HR, 18-01-2005, nr. 02973/03

(feit 1)

en

(feit 3 primair)

is veroordeeld tot gevangenisstraf voor de duur van drie jaren, waarvan één jaar voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaren, met beslissingen ten aanzien van inbeslaggenomen voorwerpen als in het arrest vermeld.

Bij arrest van latere datum heeft het Hof verzoeker een maatregel ter ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel opgelegd. Heden concludeer ik tevens inzake het tegen dit arrest ingestelde cassatieberoep, bij de Hoge Raad bekend onder griffienummer 02968/03 P.

Voorts hangt deze zaak samen met de zaken die bij de Hoge Raad bekend zijn onder griffienummers 02969/03 P, 02971/03 P, 02972/03, 02974/03, 02975/03 en 02976/03, waarin ik heden eveneens concludeer.

In de toelichting op dit middel onder A. wordt er over geklaagd dat de bewezenverklaring ter zake van zowel het onder 1 als het onder 3 tenlastegelegde onvoldoende met redenen is omkleed omdat uit de gebezigde bewijsmiddelen niet blijkt dat de in de bewezenverklaring bedoelde geldbedragen afkomstig waren van de handel in verdovende middelen, althans door misdrijf waren verkregen. Ook in de bestreden uitspraak opgenomen "Nadere bewijsoverwegingen" zouden niet begrijpelijk maken hoe het Hof deze criminele herkomst van de geldbedragen heeft vastgesteld.

niet, althans niet zonder nadere motivering voor het bewijs gebruikt had mogen worden omdat de raadsvrouwe er in hoger beroep op heeft gewezen dat verzoeker het proces-verbaal van de rechter-commissaris niet heeft ondertekend, uit dat proces-verbaal blijkt dat de rechter-commissaris geen duidelijk antwoord kreeg op de vraag of verzoeker hem goed had kunnen volgen, en de in dit proces-verbaal opgenomen verklaring overigens inhoudt dat verzoeker niet wist waar het geld vandaan kwam.

en op bewijsmiddel 28q, een op 18 november 1998 gevoerd telefoongesprek tussen verzoeker en [betrokkene 2]:

Voorts acht ik van belang dat [betrokkene 2] wel wisseling in Amerikaans geld verlangde (bewijsmiddel 15, telefoongesprek van 2 oktober 1998). Daaruit kan, in verband met de overige bewijsmiddelen, waaronder de zo-even aangehaalde bewijsmiddelen 7d en 28q, worden afgeleid dat [betrokkene 2] de opbrengst van verkoop van verdovende middelen, in Britse, Schotse en andere valuta, mede wenste te laten wisselen omdat er in Amerikaans geld betaald moest worden voor aankopen van verdovende middelen waarbij hij ook zelf betrokken was.

's Hofs klaarblijkelijk oordeel dat de inhoud van de gebezigde bewijsmiddelen voldoende aanwijzingen geven dat alle, in de bewezenverklaring onder 3 primair genoemde, geldbedragen die verzoeker en zijn mededaders van [betrokkene 2] ter wisseling hebben aangenomen door de handel in verdovende middelen zijn verkregen, zodat in redelijkheid valt uit te sluiten dat die geldbedragen anders dan door misdrijf zijn verkregen, komt mij, mede gelet op de hiervoor genoemde bewijsmiddelen 22a tot en met 25 en 30, niet onbegrijpelijk voor.

Voorts wordt er over geklaagd dat in de "Nadere bewijsoverwegingen" feiten en omstandigheden zijn genoemd die niet op de gebezigde bewijsmiddelen zijn te herleiden.

De klacht lijkt mij geen doel te kunnen treffen. De gebezigde bewijsmiddelen geven voldoende steun aan de vaststelling dat de leveranciers van de geldbedragen (degenen die deze geldbedragen aan verzoeker en zijn mededaders afgaven) grote risico's liepen omdat het geld, overwegend in kleine coupures van diverse valuta, in sporttassen en plastic tassen werd vervoerd, ongeteld en zonder dat deze leveranciers een ontvangstbewijs kregen.

Het door het Hof genoemde bedrag van ruim ƒ 250 miljoen, dat in het totaal met de geldwisselingen gemoeid is geweest, is in de gebezigde bewijsmiddelen niet met zoveel woorden genoemd. Uit een tot bewijs gebezigde verklaring van [betrokkene 4] (bewijsmiddel 8a) kan evenwel het volgende worden opgemaakt. Zijn verklaring heeft betrekking op de geldwisselingen die zijn uitgevoerd door gebruik te maken van in België gevestigde wisselkantoren. [Betrokkene 4] verklaarde dat hij niet de enige was die daar met te wisselen geldbedragen heen ging. Normaal deed [betrokkene 3] dat. Zelf is [betrokkene 4] in een tijdsbestek van twee jaren ongeveer drieëntwintig keer voor de geldwisselingen naar België gereden. Met betrekking tot de omvang van de ter wisseling aangeboden geldbedragen noemde [betrokkene 4] een gemiddelde van tussen € 300.000,= en € 500.000,=.

Tot de gebezigde bewijsmiddelen behoren opgaven van een Belgische opsporingsinstelling betreffende geldwisselingen die genoemde [betrokkene 4] en [betrokkene 3] bij zeven gelegenheden tussen medio 1998 en begin 1999 in België hebben uitgevoerd. De in deze opgaven genoemde bedragen wijzen uit dat het door [betrokkene 4] genoemde gemiddelde niet is overdreven. 'Over de manchet' bereken ik (met een zeer terughoudend geschatte wisselkoers van ƒ 1,80 voor een dollar en ƒ 3,10 voor een pond sterling) dat [betrokkene 4] en [betrokkene 3] bij die zeven gelegenheden zijn teruggekeerd met een gemiddeld bedrag aan US dollars en Nederlandse guldens van ƒ 1.064.595,=, en drie van die zeven keer met een bedrag van (in Nederlands geld uitgedrukt) ongeveer anderhalf miljoen.

Daarbij in aanmerking nemend dat [betrokkene 4] naar eigen zeggen gedurende twee jaren drieëntwintig keer zulke wisselingen heeft uitgevoerd terwijl deze wisselingen in de regel door [betrokkene 3] werden gedaan; en dat in een andere tot bewijs gebezigde verklaring van [betrokkene 4] is te vinden dat er gemiddeld drie keer per week een tas met geld ter wisseling werd aangenomen (en dat er zogenaamde MOT-meldingen zijn ontvangen waaruit blijkt dat verzoeker ook in Nederland wel wisselingen uitvoerde; bewijsmiddel 21), meen ik dat de gebezigde bewijsmiddelen voldoende steun geven aan 's Hofs feitelijke vaststelling dat er over het geheel genomen voor ruim tweehonderdvijftig miljoen gulden is gewisseld.

De toelichting op het middel onder B is toegespitst op de bewezenverklaring ter zake van het onder 1 tenlastegelegde, en behelst de klacht dat het Hof blijkens zijn "Nadere bewijsoverwegingen" en de gebezigde bewijsmiddelen mede betekenis heeft toegekend aan de toedracht van wisseltransacties die zijn omschreven in het onder 2 tenlastegelegde, hetgeen het Hof niet had mogen doen omdat het Hof verzoeker van het onder 2 tenlastegelegde heeft vrijgesproken.

Ter zake van het onder 1 tenlastegelegde is bewezenverklaard dat verzoeker:

Het onder 2 tenlastegelegde, waarvan verzoeker is vrijgesproken, betrof primair (medeplegen van) gewoonteheling, subsidiair (medeplegen van) opzetheling, meermalen gepleegd, en meer subsidiair (medeplegen van) schuldheling, telkens ten aanzien van een aantal nader aangeduide - gewisselde - geldbedragen.

In de toelichting op het middel wordt gesteld dat een aantal in de "Nadere bewijsoverwegingen" genoemde, in de gebezigde bewijsmiddelen vermelde, feiten en omstandigheden alleen betrekking kunnen hebben op de geldwisselingen waarop de tenlastelegging onder 2 zag. Daarvan uitgaande wordt betoogd dat het Hof de strikte vereisten van strafrechtelijk bewijs heeft omzeild door feiten en omstandigheden die ontoereikend zijn bevonden voor een bewezenverklaring ter zake van heling (in de bovengenoemde varianten), redengevend te achten voor het bewijs van deelneming aan een criminele organisatie. Dat zou te meer klemmen omdat, ofschoon het Hof niet heeft uiteengezet waarom verzoeker ter zake van het onder 2 tenlastegelegde is vrijgesproken, moet worden aangenomen dat die beslissing is gevolgd omdat de in het vooronderzoek verzamelde gegevens betreffende wisseltransacties niet overeenstemmen met wisseltransacties die daadwerkelijk zijn uitgevoerd.

Deze bewezenverklaring zal aldus verstaan moeten worden. De criminele organisatie heeft zijn, mede op opzetheling gerichte, oogmerk verwezenlijkt door een aantal geldbedragen van - naar het Hof mijns inziens niet onbegrijpelijk heeft vastgesteld - criminele herkomst gewisseld. Daarbij waren verzoeker en de als deelnemer aan de organisatie genoemde [betrokkene 15] (bijgenaamd [betrokkene 15]) rechtstreeks betrokken. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de bewijsmiddelen 26e en 26f betreffende een geldwisseling ten behoeve van [betrokkene 2]. Het oogmerk van de organisatie was evenwel niet beperkt tot opzetheling, maar omvatte ook handelen in strijd met de in de bewezenverklaring genoemde wettelijke bepalingen betreffende financiële transacties. Dat deel van het binnen het samenwerkingsverband ontwikkelde oogmerk is verwezenlijkt door middel van andere geldwisselingen, waarbij gebruik is gemaakt van financiële instellingen in België. Bij deze geldwisselingen (ten dele met betrekking tot de in feit 2 genoemde geldbedragen, vgl. bijvoorbeeld de bewijsmiddelen 12b en 12c) waren, naast verzoeker en [betrokkene 15], de als deelnemer genoemde [betrokkene 5], [betrokkene 3], [betrokkene 4] en [betrokkene 1] betrokken. Tussen al deze personen hebben zodanige contacten bestaan dat gesproken kan worden van één, op zowel opzetheling als overtreding van bedoelde wettelijke bepalingen gerichte, organisatie.

Deze aldus te begrijpen bewezenverklaring, inhoudende dat de organisatie naast het plegen van opzetheling de overtreding van de in de bewezenverklaring genoemde wettelijke bepalingen beoogde, is niet onverenigbaar met de omstandigheid dat niet bewezen is geacht dat verzoeker en/of diens mededaders zich ten aanzien van een aantal geldsommen (bij het wisselen waarvan in strijd met bedoelde wettelijke bepalingen is gehandeld, vgl. bewijsmiddel 20) hebben schuldig gemaakt aan gewoonte-, opzet- of schuldheling.

De toelichting op het middel onder C heeft betrekking op de onder 3 bewezenverklaarde opzetheling. Betoogd wordt dat dit misdrijf ten onrechte bewezen is verklaard omdat er blijkens de bewijsmiddelen telkens gebruik is gemaakt van de als "Hawala" aangeduide constructie, zodat de gewisselde geldbedragen door verzoeker en zijn mededaders zijn ontvangen van de "Hawala" bedrijvende persoon die als correspondent fungeerde van degene die elders de geldsommen met een (zoals bewezenverklaard) misdadige herkomst onder zich had genomen.

Hier wordt derhalve de rechtsvraag opgeworpen of voor de strafbaarheid van helingshandelingen ten aanzien van verworven, voorhanden gehouden en/of overgedragen geldbedragen de eis gesteld moet worden dat die geldbedragen in fysieke vorm de rechtstreekse vrucht van misdrijf zijn, zodat van strafbare heling geen sprake kan zijn ten aanzien van geldbedragen die, ofschoon corresponderend met de door het misdrijf verkregen gelden, in fysieke zin andere geldbedragen zijn die door tussenkomst van derden ter beschikking van de verdachte zijn gekomen.

Dit punt is aan de orde geweest in HR 21 mei 1906, W. 8380, waarin is beslist dat geld, verkregen door het wisselen van gestolen bankbiljetten, is aan te merken als het door diefstal verkregen geld. Voor zover ik kan overzien is het punt nadien niet meer aan de Hoge Raad voorgelegd. De in het zo-even genoemde arrest genomen beslissing wordt in Noyon-Langemeijer-Remmelink, Het Wetboek van Strafrecht, art. 416, aant. 2, noot 3 (suppl. 109) onjuist genoemd. Naar het inzicht van de bewerker zijn dergelijke, door wisseling van gestolen bankbiljetten verkregen, gelden veeleer te beschouwen als de in het tweede lid van art. 416 Sr bedoelde opbrengst van een door misdrijf verkregen goed.

Ik ben geneigd mij bij laatstbedoeld standpunt aan te sluiten, maar begrijp de gebezigde bewijsmiddelen aldus dat deze rechtsvraag in dit geval niet aan de orde is.

Het treft als volslagen onlogisch dat de opbrengst van handel in verdovende middelen (geheel of voornamelijk in Britse en Schotse valuta) in Engeland in ontvangst genomen zou worden door een "Hawala"-bedrijver, en diens in Nederland verblijvende "Hawala"-correspondent een overeenkomend bedrag in dezelfde valuta ter beschikking zou stellen zodat deze Britse en Schotse bankbiljetten (mogelijk nog andere valuta) door verzoeker en de zijnen gewisseld zouden moeten worden voor de door [betrokkene 2] verlangde valuta. Dat lijkt temeer onlogisch omdat, zoals in het voorgaande uiteengezet, uit de bewijsmiddelen blijkt dat [betrokkene 2] ook Amerikaans geld nodig had en uit de bewijsmiddelen kan worden afgeleid dat [betrokkene 2] ook geld liet wisselen in verband met door hem en de zijnen verrichte aankopen.

Het is ongerijmd dat de in Nederland verblijvende "Hawala"-bedrijvers zouden uitkeren in precies dezelfde valuta waarin de geldbedragen in Engeland zijn afgegeven, en even ongerijmd dat [betrokkene 2] het in Engeland verkregen geld hier te lande mede zou hebben laten wisselen met het oog op betalingen die in Engeland gedaan moeten worden. Daarbij komt dat [betrokkene 2] verzoeker er op heeft gewezen dat een in Engeland verblijvende persoon hem had aangeboden de wisselingen voor een lager percentage (kennelijk een commissie) uit te voeren, waarvan [betrokkene 2] niet gediend was (bewijsmiddelen 28r - 28v).

Het kan er naar mijn inzicht voor gehouden worden dat het Hof aan de gebezigde bewijsmiddelen deze betekenis heeft toegekend dat de geldbedragen die in Engeland door "Hawala"-bedrijvers in ontvangst zijn genomen in fysieke vorm zijn overgebracht naar Nederland.

Daarop wijzen de bewijsmiddel 23a en 23b, verklaringen van [betrokkene 10], onder meer inhoudende:

respectievelijk

het telefoongesprek tussen verzoeker en [betrokkene 2] van 18 november 1998 (bewijsmiddel 28q) waarin [betrokkene 2] zei:

en een telefoongesprek tussen verzoeker (S) en [betrokkene 2] (F) van 17 januari 1999 (bewijsmiddel 29h), waarin is gezegd:

en

F: Er komt iets aan hè?

S: Ja. Het is er al. Ik geef je nu 51 (eenenvijftig)

(...)".

Uit deze bewijsmiddelen kan worden afgeleid dat de in Engeland afgegeven geldbedragen naar Nederland zijn overgebracht.

Daarmee is, anders dan in de toelichting op het middel is gesteld, niet onverenigbaar dat [betrokkene 6] blijkens bewijsmiddel 27 onder meer heeft verklaard:

aangezien een tussen deze [betrokkene 6] en verzoeker op 17 november 1998 gevoerd telefoongesprek (bewijsmiddel 28o) inhoudt:

A: Die man die bij Ehai zit is met lege handen gekomen.

S: Ja, ja.

A: Hij zegt: "Binnen een half uur komt er iemand anders aan". We zullen straks bekijken wat hij heeft. En dit keer zullen we hem wel doen, maar de volgende keer ... U moet tegen hem/ze zeggen dat ...

S: Goed, de volgende keer zeg ik dat ze honderd (100) mee moet brengen."

Gelet op deze bewijsmiddelen heeft het Hof kennelijk, en niet onbegrijpelijk, vastgesteld dat de in de bewezenverklaring onder 3 genoemde geldbedragen in fysieke vorm vanuit Engeland zijn overgedragen, zodat zij zijn aan te merken als de in het eerste lid van art. 416 Sr bedoelde door misdrijf verkregen goederen.

Naar mijn inzicht faalt het eerste middel in alle onderdelen.

het tweede middel behelst enkele klachten betreffende de bewijsmiddelen, er op neerkomend dat bepaalde bewijsmiddelen niet redengevend kunnen zijn.

Een als bewijsmiddel 6d weergegeven verklaring van [betrokkene 17], voor zover inhoudende dat met "[betrokkene 16]" op verzoeker werd gedoeld, zou niet redengevend kunnen zijn omdat die verklaring wordt weersproken door bewijsmiddel 23a, een verklaring van [betrokkene 10], waarin te vinden is dat met "[betrokkene 16]" werd gedoeld op Amerikaanse dollars, en "[betrokkene 16]" niet voorkomt in een overzicht van de in het vooronderzoek vastgestelde bijnamen van betrokkenen (bewijsmiddel 17).

Een als bewijsmiddel 6e weergegeven telefoongesprek, op 13 maart 1999 gevoerd door [betrokkene 17] (U) en [betrokkene 15] (B), houdt onder meer in:

Dit kan aldus worden begrepen dat er een spraakverwarring ontstond doordat [betrokkene 17] aanvankelijk dacht dat [betrokkene 15] met [betrokkene 16] doelde op een persoon, en hem vervolgens duidelijk werd dat [betrokkene 15] doelde op een zaak waarvan honderdtien gegeven kon worden.

's Hofs oordeel dat aan de verklaring van [betrokkene 17] betekenis kan worden toegekend, ook voor zover die verklaring inhoudt dat met "[betrokkene 16]" mede op verzoeker werd gedoeld, is niet onbegrijpelijk.

In de toelichting op het middel wordt vervolgens betoogd dat een groot aantal telefoongesprekken, weergegeven in de bewijsmiddelen 14 en 15, niet, althans niet zonder nadere motivering tot het bewijs gebruikt had mogen worden omdat in die telefoongesprekken onbegrijpelijke uitlatingen zijn gedaan, en uit die gesprekken, voor zover gevoerd door verzoeker en [betrokkene 1] (blijkens de bewijsmiddelen [betrokkene 1]) niet is af te leiden dat het om geldwisselingen ging, en overigens uit deze gesprekken niet is af te leiden dat [betrokkene 1] in opdracht van verzoeker heeft gehandeld.

Hier wordt miskend dat bij beantwoording van de vraag of het Hof een betekenis aan deze telefoongesprekken heeft toegekend die niet zonder meer begrijpelijk is, ook de overige bewijsmiddelen in ogenschouw genomen moeten worden. Gelet op die overige bewijsmiddelen kon het Hof aannemen dat de in de bewijsmiddelen 14 en 15 weergegeven telefoongesprekken betrekking hadden op geldwisselingen waarbij verzoeker betrokken is geweest.

Ten slotte wordt in de toelichting op het middel nog geklaagd over een tegenstrijdigheid in de bewijsmiddelen, hierin gelegen dat [betrokkene 4] in zijn als bewijsmiddel 8a weergegeven verklaring gezegd zou hebben dat [betrokkene 15] ([betrokkene 15]) hem het geld "vanuit zijn zakken" aanleverde, terwijl [betrokkene 15] zelf heeft verklaard dat hij het geld afleverde in de tassen die verzoeker hem had meegegeven (bewijsmiddel 3a).

De klacht faalt reeds omdat de genoemde verklaring van [betrokkene 4] inhoud dat [betrokkene 15] het geld "meestal" vanuit zijn zakken leverde, en voorts omdat geenszins onmogelijk is dat [betrokkene 15] de tassen met geld, die hij in opdracht van verzoeker naar [betrokkene 4] bracht, in de zakken van zijn kleding heeft weggeborgen.

Het middel is tevergeefs voorgesteld.

Het derde middel behelst de klacht dat een verklaring van [betrokkene 1] (in de bewijsmiddelen ook wel als [betrokkene 1] aangeduid) tot bewijs is gebezigd, ofschoon [betrokkene 1] deze ten overstaan van opsporingsambtenaren afgelegde verklaring niet heeft ondertekend, hij zich bij de rechter-commissaris op zijn verschoningsrecht heeft beroepen, ter terechtzitting van de Rechtbank heeft opgegeven dat deze verklaring niet juist is, en de raadsvrouwe heeft verzocht, voor geval het Hof haar niet zou volgen in het betoog dat deze verklaring buiten beschouwing moet blijven, de getuige ter terechtzitting te horen.

De in hoger beroep overgelegde pleitaantekeningen houden in, voor zover hier van belang:

Tot de aan de Hoge Raad toegezonden stukken behoort een proces-verbaal van de rechter-commissaris in de Rechtbank te Amsterdam, betreffende een op 14 oktober 1999 afgenomen verhoor van [betrokkene 1] als getuige. Daarin heeft de rechter-commissaris opgemerkt dat de raadsman van [betrokkene 1] er op wees dat hij zijn cliënt had geadviseerd gebruik te maken van zijn zwijgrecht, en dat de getuige bevestigde dat hij van zijn zwijgrecht gebruik zou maken. Blijkens dit proces-verbaal heeft de getuige op de door de raadsvrouwe van verzoeker gestelde vragen slechts geantwoord dat hijzelf en verzoeker uit dezelfde stad komen, en dat hij verzoeker in Nederland heeft leren kennen. Op alle andere vragen heeft de getuige gereageerd met "zwijgrecht".

Tot de aan de Hoge Raad toegezonden stukken behoort voorts een afschrift van het proces-verbaal van de op 20, 21, 23 en 30 maart 2000 gehouden terechtzitting van de Rechtbank. Daarin is geen melding gemaakt van een verklaring van [betrokkene 1].

In de toelichting op het middel wordt verwezen naar HR NJ 1994, 427. Daarin is geoordeeld dat het gebruik voor het bewijs van een niet ter terechtzitting afgelegde, voor de verdachte belastende, verklaring van een getuige niet onverenigbaar is met art. 6, eerste lid en derde lid aanhef en onder d, EVRM indien de verdediging in enig stadium van het geding de gelegenheid is geboden de getuige te ondervragen, terwijl de enkele omstandigheid dat een getuige, na te zijn verschenen, weigert een verklaring af te leggen niet meebrengt dat een inbreuk wordt gemaakt op het door art. 6, derde lid, aanhef en onder d, EVRM gewaarborgde recht.

Van onverenigbaarheid met bedoelde verdragsbepalingen is evenmin sprake indien de verdediging geen gelegenheid heeft gehad de getuige te ondervragen, doch diens verklaringen in belangrijke mate steun vinden in andere bewijsmiddelen. Dit is in HR NJ 1999, 73 en HR NJ 1999, 827 aldus gepreciseerd dat de verklaring van de getuige in voldoende mate steun moet vinden in andere bewijsmiddelen, die betrekking moeten hebben op de betwiste onderdelen van bedoelde getuigenverklaring.

Voorts is in HR NJ 1994, 427 overwogen dat een getuige onder omstandigheden zonodig ambtshalve moet worden opgeroepen, welke omstandigheden er in gelegen kunnen zijn dat de verklaring van de getuige het enige bewijsmiddel is waaruit verdachtes betrokkenheid bij het tenlastegelegde feit rechtstreeks kan volgen, en de getuige nadien zijn verklaring ten overstaan van een rechter heeft ingetrokken of op essentiële punten gewijzigd, danwel heeft geweigerd een verklaring af te leggen.

Het is denkbaar dat de raadsvrouwe in haar bovenaangehaalde pleitaantekeningen heeft gedoeld op een verklaring, afwijkend van de inhoud van bewijsmiddel 5a, die [betrokkene 1] als verdachte in zijn eigen zaak heeft afgelegd. Voor zover daarop werd gedoeld kan, nu de oproeping van [betrokkene 1] als getuige in de zaak tegen verzoeker niet eerder dan bij pleidooi in hoger beroep is verzocht, die verklaring naar mijn inzicht niet gelden als een later afgelegde, van de oorspronkelijke afwijkende, getuigenverklaring als bedoeld in HR NJ 1994, 427.

Derhalve is de in HR NJ 1994, 427 tot uitdrukking gebrachte verplichting om de oproeping van een getuige zonodig ambtshalve te bevelen alvorens diens verklaring tot het bewijs kan bijdragen in het onderhavige geval niet toepasselijk.

Niettemin kunnen de hierboven aangehaalde opmerkingen in de ter terechtzitting van het Hof voorgedragen pleitaantekeningen bezwaarlijk anders worden verstaan dan als het krachtens de art. 328 jo 331 Sv gedane verzoek - zij het gedaan onder de voorwaarde dat het Hof de raadsvrouwe niet aanstonds zou volgen in haar standpunt dat de verklaring van [betrokkene 1] te onbetrouwbaar is om aan het bewijs bij te dragen - om met gebruikmaking van de in art. 315 Sv gegeven bevoegdheid de oproeping ter terechtzitting van [betrokkene 1] te bevelen.

Naar luid van art. 330 Sv diende het Hof, nu de voorwaarde waaronder het verzoek is gedaan in vervulling is gegaan, op straffe van nietigheid nadrukkelijk op dat verzoek te beslissen. Die beslissing is noch in het proces-verbaal van 's Hofs terechtzitting, noch in de bestreden uitspraak te vinden.

Het is evenwel de vraag of de bestreden uitspraak om die reden vernietigd moet worden, waarbij het volgende aandacht verdient.

De als bewijsmiddel 5a weergegeven verklaring van [betrokkene 1] houdt in dat deze, nadat opsporingsambtenaren hem hadden voorgehouden dat hij op grond van observaties en het afluisteren van telefoongesprekken werd verdacht van medewerking aan geldwisselingen, en aan de hand van hem getoonde foto's, heeft verklaard dat [betrokkene 12] (blijkens de bewijsmiddelen [betrokkene 12]) en verzoeker grote jongens zijn; dat de kleine jongens per keer een bescheiden bedrag kregen; dat naast hemzelf [betrokkene 17] en [betrokkene 15] ([betrokkene 15]) die kleine jongens waren; dat verzoeker en [betrokkene 12] alles regelden; dat [betrokkene 1] vond dat hij maar weinig kreeg omdat hij grote risico's liep, aangezien er in de tassen veel geld zat; dat de gang van zaken deze was dat verzoeker het geld van veel mensen kreeg waarna het boven in een kantoor, boven een souvenirwinkel of naast een fietsenwinkel bij elkaar werd gedaan waarbij ze (kennelijk verzoeker en [betrokkene 12]) het geld altijd telden; dat het geld vervolgens werd weggebracht, waarbij [betrokkene 1] wel eens was meegegaan; dat [betrokkene 1] vervolgens de opdracht kreeg naar [betrokkene 3] te gaan op uiteenlopende ontmoetingsplaatsen, en dat [betrokkene 1] het geld dat hij bij [betrokkene 3] had opgehaald naar verzoeker bracht. Geconfronteerd met de waarneming dat [betrokkene 1] wel eens op het Mercatorplein naar binnen was gegaan verklaarde hij dat verzoeker voor een daar gelegen woning huur betaalt omdat hij een plaats nodig heeft voor het ontvangst nemen en afgeven van het geld. Verder verklaarde [betrokkene 1] dat [betrokkene 4] wel eens aanwezig was als [betrokkene 1] het geld bij [betrokkene 3] ophaalde, en dat hij ook wel eens een tas met geld van de jonge meneer [betrokkene 5] had meegekregen.

Dat verzoeker een fietsenwinkel gebruikte voor het in ontvangst nemen van geld wordt bevestigd door de bewijsmiddelen 6a - 6e). Dat [betrokkene 1] vanaf eind 1997 geld afleverde in een pand aan de [a-straat] dat door [betrokkene 4], [betrokkene 3] en [betrokkene 5] als kantoor werd gebruikt, en dat [betrokkene 1] soms tot drie keer in de week geld kwam brengen, vindt bevestiging in de als bewijsmiddel 8a weergegeven verklaring van bedoelde [betrokkene 4]. Dat verzoeker een ruimte aan het Mercatorplein heeft gehuurd, waarin ter gelegenheid van een huiszoeking een ultravioletlamp, koerswissellijsten, een geldtelmachine, rekenmachines en een papiervernietiger zijn aangetroffen, is te vinden in de bewijsmiddelen 9a - 9c. Daarnaast zijn er de telefoongesprekken die als de bewijsmiddelen 14 en 15 zijn weergegeven, waaraan verzoeker, [betrokkene 1], [betrokkene 15], [betrokkene 17], [betrokkene 4], [betrokkene 3], [betrokkene 12] en anderen hebben deelgenomen, en waaruit kan worden afgeleid dat er [betrokkene 1] met grote regelmaat afspraken heeft gemaakt en opdrachten heeft uitgevoerd met betrekking tot het afleveren of ophalen van (gewisseld of te wisselen) geld.

Gelet op deze bewijsmiddelen kan naar mijn inzicht worden aangenomen dat het Hof heeft vastgesteld, ofschoon is verzuimd dit nadrukkelijk in de bestreden uitspraak op te nemen, dat het bij pleidooi gedane verzoek [betrokkene 1] als getuige op te roepen moet worden afgewezen omdat de noodzaak daarvan niet is gebleken, nu de door deze getuige in het opsporingsonderzoek afgelegde verklaring, ook voor zover belastend voor verzoeker, in toereikende mate steun vindt in andere bewijsmiddelen.

Het middel behoeft derhalve niet tot vernietiging van de bestreden uitspraak te leiden.

Het vierde middel behelst de klacht dat de redelijke termijn bij de behandeling in cassatie is overschreden, aangezien het cassatieberoep op 7 augustus 2001 is ingesteld en de stukken eerst op 19 december 2003 ter griffie van de Hoge Raad zijn ontvangen, derhalve achtentwintig maanden en twee weken later.

In enige mate wordt dit tijdsverloop verklaard en naar mijn inzicht ook gerechtvaardigd door de omstandigheid dat het Hof op 14 november 2001 uitspraak heeft gedaan inzake met deze strafzaak samenhangende ontnemingsvorderingen tegen verzoeker en een mededader. Dat blijkt uit de stukken betreffende die ontnemingsuitspraken, waartegen cassatie is ingesteld (bij de Hoge Raad bekend onder de griffienrs. 02968/03 P en 02969/03 P). Aangenomen kan worden dat het Hof de stukken van het onderhavige strafgeding tot de afronding van die ontnemingszaken onder zich moest houden om in die zaken naar behoren te kunnen oordelen.

Ook met inachtneming van dit oponthoud moet evenwel worden vastgesteld dat er bij het insturen van de stukken naar de Hoge Raad aanzienlijke vertraging is opgetreden, waardoor dit cassatieberoep niet binnen een redelijke termijn als bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM kan worden afgedaan.

Het middel is derhalve terecht voorgesteld.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak, doch uitsluitend ten aanzien van de strafoplegging, tot vermindering van de opgelegde straf ter compensatie van de in de cassatiefase opgetreden overschrijding van de redelijke termijn, en tot verwerping van het beroep voor het overige.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden,