HR, 15-01-2016, nr. 15/00576

Uit de feiten en onderliggende stukken ene gebezigde bewijsmiddelen volgt dat belanghebbende op grond van artikel 7, lid 1 Wet BPM 1992 de aanvraag voor de opgaaf van een kenteken (thans volgens de tekst van artikel 7, lid 1 Wet BPM 1992: de aanvraag voor de inschrijving in het kentekenregister) heeft gedaan belanghebbende namens degene op wiens naam het motorrijtuig wordt gesteld.

In dier voege is belanghebbende, in afwijking van artikel 19, derde lid, van de Algemen wet inzake rijksbelastingen, gehouden de belasting op aangifte te voldoen namens degene op wiens naam motorrijtuig wordt gesteld.

Het gerechtshof heeft geoordeeld dat de door de Inspecteur aan belanghebbende gevraagde volmachten van de kentekenhouders niet door belanghebbende zijn overlegd.

Aldus moet veronderstellenderwijs aangenomen worden dat het gerechtshof kennelijk het oog heeft gehad op artikel 2.1 en 2 Awb en dat het gerechtshof van oordeel is dat sprake is van vertegenwoordiging krachtens volmacht.

Belanghebbende heeft betoogt dat hij, als importeur, die de aanvraag voor de opgave van een kenteken heeft gedaan voor degene op wiens naam het kenteken wordt gesteld (waarschijnlijk) geen volmacht nodig heeft, nu de in de Wet BPM geregelde vorm van vertegenwoordiging geen vertegenwoordiging is krachtens volmacht, maar een vorm van wettelijke vertegenwoordiging. Deze vorm van wettelijke vertegenwoordiging is uitputtend geregeld in de BPM. De regeling staat dan ook volledig los van de regeling van vertegenwoordiging in de Awb (artikel 2:1 en 2 Awb).’

(r.o. 2.6 A-G Ilsink ECLI:NL:PHR:2003:AE3220).

Vertegenwoordiging in belastingzaken kan plaats hebben krachtenis volmacht dan wel met vergunning van de inspecteur. Van vertegenwoordiging moeten worden onderscheiden situaties waarin iemand op grond van wettelijke bepalingen eigen verplichtingen opgelegd krijgt, die in verband staan met de belastingplicht van een ander, omdat in dergelijke situaties niet namens die ander wordt opgetreden. Mr. dr. (P.) Paul van der Wal, dissertatie, Erasmus Universiteit, Vertegenwoordiging in belastingzaken, 2005.

De Awb verstaat onder belanghebbende: degene wiens belang rechtstreeks bij een besluit is betrokken. Voor de Belastingdienst kan dit worden ingevuld als degene wiens belang rechtstreeks bij de heffing of invordering van belasting is betrokken. Dit is degene voor wie uit de heffing of invordering rechtstreeks rechten of verplichtingen voortvloeien, derhalve de belastingplichtige, de inhoudingsplichtige, de belastingschuldige en de aansprakelijkgestelde.

De weledelzeergeleerde heer mr. dr. P. (Paul) van der Wal heeft in zijn annotatie ‘vertegenwoordiging en bijstand in belastingzaken’, Erasmusuniversiteit Rotterdam 2005, promotor prof. dr. M.W.C. Feteris (thans president van de Hoge Raad der Nederlanden, red. JV) blz. 111–113 het volgende overwogen;

Prof. dr. M.W.C. Feteris schrijft in zijn monografie ‘Heffing van belasting door middel van betaling op aangifte’;

(Prof. dr. M.W.C. Feteris, Heffing van belasting door middel van betaling op aangifte, blz. 271).

Het gerechtshof heeft naar de mening van belanghebbende door te overwegen dat dat de opvatting van belanghebbende dat hij geen machtigingen behoeft te overleggen , onjuist is blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting.

Schending van het recht, verzuim van vormen doordat het gerechtshof heeft miskend dat belanghebbende zelfstandig recht heeft tot het instellen van bezwaar.

De Awb verstaat onder belanghebbende: degene wiens belang rechtstreeks bij een besluit is betrokken. Voor (rijks)belastingen/de Belastingdienst kan dit worden ingevuld als degene wiens belang rechtstreeks bij de heffing of invordering van belasting is betrokken. Dit is degene voor wie uit de heffing of invordering rechtstreeks rechten of verplichtingen voortvloeien, derhalve de belastingplichtige, de inhoudingsplichtige, de belastingschuldige en de aansprakelijkgestelde.

In de Algemene wet rijksbelastingen (hierna: AWR) Is dat neergelegd in Hoofdstuk V, artikel 26a, lid 1–3 AWR.

Uit de conclusie van A-G Ilsink (ECLI:NL:PHR:2000:AA6929) bij het arrest van Uw Raad van 29 augustus 2000, nr. 35.501, ECLI:NL:HR:2000:AA6929 volgt;

2.5. Een in het oog springend verschil tussen de BVB en de BPM is de persoon van de belastingplichtige: voor de BVB de importeur en voor de BPM de kentekenhouder. Er zijn (uiteraard) veel meer kentekenhouders dan importeurs en dus dreigde de fiscus als gevolg van de vervanging van de BVB door de BPM zonder nadere maatregelen met aanmerkelijk grotere uitvoeringslasten te worden geconfronteerd4. Daarom heeft de wetgever art. 7 in de Wet BPM opgenomen, daarmee kiezend ‘voor een opzet waarin de huidige praktijk — aanvraag tot het opgeven van een kenteken en betaling van belasting door de importeur — wordt gecontinueerd’5. Kortom: ‘De importeur is de belasting verschuldigd, maar hij is niet de belastingplichtige; dat is degene op wiens naam het kenteken wordt gesteld. De importeur betaalt namens en voor rekening van de belastingplichtige’.

2.6. In zijn — op zich begrijpelijke — streven de uitvoeringslasten te beperken, heeft de wetgever (kennelijk) over het hoofd gezien dat de wijziging in de persoon van de belastingplichtige — niet langer de importeur, maar de kentekenhouder — gevolgen heeft voor de rechtsbescherming. Hij heeft niet onderkend dat de letterlijke tekst van art. 24 AWR niet toelaat dat de belastingplichtige in bezwaar komt tegen de namens hem op aangifte voldane belasting. Art 24 AWR, immers, bepaalt dat bezwaar openstaat voor degene die de belasting op aangifte heeft voldaan, maar niet voor degene namens wie dat is gebeurd. Ik heb in de wetsgeschiedenis van de BPM geen aanwijzingen kunnen vinden waaruit kan worden afgeleid dat de wetgever dit rechtstekort bewust heeft gecreëerd7. Er moet dus sprake zijn van een onbedoelde omissie.

2.7. Het uit deze omissie voortvloeiende rechtstekort is in feite terug te voeren op de keuze van de fiscale wetgever geen aansluiting te zoeken bij het (materiële) besluit- en belanghebbende-begrip van de Algemene wet bestuursrecht (hierna: Awb), maar te volharden in het verouderde stelsel van rechtsbescherming waarin alleen bezwaar open staat tegen door de wetgever als zodanig voor bezwaar vatbaar verklaarde beschikkingen, waaronder aanslagen. Slechts mondjesmaat — en kennelijk alleen als het echt niet anders kan — worden de fiscale belanghebbenden stukjes van de rechtsbeschermingskoek toegeschoven.

2.8. Moet nu maar lijdzaam worden afgewacht, zoals de staatssecretaris blijkens zijn vertoogschrift voorstaat, totdat de wetgever ook de belanghebbende in de onderhavige zaak toegang tot de rechtsbescherming biedt? Een retorische vraag wat mij betreft want hier is zonneklaar sprake van een situatie waarop 's Hogen Raads oud-president Wiarda het oog moet hebben gehad toen hij schreef ‘dat men zich ten aanzien van bijna alle wettelijke voorschriften situaties kan voorstellen waarin de letterlijke toepassing tot een onaanvaardbaar gevolg kan leiden, zodat de vraag zich voordoet hoe daaraan door interpretatie kan worden ontkomen’.

2.9. Ik acht het uit oogpunt van rechtsbescherming onaanvaardbaar dat de letterlijke tekst van art. 24 AWR zou moeten meebrengen dat een belastingplichtige voor de BPM geen bezwaar kan maken tegen de namens hem door een derde op aangifte voldane belasting, terwijl die derde daartegen wel in bezwaar en beroep kan opkomen. Het komt mij voor dat de Hoge Raad de omissie van de wetgever kan herstellen door art. 24 AWR zo uit te leggen dat — in een geval als het onderhavige — ook degene namens wie de belasting op aangifte is voldaan — de belastingplichtige dus — daartegen bezwaar kan maken.

In onderhavige zaak is sprake van een spiegelsituatie. Belanghebbende is degene die de wettelijke verplichting heeft de belasting op aangifte te betalen, hij heeft een hem rechtstreeks aangaande wettelijke verplichting tot betaling. Dat iemand anders — bevrijdend — betaald voor hem, maakt nog niet dat hij geen belanghebbende is in de zin van de Awb. Eventuele naheffingsaanslagen worden ook opgelegd aan belanghebbende, dus is het vreemd als hij wel aansprakelijk gehouden wordt voor de te weinig betaalde belasting, maar geen rechtsbescherming geniet bij teveel betaalde belasting, zoals in casu.

Uit het voormelde volgt dat het voor het gerechtshof klaarblijkelijk duidelijk is dat het een vaststaand gegeven is dat belanghebbende geen recht toekomt rechtsmiddelen aan te wenden.

Pas dan wanneer er in hoogste rechtsinstantie is beslist over deze materie kan met zekerheid worden gesteld dat belanghebbende in het wettelijk systeem geen recht toekomt rechtsmiddelen kan aanwenden.

In cassatie is in geschil, evenals in bezwaar, beroep en hoger beroep of belanghebbende zelfstandig bezwaarrecht toekomt, danwel of er een schriftelijke machtiging is vereist van de toekomstig kentekenhouder.

Tot de beantwoording van die vraag is het niet duidelijk of belanghebbende wel of geen recht heeft tot het instellen van rechtsmiddelen.

Ook is er geen eenduidige rechtspraak van de gerechtshoven, te meer nu gerechtshof Amsterdam in zijn uitspraak van 17 oktober 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:3566, onder verwijzing naar een arrest van Uw Raad van 29 augustus 2000, nr. 35.501, ECLI:NL:HR:2000:AA6929 waarin dezelfde vraag aan de orde was, oordeelde dat in onderhavige kwestie ‘genoegzaam kan worden afgeleid dat zowel de aangever als de kentekenhouder de mogelijkheid heeft om bezwaar te maken tegen het bedrag dat op aangifte is voldaan. de enkele omstandigheid dat de verschuldigde belasting is voldaan door de kentekenhouder en niet door de aangever namens de kentekenhouder noopt niet tot een ander oordeel.’

Aldus stuit het oordeel van het Gerechtshof reeds af op de stelling dat naar veronderstellenderwijs, gezien de motivering van het gerechtshof Arnhem dat het arrest van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, onaantastbaar is.

In geschil is, tot uw Raad geoordeeld heeft in onderhavig geschil of belanghebbende bezwaargerechtigd was, al dan niet met het overleggen van een schriftelijke machtiging.

Aldus geeft het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden naar de mening van belanghebbende blijk van een verkeerde opvatting.

Uw Raad overwoog in het arrest van 20 juni 2014, ECLI:NL:HR:2014:1461;

De vergoeding van immateriële schade wegens overschrijding van de redelijke termijn dient ter compensatie van de spanning en frustratie die een belanghebbende ondervindt tijdens een procedure. Ondanks geringe kans op succes kan belanghebbende wel in spanning zitten over de uitkomst van hun zaak.

Hier is geen bijzondere omstandigheid, zoals een gering financieel belang, aan de orde. Ik wijs daarbij op het arrest van uw Raad van 29 november 2013, nr. 12/04301, NTFR 2014/316.

Verder maakt de Hoge Raad duidelijk dat het gaat om de spanning en frustratie in de hoofdzaak en dat daaraan een eind komt als in deze hoofdzaak uitspraak is gedaan. De termijn tussen de einduitspraak en de beslissing op het Verzoek om vergoeding van immateriële schadevergoeding telt dan ook niet mee.

De behandelduur in een aantal onderhavige zaken is in bezwaar en beroep met meer dan 2 jaar overschreden.

Uit het Voormelde volgt dat het voor het gerechtshof klaarblijkelijk duidelijk is dat het een vaststaand gegeven is dat belanghebbende geen recht toekomt rechtsmiddelen aan te wenden.

Pas dan wanneer er in hoogste rechtsinstantie is beslist over deze materie kan met zekerheid worden gesteld dat belanghebbende in het wettelijk systeem geen recht toekomt rechtsmiddelen kan aanwenden.

In cassatie is in geschil, evenals in bezwaar, beroep en hoger beroep of belanghebbende zelfstandig bezwaarrecht toekomt, danwel of er een schriftelijke machtiging is vereist van de toekomstig kentekenhouder.

Tot de beantwoording van die vraag is het niet duidelijk of belanghebbende wel of geen recht heeft tot het instellen van rechtsmiddelen.

Ook is er geen eenduidige rechtspraak van de gerechtshoven, te meer nu gerechtshof Amsterdam in zijn uitspraak van 17 oktober 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:3566, onder verwijzing naar een arrest van Uw Raad van 29 augustus 2000, nr. 35.501, ECLI:NL:HR:2000:AA6929 waarin dezelfde vraag aan de orde was, oordeelde dat in onderhavige kwestie ‘genoegzaam kan worden afgeleid dat zowel de aangever als de kentekenhouder de mogelijkheid heeft om bezwaar te maken tegen het bedrag dat op aangifte is voldaan. de enkele omstandigheid dat de verschuldigde belasting is voldaan door de kentekenhouder en niet door de aangever namens de kentekenhouder noopt niet tot een ander oordeel.’

Aldus stuit het oordeel van het Gerechtshof reeds af op de stelling dat naar veronderstellenderwijs, gezien de motivering van het gerechtshof Arnhem dat het arrest van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden onaantastbaar is.

In geschil is, tot uw Raad geoordeeld heeft in onderhavig geschil of belanghebbende bezwaargerechtigd was, al dan niet met het overleggen van een schriftelijke machtiging.

Aldus geeft het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden naar de mening van belanghebbende blijk van een verkeerde opvatting.

Uit het voormelde volgt dat voor het gerechtshof de reden van overschrijding van de redelijke termijn van berechting van belang is voor het toekennen van een vergoeding van de immateriële schade wegens de lange duur van berechting.

Hiermee geeft het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden naar de mening van belanghebbende blijk van een verkeerde opvatting.

Uw Raad overwoog in het arrest van 20 juni 2014, ECLI:NL:HR:2014:1461;

De vergoeding van immateriële schade wegens overschrijding van de redelijke termijn dient ter compensatie van de spanning en frustratie die een belanghebbende ondervindt tijdens een procedure. Ondanks geringe kans op succes kan belanghebbende wel in spanning zitten over de uitkomst van zijn zaak.

Hier is geen bijzondere omstandigheid, zoals een gering financieel belang, aan de orde. Ik wijs daarbij op het arrest van uw Raad van 29 november 2013, nr. 12/04301, NTFR 2014/316.

Verder maakt de Hoge Raad duidelijk dat het gaat om de spanning en frustratie in de hoofdzaak en dat daaraan een eind komt als in deze hoofdzaak uitspraak is gedaan. De termijn tussen de einduitspraak en de beslissing op het verzoek om vergoeding van immateriële schadevergoeding telt dan ook niet mee.

De behandelduur in een aantal onderhavige zaken is in bezwaar en beroep met meer dan 2 jaar overschreden.

Uit het voormelde volgt dat voor het gerechtshof de reden van overschrijding van de redelijke termijn van berechting van belang is voor het toekennen van een immateriële schadevergoeding wegens de lange duur van berechting.

Naar belanghebbende veronderstellenderwijs zou kunnen begrijpen is dat het gerechtshof — nu Uw Raad in zijn arrest van 20 juni 2014; ECLI:NL:HR:2014:1461 voor recht heeft verklaard dat ‘bij overschrijding van de redelijke termijn worden spanning en frustratie verondersteld, behoudens bijzondere omstandigheden. Voor de bepaling van de hoogte van de toe te kennen vergoeding van immateriële schade is de mate waarin de betrokkene daadwerkelijk spanning en frustratie heeft ondervonden in beginsel niet van belang.’ — van oordeel is dat wel van belang is dat spanning en frustratie daadwerkelijk aanwezig geacht moet worden.

Naar belanghebbende mogelijk uit het oordeel van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden zou kunnen opmaken, is voor de hoogte van de vergoeding van immateriële schade van belang dat belanghebbende daadwerkelijk spanning en frustratie ondervind, en nu hij geen recht had tot het instellen van rechtsmiddelen spanning en frustratie (geheel) ontbreken?

Afwijking van deze bij wijze van vuistregel gehanteerde termijnen is volgens die arresten slechts op haar plaats indien sprake is van bijzondere omstandigheden. Dat past ook bij het karakter van deze vuistregels, die erop gericht zijn in het bestuursrecht op een eenvoudige, forfaitaire wijze te beoordelen of de behandeling van een zaak binnen een redelijke termijn heeft plaatsgevonden (vgl. Hoge Raad, 20 juni 2014, ECLI:NL:HR:2014,:1461.