aldus heeft het Hof miskend dat de werkzaamheden tijdens het gehele proces ‘nagenoeg identiek’ aan elkaar zijn. De extensieve toepassing van nagenoeg identieke werkzaamheden doet op deze wijze te zeer afbreuk aan het karakter van een proceskostenvergoeding en de daadwerkelijke bewerkelijkheid die onvermijdelijk samenhangt met de behandeling van de betreffende dossiers.

Naast dat de werkzaamheden ‘nagenoeg identiek’ aan elkaar dienen te zijn, is de tweede vraag wanneer er sprake is van ‘nagenoeg gelijktijdige behandeling’ van de casus.

Zoals ook uit de Nota van toelichting blijkt, behorende bij het Besluit van 27 oktober 2014,5. is er sneller sprake van samenhangende zaken, omdat het voor kon komen dat er een onevenredig hoge vergoeding uit een strikte toepassing van de Bpb zou voortvloeien.

In de Nota staat als volgt:

Ten eerste valt hieruit af te leiden dat de samenhang énkel ziet op de (hoor)zittingen. Dit is ook hetgeen inderdaad daadwerkelijk ‘nagenoeg gelijktijdig wordt behandeld’ en, in aanvulling op mijn vorige punt, de werkzaamheden ter (hoor)zitting is hetgeen inderdaad ‘nagenoeg identieke werkzaamheden’ betreft. Er wordt tevens gesproken over ‘een kort tijdsbestek’. Dit dient restrictief geïnterpreteerd te worden.

‘Nagenoeg gelijktijdig behandeld’ ziet dan ook op het behandelen ter (hoor)zitting. Ter zitting worden deze zaken achtereenvolgend behandeld, waardoor de ‘nagenoeg gelijktijdige’ behandeling hierop dient te zien. Voorheen kon in deze situatie géén samenhang worden aangenomen, omdat er toch per zaak een ander voertuig ter discussie stond. Met de nieuwe samenhang regeling, wordt hieraan tegemoetgekomen, door in deze situatie sneller samenhang aan te nemen. Nagenoeg gelijktijdig, kan derhalve niet zien op iets anders dan de (hoor)zitting. Immers worden de ingediende stukken (bezwaar-, beroep- en hoger beroepschrift) niet in een kort tijdsbestek behandeld en derhalve niet — nagenoeg- gelijktijdig.

Op basis van de oude regeling zou een strikte toepassing van het Bpb voor de behandeling ter zitting, géén samenhang aan kunnen nemen, omdat er toch vier verschillende voertuigen aan ten grondslag liggen. Dat een strikte toepassing in dát geval onredelijk hoog uitvalt, kan ik me in vinden en bestrijd ik in zoverre ook niet.

Enkel voor het verschijnen ter (hoor)zitting, dient er samenhang te worden aangenomen. Dit is hetgeen nagenoeg identieke werkzaamheden betreft, die ook daadwerkelijk nagenoeg gelijktijdig worden behandeld.

Dit leidt er nu wél toe dat er samenhang dient te kunnen worden aangenomen, per punt volgens het Bpb. Zo zal er één punt volgens het Bpb per zaak toegekend dienen te worden, voor het indienen van het (hoger)beroepschrift. Aldus vier punten voor de vier casus zoals in geschil, enkel voor het indienen van het beroepschrift.

Het verschijnen ter zitting, is uiteindelijk hetgeen nagenoeg gelijktijdig is behandeld en waar de werkzaamheden ter zitting nagenoeg identiek zijn, waardoor voor het verschijnen ter (hoor)zitting samenhang aangenomen dient te worden.

De definitie van het begrip ‘samenhangende zaken’ is geënt op de definitie die daarvan in het Besluit vergoedingen rechtsbijstand wordt gegeven.6. Het Besluit vergoedingen rechtsbijstand 2000 heeft het eveneens over samenhangende zaken, als zijnde:

Er bestaat géén wettelijke belemmering, of anderszins, om voor de afzonderlijke proceshandelingen samenhang aan te kunnen nemen. Sterker nog: uit de Parlementaire geschiedenis is zelfs af te leiden dat er samenhang aangenomen dient te worden, indien het gaat om handelingen, verricht ter (hoor)zitting. Derhalve dus géén samenhang, voor zover het ziet op de ingediende stukken, maar wél samenhang met betrekking tot het verschijnen ter zitting.

Dát er ruimte is om per proceshandeling een proceskostenvergoeding toe te kennen, blijkt eveneens uit een recente uitspraak van rechtbank Zeeland — West-Brabant d.d. 15 april 2016.8.

Hier dient nog wel bij opgemerkt te worden dat er in deze casus een compromis ter zitting is bereikt, waardoor de rechtbank aanleiding heeft gezien om bijzondere omstandigheden aanwezig te achten. Echter erkent de rechtbank hier wél dat er een onderscheid gemaakt kan worden, voor het aannemen van samenhang, of zoals in casu ‘bijzondere omstandigheden’, per proceshandeling. Althans maakt de rechtbank hier onderscheid door voor de bezwaarfase en het indienen van het beroepschrift —terecht— géén samenhang aan te nemen en een heel punt per proceshandeling toe te kennen, maar voor het verschijnen ter zitting, gezien de bijzondere omstandigheden in die casus, af te wijken van de forfaitaire regeling. Terzijde merk ik op dat beide partijen zich hebben kunnen vinden in deze proceskostenvergoeding.

Dat ‘nagenoeg gelijktijdig’ zeer restrictief uitgelegd dient te worden, omdat er anders te zeer afbreuk wordt gedaan aan het karakter van een proceskostenvergoeding, blijkt ook uit een uitspraak van Gerechtshof Amsterdam.9. Weliswaar betrof dit een casus van vóór 1 januari 2015, echter is de uitleg die het Hof geeft van ‘nagenoeg gelijktijdig’ nog steeds van toepassing. In deze casus heeft het Hof beslist dat er slechts sprake kan zijn van ‘nagenoeg gelijktijdig’, indien de proceshandelingen daadwerkelijk —nagenoeg— gelijktijdig worden behandeld. Het Hof heeft slechts ‘nagenoeg gelijktijdig’ aangenomen, indien de proceshandelingen op één dag zijn verricht. Dit is het geval bij het behandelen van de zaken ter (hoor)zitting. Dit sluit aan bij de Nota van toelichting bij het Besluit van 27 oktober 2014, waarin eveneens gesproken wordt over zaken die ter (hoor)zitting nagenoeg gelijktijdig worden behandeld.10.

Het Hof neemt hier géén samenhang aan met betrekking tot de bezwaarfase, maar wél voor de beroepsfase. Aldus heeft het Hof beslist dat er voor de verschillende proceshandelingen, zoals die volgen uit Bijlage 1 bij het Besluit proceskosten bestuursrecht, samenhang aangenomen kan worden, afhankelijk van de omstandigheden.

Derhalve dient ‘nagenoeg gelijktijdig behandeld’ restrictief uitgelegd te worden, in die zin dat énkel voor het verschijnen ter (hoor)zitting samenhang aangenomen kan worden. Dit is immers hetgeen daadwerkelijk nagenoeg gelijktijdig wordt behandeld.

Het Hof heeft ‘nagenoeg gelijktijdig’ te extensief uitgelegd, waardoor er te zeer afbreuk wordt gedaan aan het karakter van de proceskostenvergoedingen, waarmee het Hof de samenhangregeling, zoals volgt uit artikel 3, lid 2 Bpb onjuist heeft geïnterpreteerd.