XI.4.2 HR 16 september 1988, NJ 1989, 10 (Onderdrecht/FGH en PHP)

1040. De oordelen van de rechtbank en het hof. In de casus die ten grondslag ligt aan het arrest Onderdrecht/FGH zijn de feiten als volgt. Balkema heeft ten behoeve van Pierson, Heldring en Pierson (PHP) in 1977 en 1978 een aantal bankhypotheekrechten gevestigd. Op 1 augustus 1980 is de kredietrelatie tussen Balkema en PHP geëindigd. Na die datum heeft PHP geen krediet meer aan Balkema verstrekt. Vervolgens is Balkema op 23 maart 1983 in staat van faillissement geraakt. Op 1 november 1983 heeft PHP zijn restantvordering op Balkema overgedragen aan de Friesch-Groningsche Hypotheekbank (FGH). Een aantal verhypothekeerde panden behoorde inmiddels in eigendom toe aan Onderdrecht. Onderdrecht had er dan ook belang bij om vastgesteld te krijgen dat FGH geen hypotheekrecht had verkregen op de betreffende panden. Onderdrecht voert aan dat het karakter van een bankhypotheek aan een overgang van dat recht op een cessionaris in de weg staat en dat FGH daarom geen hypotheekhouder is geworden.

De rechtbank Utrecht oordeelde dat met de opzegging door Pierson van de kredietrelatie met Balkema niet alleen de kredietrelatie is gewijzigd in een “vaste en bepaalde” vordering van Pierson op Balkema, maar dat tevens het karakter van de hypotheekrechten in zoverre is gewijzigd, dat zij nog slechts dienden tot zekerheid van de restantvordering van Pierson. Onder deze omstandigheden zou er geen reden zijn om aan te nemen dat de hypotheken niet samen met de vordering van Pierson aan FGH konden worden overgedragen.

Het hof Amsterdam bekrachtigt het vonnis van de rechtbank op min of meer dezelfde gronden. De benaming van de hypotheek kon volgens het hof in het midden worden gelaten, aangezien die over het wezen van de rechtsverhouding weinig zegt. Weliswaar zou denkbaar zijn dat een hypotheekrecht slechts strekt tot zekerheid van vorderingen van de hypotheekhouder met uitsluiting van elke andere persoon, maar niet is gesteld, noch is gebleken dat partijen dit hebben beoogd. Hoewel het mogelijk is, aldus nog steeds het hof, dat Pierson en Balkema hebben beoogd dat de hypotheken ook tot zekerheid zouden kunnen dienen voor andere vorderingen dan die uit de gesloten kredietovereenkomsten (de woorden “uit welken anderen hoofde ook” kunnen daarop duiden), staat in de onderhavige zaak vast dat in feite nooit van andere vorderingen sprake is geweest. Wat er ook zij van de periode daaraan voorafgaand, vanaf de faillietverklaring van Balkema strekten de hypotheken volgens het hof nog uitsluitend tot zekerheid van de restantvorderingen uit de kredietovereenkomsten, zodat ten tijde van de cessie van deze vordering aan FGH niets in de weg stond aan de overgang van de hypotheken op FGH.

Wat opvalt, is dat zowel de rechtbank als het hof in het midden laat wat rechtens zou zijn, indien de kredietrelatie tussen PHP en Balkema niet zou zijn geëindigd. In feite oordelen rechtbank en hof dat nu de hypotheekrechten feitelijk nog slechts strekken tot zekerheid van de vaststaande restantvordering, er geen reden is de hypotheken anders te behandelen dan een ‘vaste’ hypotheek.

1041. Het oordeel van de Hoge Raad. In het cassatiemiddel wordt betoogd dat het hof is uitgegaan van een onjuiste rechtsopvatting, aangezien een hypotheek die dient tot zekerheid van vorderingen “uit welken hoofde ook”, niet accessoir is aan een bepaalde vordering en daarom bij cessie niet geheel of gedeeltelijk overgaat. Bovendien zouden latere gebeurtenissen, waaronder het feit dat er nooit sprake is geweest van andere vorderingen dan die uit de kredietovereenkomsten, het karakter van de hypotheken niet kunnen wijzigen.

De conclusie van A-G Biegman-Hartogh strekt tot verwerping van het beroep. Daarbij sluit zij zich aan bij de in de literatuur verkondigde opvatting dat een bankhypotheek pas vatbaar is voor overgang op een cessionaris, indien de bancaire relatie is geëindigd. Daarvan was in casu sprake.

De Hoge Raad oordeelt, anders dan de rechtbank en het hof, op principiële gronden en verwerpt het cassatieberoep. Volgens de Hoge Raad is voor de vraag of het hypotheekrecht is overgegaan op FGH de uitleg van de hypotheekakte beslissend. De Hoge Raad oordeelt als volgt:

1042. Interpretatie van het arrest. Of het hypotheekrecht in geval van cessie geheel of gedeeltelijk op de cessionaris overgaat, is volgens de Hoge Raad een kwestie van uitleg van de omschrijving van de gesecureerde vorderingen in de hypotheekakte. In een aantal commentaren op de uitspraak is echter benadrukt dat bij de uitleg van de bewoordingen van de hypotheekakte de omstandigheden van het geval een grote rol spelen. In het onderhavige geval zou de Hoge Raad grote betekenis hechten aan de omstandigheid dat de kredietrelatie was geëindigd voordat de cessie van de restantvordering had plaatsgevonden. In de uitspraak zou een bevestiging moeten worden gelezen van de reeds voor de onderhavige uitspraak heersende opvatting dat het hypotheekrecht in beginsel alleen na een beëindiging van de bancaire relatie op een cessionaris kan overgaan.1

Deze uitleg van het arrest is evenwel voorbarig en berust op een onjuiste lezing van de overwegingen van de Hoge Raad. De hiervoor weergegeven kernoverweging van het arrest – het is een kwestie van uitleg van de hypotheekakte of de hypotheek overgaat – is in algemene bewoordingen geformuleerd en niet toegespitst op de situatie dat de bankrelatie is geëindigd. Bovendien stelt de Hoge Raad als hoofdregel voorop dat een hypotheekrecht in geval van cessie de vordering volgt. Het hypotheekrecht gaat alleen dan niet over, indien dat uit de omschrijving van de vorderingen valt af te leiden. De Hoge Raad onderscheidt daarbij niet naar de vorm van hypotheekstelling en evenmin tussen het geval dat de bankrelatie is geëindigd en het geval waarin deze nog voortduurt. De opvatting dat de bankhypotheek naar zijn aard geen afhankelijk recht zou zijn, lijkt daarmee door de Hoge Raad te zijn verworpen.2

Hoewel de Hoge Raad overweegt dat het hof geen rechtsregel heeft geschonden door te oordelen dat de cessie in de zich voordoende omstandigheden – namelijk de omstandigheid dat de kredietrelatie tussen PHP en Balkema per 1 augustus 1980 was geëindigd – de hypotheken deed overgaan, mag daaruit niet a contrario worden afgeleid dat uitleg van de bewoordingen van een standaard bankhypotheekclausule uitsluitend onder die omstandigheden tot de conclusie kan leiden dat het hypotheekrecht in geval van cessie volgt. In het arrest kan niet meer worden gelezen dan dat de vraag of het hypotheekrecht uitsluitend toekomt aan de oorspronkelijke hypotheekhouder en zodoende in geval van cessie, in weerwil van de hoofdregel, niet overgaat op de cessionaris, een kwestie is van uitleg van de omschrijving van de vorderingen in de hypotheekakte. Deze regel geldt zowel voor het geval dat de bank- of kredietrelatie nog voortduurt, als voor het geval dat deze relatie reeds tot een einde is gekomen. Zoals hierna zal worden betoogd, zal uitleg van een standaard bankhypotheekclausule in de regel tot de conclusie leiden dat het hypotheekrecht in geval van cessie gedeeltelijk volgt, ook als de bank- of kredietrelatie nog niet is geëindigd.