HR, 05-11-2004, nr. R03/051HR

5 november 2004 Eerste Kamer Rek.nr. R03/051HR JMH Hoge Raad der Nederlanden Beschikking in de zaak van: [De vrouw], wonende te [woonplaats], VERZOEKSTER tot cassatie, advocaat: mr. J. van Duijvendijk-Brand, t e g e n [De man], wonende te [woonplaats], VERWEERDER in cassatie, niet verschenen. 1. Het geding in feitelijke instanties...

5 november 2004

Eerste Kamer

Rek.nr. R03/051HR

JMH

Hoge Raad der Nederlanden

Beschikking

in de zaak van:

[De vrouw],

wonende te [woonplaats],

VERZOEKSTER tot cassatie,

advocaat: mr. J. van Duijvendijk-Brand,

t e g e n

[De man],

wonende te [woonplaats],

VERWEERDER in cassatie,

niet verschenen.

1. Het geding in feitelijke instanties

Met een op 8 mei 2001 ter griffie van de rechtbank te 's-Gravenhage ingediend verzoekschrift heeft verweerder in cassatie - verder te noemen: de man - zich gewend tot die rechtbank en verzocht haar beschikking van 30 oktober 1996 in die zin te wijzigen dat met ingang van de datum van indiening van dit verzoekschrift, althans met zodanige datum van ingang als de rechtbank juist acht, de uitkering tot levensonderhoud van verzoekster tot cassatie - verder te noemen: de vrouw - op nihil, althans op ten hoogste ƒ 1.000,-- per maand wordt bepaald.

De vrouw heeft het verzoek bestreden en daarnaast zelfstandig verzocht voormelde beschikking van 30 oktober 1996 in die zin te wijzigen dat de bijdrage in de kosten tot verzorging en opvoeding van de twee minderjarige kinderen van partijen wordt gesteld op ƒ 800,-- per maand en per kind, althans op een zodanig bedrag als de rechtbank redelijk acht.

De man heeft primair verzocht de vrouw niet-ontvankelijk te verklaren in haar zelfstandig verzoek, subsidiair haar zelfstandig verzoek bestreden. Ter terechtzitting heeft de man zijn primaire verweer tegen het verzoek van de vrouw met betrekking tot de kinderbijdrage ingetrokken.

De rechtbank heeft bij beschikking van 29 januari 2002 met wijziging in zoverre van voormelde beschikking de door de man met ingang van 1 augustus 2002 te betalen uitkering tot levensonderhoud van de vrouw op € 474,65 (ƒ 1.046,--) per maand en met ingang van 1 januari 2003 op nihil bepaald. Voorts heeft de rechtbank de door de man met ingang van 1 augustus 2002 te betalen bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van de twee minderjarige kinderen van partijen bepaald op € 363,02 (ƒ 800,--) per maand en per kind en het meer of anders verzochte afgewezen.

Tegen deze beschikking heeft de vrouw hoger beroep ingesteld bij het gerechtshof te 's-Gravenhage. De man heeft incidenteel hoger beroep ingesteld.

Bij beschikking van 29 januari 2003 heeft het hof de bestreden beschikking, voor zover de alimentatie ten behoeve van de vrouw met ingang van 1 januari 2003 op nihil is bepaald, vernietigd en, in zoverre opnieuw beschikkende, de door de man aan de vrouw te betalen alimentatie met ingang van 1 september 2003 bepaald op nihil, de bestreden beschikking, voor zover aan zijn oordeel onderworpen, voor het overige bekrachtigd en het in hoger beroep meer of anders verzochte afgewezen.

De beschikking van het hof is aan deze beschikking gehecht.

2. Het geding in cassatie

Tegen de beschikking van het hof heeft de vrouw beroep in cassatie ingesteld. Het cassatierekest is aan deze beschikking gehecht en maakt daarvan deel uit.

De man heeft geen verweerschrift ingediend.

De conclusie van de Advocaat-Generaal D.W.F. Verkade strekt tot verwerping van het beroep.

De advocaat van de vrouw heeft bij brief van 23 juli 2004 op die conclusie gereageerd.

3. Beoordeling van het middel

3.1 Partijen zijn op 29 april 1993 met elkaar gehuwd. Dit huwelijk is ontbonden door inschrijving op 10 februari 1997 in de registers van de burgerlijke stand van de op 30 oktober 1996 door de rechtbank tussen partijen gegeven echtscheidingsbeschikking. De rechtbank had bij die beschikking bepaald dat de man voor de verzorging en opvoeding van de minderjarige kinderen van partijen (geboren op [geboortedatum] 1994 en [geboortedatum] 1996) ƒ 250,-- per maand en per kind zal betalen en de door de man te betalen uitkering tot levensonderhoud van de vrouw bepaald op ƒ 2.380,-- per maand zodra de man de aan de echtelijke woning verbonden lasten niet langer betaalt. Aan zijn verzoek om wijziging van deze beschikking in de hiervoor onder 1 bedoelde zin, legde de man ten grondslag dat er een wijziging van omstandigheden heeft plaatsgevonden omdat de vrouw gezien haar opleiding, werkervaring en haar overige persoonlijke omstandigheden, thans, nu het jongste door de vrouw verzorgde kind van partijen op [geboortedatum] 1996 is geboren, in staat moet worden geacht om door middel van door arbeid te verwerven inkomsten geheel in haar eigen levensonderhoud te voorzien, zodat zij geen behoefte meer heeft aan een financiële bijdrage van de man. De vrouw heeft verweer gevoerd tegen de verzochte wijziging en daarbij aangevoerd dat zij ten tijde van het huwelijk samen met de man de beslissing heeft genomen om te stoppen met werken in verband met de verzorging en opvoeding van de kinderen van partijen. Zij stelde voorts dat zij thans de kinderen niet door derden wil laten opvangen en weinig mogelijkheid ziet om op korte termijn een betrekking te vinden met werktijden onder schooltijd van de kinderen. De kans om op niveau werk te vinden in de omgeving van de woonplaats van de vrouw en kinderen was volgens de vrouw bovendien niet erg groot, nu daar weinig aanbod van werk is en het merendeel van de scholen in de nabije omgeving katholiek is georiënteerd en die scholen geen protestants-christelijke leerkracht willen aannemen. De vrouw zag derhalve geen mogelijkheid om een parttime betrekking aan te gaan, waardoor zij (deels) in haar levensonderhoud kan voorzien.

3.2 De rechtbank heeft dienaangaande overwogen:

"Voorop staat dat de door partijen bij het aangaan van hun huwelijk gemaakte afspraken niet steeds onverkort kunnen blijven gelden na ontbinding van het huwelijk door echtscheiding, omdat zij zich daarbij op de nieuwe omstandigheden zullen moeten instellen.

Ter terechtzitting is evenwel gebleken dat de man zich voordat der partijen kinderen geboren werden op zijn minst bewust heeft neergelegd bij het hem bekende feit dat de vrouw zich volledig aan de opvoeding van de kinderen wenste te wijden. In die omstandigheid ziet de rechtbank aanleiding om wel rekening te houden met de thans bestaande wens van de vrouw om zelf de verzorging van de kinderen ter hand te blijven nemen in plaats van die zorg aan buitenschoolse opvang over te laten ten einde fulltime te kunnen werken.

De rechtbank is evenwel van oordeel dat van de vrouw mag worden verwacht dat zij, voorzover de zorg voor de kinderen haar dit toestaat, door middel van arbeid op het niveau waarvoor zij zich heeft gekwalificeerd in haar eigen levensonderhoud voorziet. Zoals de vrouw desgevraagd heeft bevestigd heeft zij tussen het naar school brengen en van school halen van de minderjarigen gelegenheid voor het verrichten van arbeid en de daartoe noodzakelijke reistijd. Deze periode is gelegen van 8.20 uur tot 14.45 uur. In aanmerking genomen de niet erg centrale ligging van de woonplaats van de vrouw, waar ook de door de minderjarigen bezochte school is gelegen, is de rechtbank van oordeel dat, de noodzakelijke reistijd mede in aanmerking genomen, van de vrouw mag worden verwacht dat zij er naar zal streven tenminste vier uur per dag aan arbeid te besteden.

Bij de huidige vraag naar onderwijskrachten komt het niet aannemelijk voor dat op redelijke reisafstand gelegen scholen de vrouw omwille van haar protestants-christelijke levensbeschouwing, die - zoals de vrouw stelt - met de katholieke signatuur van de meeste nabij gelegen scholen niet in overeenstemming zou zijn, reeds op die enkele grond ongenegen zouden zijn om de vrouw als leerkracht in dienst te nemen. Het tegengestelde standpunt van de vrouw heeft zij niet gestaafd met enige uitlating in afwijzende zin van die scholen, noch anderszins.

De rechtbank gaat er dan ook vanuit dat de vrouw, zodra zij, zoals zij heeft verklaard, de herintrederscursus met het oog op het herkrijgen van lesbevoegdheid medio 2002 met succes zal hebben afgerond, daadwerkelijk door middel van parttime werk als leerkracht op een basisschool inkomsten zal kunnen verwerven. Gesteld noch gebleken is dat zij met bedoeld parttime werk niet tenminste tot het bedrag van de geldende partneralimentatie bruto arbeidsinkomsten zal kunnen verwerven.

Gesteld noch gebleken is dat de vrouw thans behoefte heeft aan een hogere alimentatie dan zoals is bepaald bij beschikking d.d. 30 oktober 1996. Deze behoefte zal in de toekomst afnemen, nu de vrouw medio 2002 haar herintrederscursus zal hebben afgerond. Daarna, op termijn, mag van haar verwacht worden dat zij een parttime betrekking zal vinden en derhalve geheel in haar eigen levensonderhoud kan voorzien. De rechtbank acht het dan ook redelijk de behoefte van de vrouw vanaf 1 augustus 2002 vast te stellen op ƒ 1.000,-- (€ 453,78) per maand, vermeerderd met de wettelijke indexering per 1 januari 2002 ƒ 1.046,-- (€ 474,65) en deze vanaf 1 januari 2003 op nihil te bepalen.

Bij deze vaststelling van de hiervoor genoemde ingangsdata heeft de rechtbank mede acht geslagen op het tussen partijen vaststaande feit dat de man de vrouw reeds bij brief van 29 augustus 1999 heeft aangekondigd per begin 2001 vermindering van alimentatie te zullen verzoeken."

3.3 In haar hiertegen gerichte grief heeft de vrouw, kort weergegeven, aangevoerd (i) dat zij weliswaar bereid is zich in te spannen om door middel van het verrichten van arbeid (gedeeltelijk) te voorzien in haar eigen levensonderhoud en dat zij juist met het oog op het feit dat de alimentatieplicht van ex-echtgenoten ten opzichte van elkaar in tijdsduur beperkt is en zij op termijn volledig in haar levensonderhoud dient te kunnen voorzien een herintrederscursus volgt, maar (ii) dat de schooltijden van de kinderen en de schooltijden van andere scholen in de regio meebrengen dat de vrouw na het herkrijgen van haar lesbevoegdheid, zolang de kinderen nog zo jong zijn dat zij niet alleen naar school kunnen gaan, niet op basis van een 20-urige werkweek inkomsten kan genereren maar slechts als invalkracht bij ziekte en overige afwezigheid van leerkrachten in het basisonderwijs gedurende maximaal 40 weken per jaar inzetbaar zal zijn alsmede (iii) dat zelfs indien zij erin zou slagen een parttime dienstverband voor 20 uren per week te vinden, zij daarmee niet een inkomen zou verwerven ter hoogte van de bijdrage in de kosten van levensonderhoud die zij tot dusverre ontvangt, die overigens lager is dan haar huwelijksgerelateerde behoefte.

3.4 Het hof heeft dienaangaande overwogen:

"Hoewel de vrouw in hoger beroep stelt dat zij in 2002 een huwelijksgerelateerde behoefte van € 1578,71 netto per maand had en de man daarentegen de met ingang van 1 augustus 2002 door de rechtbank vastgestelde behoefte van de vrouw van € 474,65 bruto per maand betwist, acht het hof het redelijk om tot 1 september 2003 - op dezelfde gronden als de rechtbank - een behoefte van de vrouw van € 474,65 bruto per maand in aanmerking te nemen, mede gelet op het feit dat de alimentatie ten behoeve van de kinderen - aanvankelijk ƒ 250,- per maand per kind - in de bestreden beschikking is verhoogd tot € 363,02 (ƒ 800,-) per maand per kind. Het hof weegt enerzijds mee dat de vrouw, gelet op haar inkomsten (circa € 250,- netto per maand als invalkracht in het onderwijs) en de welstand ten tijde van het huwelijk, thans nog behoefte heeft aan een aanvullende bijdrage van de man. Hoewel de man zulks betwist, heeft de vrouw naar het oordeel van het hof aannemelijk gemaakt dat zij - na het volgen van een herintrederscursus - tot op heden vergeefs de nodige inspanningen heeft verricht om een betaalde werkkring te vinden. Anderzijds is het hof van oordeel dat van de vrouw verlangd mag worden dat zij met ingang van het nieuwe schooljaar een volledig betaalde werkkring heeft gevonden met als gevolg dat zij alsdan geen behoefte meer heeft aan een aanvullende bijdrage van de man, hetgeen reëel zou zijn, mede gelet op de korte duur van het huwelijk. Het hof weegt mee dat de vrouw tot op heden haar kansen op de arbeidsmarkt heeft beperkt door als voorwaarde te stellen dat zij uitsluitend gedurende de schooltijden van de kinderen wil werken en zij meent dat zij, vanwege haar geloofsovertuiging, uitsluitend op protestants-christelijke scholen werkzaam kan zijn. Het is een feit van algemene bekendheid dat er in het onderwijs volop vacatures zijn, hetgeen door de vrouw ter zitting is erkend. Indien de vrouw op realistische wijze solliciteert (en derhalve niet vasthoudt aan haar voorwaarde en geloofsovertuiging) moet zij naar het oordeel van het hof met ingang van 1 september 2003 middels inkomsten uit arbeid geheel in eigen levensonderhoud kunnen voorzien. Voorts brengt de redelijkheid met zich mee dat er voor de man, gelet op de korte duur van het huwelijk, uitzicht bestaat op beëindiging van zijn alimentatieverplichting. Hetgeen de partijen ieder voor zich voorts nog naar voren hebben gebracht behoeft naar het oordeel van het hof geen verdere bespreking, omdat bespreking ervan niet tot een ander oordeel kan leiden."

3.5 Bij de beoordeling van het hiertegen gerichte middel stelt de Hoge Raad voorop dat het hof in zijn beschikking, mede gezien het dictum daarvan, het recht op levensonderhoud van de vrouw niet met toepassing van art. 1:157 lid 3 BW ingaande 1 september 2003 definitief - behoudens de wijzigingsmogelijkheden van art. 1:401 leden 2 en 4 BW -heeft willen beëindigen, doch slechts, rekening houdende met de verwachting dat de vrouw alsdan geheel in haar levensonderhoud zou kunnen voorzien, de bijdrage van de man met ingang van die datum op nihil heeft gesteld. De hoge eisen die aan de motivering van een met toepassing van voornoemde bepaling gegeven beslissing van de alimentatie-rechter moeten worden gesteld, kunnen daarom niet worden gesteld aan de onderhavige beschikking van het hof. Voorzover het middel ervan uitgaat dat het hof wel met toepassing van art. 157 lid 3 BW een einddatum heeft vastgesteld voor het recht op levensonderhoud van de vrouw mist het dus feitelijke grondslag.

3.6 Niettemin slaagt het middel voorzover het klaagt over onvoldoende motivering van de oordelen van het hof dat van de vrouw verwacht mag worden dat zij met ingang van het nieuwe schooljaar een volledig betaalde werkkring heeft gevonden met als gevolg dat zij alsdan geen behoefte meer heeft aan een aanvullende bijdrage van de man, hetgeen volgens het hof reëel zou zijn, mede gelet op de korte duur van het huwelijk, en dat de vrouw met ingang van 1 september 2003 geheel in eigen onderhoud zal kunnen voorzien indien zij bij het solliciteren niet langer vasthoudt aan de voorwaarde dat zij uitsluitend gedurende de schooltijden van de kinderen wil werken. Uit de beschikking van het hof valt immers niet op te maken waarom het hof de door de rechtbank aanvaarde bezwaren van de vrouw tegen het vervullen van een fulltime dienstbetrekking, die de vrouw in hoger beroep heeft gehandhaafd, verwerpt en oordeelt dat van de vrouw gevergd kan worden dat zij, ofschoon de kinderen de basisschool nog niet zijn ontgroeid (op 1 september 2003 waren zij negen onderscheidenlijk zeven jaar oud), een volledig betaalde werkkring aanvaardt die meebrengt dat zij ook buiten de schooltijden van de kinderen werkt. Opmerking verdient hierbij dat de duur van een door echtscheiding ontbonden huwelijk niet van belang is voor de vaststelling van de behoeftigheid van de alimentatiegerechtigde ex-echtgenoot. De door het hof in aanmerking genomen korte duur van het huwelijk van partijen kan dus niet mede redengevend zijn voor 's hofs oordeel dat het reëel zou zijn van de vrouw te verlangen dat zij met ingang van het nieuwe schooljaar een volledig betaalde werkkring aanvaardt.

3.7 De overige klachten behoeven geen behandeling, mede in aanmerking genomen dat de rechter na verwijzing een alimentatiegeschil opnieuw in volle omvang heeft te beoordelen.

4. Beslissing

De Hoge Raad:

vernietigt de beschikking van het gerechtshof te 's-Gravenhage van 29 januari 2003;

verwijst de zaak naar het gerechtshof te Amsterdam ter verdere behandeling en beslissing.

Deze beschikking is gegeven door de vice-president P. Neleman als voorzitter en de raadsheren J.B. Fleers, P.C. Kop, J.C. van Oven en F.B. Bakels, en in het openbaar uitgesproken door de vice-president P. Neleman op 5 november 2004.

Conclusie 05‑11‑2004

Inhoudsindicatie

Rekestnr. R03/051HR

Mr. D.W.F. Verkade

Parket 30 juni 2004

Conclusie inzake:

[de vrouw]

tegen:

[de man]

1. Inleiding

1.1. De man heeft in onderhavige procedure in 2001 het verzoek gedaan om de in 1996 door de rechtbank gegeven echtscheidingsbeschikking in dier voege te wijzigen dat de daarin vastgestelde partneralimentatie op nihil, althans op ten hoogste f 1000,- wordt bepaald.

Het hof heeft bij beschikking van 29 januari 2003 de alimentatie met ingang van 1 september 2003 op nihil gesteld, overwegende dat van de vrouw op termijn verwacht kan worden dat zij volledig in haar eigen levensbehoefte voorziet.

1.2. Het cassatieberoep doet de vraag rijzen hoe 's hofs beslissing moet worden getypeerd.

Betreft het een limiteringsbeslissing in de zin van art. 1:157 lid 3 BW, waarbij hoge eisen gesteld worden aan de stelplicht van de alimentatieplichtige en de motivering van de rechter? Of gaat het hier om een, overeenkomstig een aantal recente beschikkingen van de Hoge Raad mogelijk gebleken nihilstelling op termijn op grond van een redelijkerwijs te verwachten toekomstige omstandigheid, waarvoor die bijzondere eisen niet gelden?

Mijns inziens moet 's hofs beschikking in laatstbedoelde zin worden opgevat.

2. Feiten(1) en procesverloop

2.1. Bij beschikking van 30 oktober 1996 heeft de rechtbank te 's-Gravenhage tussen partijen, met elkaar gehuwd op 29 april 1993, de echtscheiding uitgesproken.

De beschikking is op 10 februari 1997 ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand.

2.2. Bij deze beschikking is onder meer de door de man aan de vrouw te betalen partneralimentatie, met ingang van de dag dat de echtscheidingsbeschikking is ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand, bepaald op f 1.600,- per maand zolang de man de aan de echtelijke woning verbonden lasten op zich neemt en op f 2.380,- per maand zodra de man die lasten niet langer betaalt.

Voorts is ten laste van de man een kinderbijdrage van f 250,- per maand per kind vastgesteld ten behoeve van de respectievelijk op [geboortedatum] 1994 en op [geboortedatum] 1996 uit het huwelijk van partijen geboren minderjarige kinderen [dochter 1] en [dochter 2].

2.3. Op 8 mei 2001 heeft de man de rechtbank te 's-Gravenhage verzocht om - met wijziging van de beschikking van 30 oktober 1996 en uitvoerbaar bij voorraad - de door hem aan de vrouw te betalen partneralimentatie met ingang van de datum van indiening van het verzoekschrift, althans met ingang van de datum van de door de rechtbank te geven beschikking, te bepalen op nihil, althans op ten hoogste f 1.000,- per maand.

De man heeft aan dit verzoek ten grondslag gelegd dat de vrouw, gelet op haar opleiding/werkervaring en overige persoonlijke omstandigheden, in staat moet worden geacht geheel, althans grotendeels in haar eigen levensonderhoud te voorzien.

2.4. De vrouw heeft zich hiertegen verweerd. Zij heeft via een zelfstandig verzoek verzocht de vorengenoemde beschikking in dier voege te wijzigen dat de kinderalimentatie wordt bepaald op f 800,- per maand per kind, althans op een zodanig bedrag als de rechtbank in goede justitie vermeent te behoren.

De man heeft dit zelfstandige verzoek gemotiveerd bestreden.

2.5. Bij beschikking van 29 januari 2002 heeft de rechtbank - met wijziging van de beschikking van de rechtbank van 30 oktober 1996 - de door de man aan de vrouw te betalen alimentatie met ingang van 1 augustus 2002 bepaald op € 474,65 (f 1.046,-) per maand en met ingang van 1 januari 2003 op nihil.

De rechtbank heeft daartoe onder meer overwogen dat van de vrouw, na het afronden van de door haar gevolgde herintrederscursus medio 2002, op termijn verwacht mag worden dat zij een parttime-dienstbetrekking vindt waarmee zij in haar eigen levensonderhoud kan voorzien.

De rechtbank heeft voorts de door de man te betalen kinderalimentatie met ingang van 1 augustus 2002 bepaald op € 363,02 (f 800,-) per maand per kind.

2.6. De vrouw is hiervan in hoger beroep gekomen bij het gerechtshof te 's-Gravenhage. Zij heeft verzocht de beschikking van de rechtbank te vernietigen en, opnieuw beschikkende, het inleidend verzoek van de man alsnog af te wijzen, althans de partneralimentatie met ingang van een door het gerechtshof te bepalen datum op een door het gerechtshof in goede justitie te bepalen bedrag vast te stellen.

2.7. De man heeft incidenteel beroep ingesteld tegen de beschikking, voor zover daarin is bepaald dat de behoefte van de vrouw per 1 augustus 2002 nog € 475,65 bedraagt en de door de man te betalen alimentatie per 1 januari 2003 op nihil is gesteld. De man heeft verzocht deze beschikking in zoverre te vernietigen en, opnieuw rechtdoende, de door hem te betalen partneralimentatie met ingang van 1 augustus 2002 op nihil te stellen.

2.8. Het hof heeft op 29 januari 2003 de bestreden beschikking, voor zover daarin de alimentatie ten behoeve van de vrouw met ingang van 1 januari 2003 op nihil is bepaald, vernietigd en heeft in zoverre opnieuw beschikkende de aan de vrouw te betalen alimentatie met ingang van 1 september 2003 op nihil gesteld.

Voor het overige heeft het hof de beschikking bekrachtigd.

2.9. De in cassatie relevante overwegingen van 's hofs beschikking luiden als volgt.

'4. Hoewel de vrouw in hoger beroep stelt dat zij in 2002 een huwelijksgerelateerde behoefte van € 1.578,71 netto per maand had en de man daarentegen de met ingang van 1 augustus 2002 door de rechtbank vastgestelde behoefte van de vrouw van € 474,65 bruto per maand betwist, acht het hof het redelijk om tot 1 september 2003 - op dezelfde gronden als de rechtbank - een behoefte van de vrouw van € 474,65 bruto per maand in aanmerking te nemen, mede gelet op het feit dat de alimentatie ten behoeve van de kinderen - aanvankelijk f 250,- per maand per kind - in de bestreden beschikking is verhoogd tot € 363,02 (f 800,-) per maand per kind. Het hof weegt enerzijds mee dat de vrouw, gelet op haar inkomsten (circa € 250,- netto per maand als invalkracht in het onderwijs) en de welstand ten tijde van het huwelijk, thans nog behoefte heeft aan een aanvullende bijdrage van de man. Hoewel de man zulks betwist, heeft de vrouw naar het oordeel van het hof aannemelijk gemaakt dat zij - na het volgen van een herintrederscursus - tot op heden vergeefs de nodige inspanningen heeft verricht om een betaalde werkkring te vinden. Anderzijds is het hof van oordeel dat van de vrouw verlangd mag worden dat zij met ingang van het nieuwe schooljaar een volledig betaalde werkkring heeft gevonden met als gevolg dat zij alsdan geen behoefte meer heeft aan een aanvullende bijdrage van de man, hetgeen reëel zou zijn, mede gelet op de korte duur van het huwelijk. Het hof weegt mee dat de vrouw tot op heden haar kansen op de arbeidsmarkt heeft beperkt door als voorwaarde te stellen dat zij uitsluitend gedurende de schooltijden van de kinderen wil werken en zij meent dat zij, vanwege haar geloofsovertuiging, uitsluitend op protestants-christelijke scholen werkzaam kan zijn. Het is een feit van algemene bekendheid dat er in het onderwijs volop vacatures zijn, hetgeen door de vrouw ter zitting is erkend. Indien de vrouw op realistische wijze solliciteert (en derhalve niet vasthoudt aan haar voorwaarde en geloofsovertuiging) moet zij naar het oordeel van het hof met ingang van 1 september 2003 middels inkomsten uit arbeid geheel in eigen levensonderhoud kunnen voorzien. Voorts brengt de redelijkheid met zich mee dat er voor de man, gelet op de korte duur van het huwelijk, uitzicht bestaat op beëindiging van zijn alimentatieverplichting. Hetgeen de partijen ieder voor zich voorts nog naar voren hebben gebracht behoeft naar het oordeel van het hof geen verdere bespreking, omdat bespreking ervan niet tot een ander oordeel kan leiden.'

2.10. Tegen 's hofs beschikking heeft de vrouw - tijdig(2) - cassatieberoep ingesteld. De man heeft (hoewel blijkens het griffiedossier daartoe bij aangetekende brieven(3) uitgenodigd) geen verweerschrift ingediend.

3. Bespreking van het cassatiemiddel

3.1. Aan het cassatieberoep ligt het uitgangspunt ten grondslag dat bij een beslissing als de onderhavige, waarbij het hof de door de man aan de vrouw te betalen partneralimentatie - op termijn - op nihil heeft gesteld, wegens de ingrijpende aard daarvan hoge eisen moeten worden gesteld aan de stelplicht van (in casu) de man en de motivering van het hof.

De vraag is of dit uitgangspunt juist is. Om dit te kunnen beoordelen is het noodzakelijk onder ogen te zien hoe de beschikking van het hof dient te worden gekwalificeerd.

3.2. Indien 's hofs beslissing moet worden opgevat als een limitering van de alimentatieplicht als bedoeld in art. 1:157 lid 3 BW, dan is het aan de cassatieklachten ten grondslag liggende uitgangspunt juist.

Een dergelijke beslissing doet immers, behoudens de mogelijkheden tot wijziging van art. 1:401 lid 2(4) en lid 4(5) BW, het recht op levensonderhoud van de alimentatiegerechtigde definitief eindigen, en vanwege dit ingrijpende karakter worden er hoge eisen gesteld aan de stelplicht van de alimentatieplichtige en aan de motivering van de rechter.(6)

Zo moet de alimentatieplichtige voldoende concrete feiten en omstandigheden stellen en zonodig bewijzen, die de beslissing rechtvaardigen.(7) De motiveringseisen bestaan daaruit dat de rechter dient vast te stellen dat de man voldoende concrete feiten en omstandigheden heeft aangevoerd.(8) Er dienen onmiskenbaar rechtvaardigende gronden te worden bijgebracht.(9)

3.3. In een drietal recente beschikkingen(10) heeft de Hoge Raad de beslissingen van het hof om de alimentatie op termijn op nihil te stellen - het ging in deze zaken om gevallen waarin naar 's hofs oordeel van de vrouw kon worden verwacht dat zij te zijner tijd haar eigen inkomsten zou verwerven - evenwel niet als limiteringsbeslissing in de zin van art. 1:157 lid 3 BW opgevat.

Zo oordeelde de Hoge Raad in HR 30 januari 2004, nr. R03/063, NJ 2004, 294:

'3.6.1. Bij de beoordeling van het middel moet het volgende worden vooropgesteld. Indien de rechter bij vaststelling of wijziging van een uitkering tot levensonderhoud een redelijke mate van zekerheid heeft dat zich in de toekomst een omstandigheid zal voordoen die voor die uitkering van belang is, staat het hem vrij daarmee reeds op voorhand rekening te houden, door de uitkering met inachtneming van die omstandigheid vast te stellen of te wijzigen. Indien achteraf blijkt dat, anders dan de rechter ten tijde van zijn beslissing verwachtte, die omstandigheid zich niet heeft voorgedaan, kan op de voet van art. 1:401 lid 1, eerste volzin, of lid 4 BW wijziging of intrekking van de uitspraak worden verzocht (HR 29 maart 1985, nr. 12453, NJ 1985, 889 en HR 12 maart 1999, nr. R98/080, NJ 1999, 384). De rechter kan van deze mogelijkheid ook gebruik maken indien hij van oordeel is dat de bedoelde omstandigheid ertoe zal leiden dat de uitkering op een toekomstig tijdstip op nihil moet worden vastgesteld. In dat geval is van limitering van de uitkering als bedoeld in art. 1:157 lid 3 BW, waardoor, behoudens de wijzigingsmogelijkheden van art. 1:401 leden 2 en 4, een definitief einde wordt gemaakt aan het recht op levensonderhoud van de alimentatiegerechtigde, geen sprake. Bij een zodanige, slechts op uitdrukkelijk verzoek van de alimentatieplichtige te geven beslissing moeten wegens de ingrijpende aard daarvan hoge eisen worden gesteld aan de stelplicht van de alimentatie-plichtige en aan de motivering van de rechter (vgl. onder meer HR 18 april 1997, nr. 16262, NJ 1997, 571).

3.6.2. Het hof heeft door te overwegen en te beslissen als weergegeven in 3.5 het voorgaande niet miskend. Het hof heeft kennelijk en terecht - nu de man dat ook niet had verzocht - het verzoek niet opgevat als een verzoek tot limitering op de voet van art. 1:157 lid 3 BW. 's Hofs in 3.5 weergegeven overwegingen en beslissing moeten aldus worden begrepen dat het hof, oordelende dat van de vrouw verwacht mag worden dat zij (in ieder geval) met ingang van 1 mei 2006 door inkomsten uit arbeid geheel in eigen levensonderhoud moet kunnen voorzien, gebruik gemaakt heeft van de in 3.6.1 bedoelde mogelijkheid om de alimentatie met ingang van die datum op nihil te stellen, zodat de vrouw de mogelijkheid heeft om tegen die tijd wijziging van de beschikking te verzoeken op de voet van het bepaalde in art. 1:401 lid 1, eerste volzin, of lid 4. Anders dan waarvan het middel uitgaat, heeft het hof dus niet art. 1:157 lid 3 BW ambtshalve toegepast. Het middel berust derhalve in zoverre op een verkeerde lezing van de beschikking van het hof en kan in zoverre bij gebrek aan feitelijke grondslag niet tot cassatie leiden.'

De rechter mag derhalve bij de vaststelling (op grond van art. 1:157 lid 1 BW) of wijziging (op grond van art. 1:401 lid 1, eerste volzin BW) van een uitkering tot levensonderhoud anticiperen op met een redelijke mate van zekerheid te verwachten toekomstige ontwikkelingen, ook indien deze vaststelling/wijziging ertoe leidt dat de uitkering op termijn op nihil wordt gesteld. Zo'n beslissing is, aldus de Hoge Raad, dan geen limiteringsbeslissing in de zin van art. 1:157 lid 3 BW, om welke reden de ten aanzien van laatstgenoemde beslissingen geldende hoge eisen omtrent de stelplicht van de alimentatieplichtige en de motivering van de rechter hier niet aan de orde zijn. Daarbij sluit aan het gegeven dat, indien de door de feitenrechter met 'een redelijke mate van zekerheid' tot uitgangspunt genomen omstandigheden zich toch niét blijken te realiseren, de alimentatieregerechtigde op zijn/haar beurt weer de weg van art. 1:401 lid 1, eerste volzin (of lid 4) BW kan bewandelen, op grond van een naderhand gebleken 'wijziging van omstandigheden'. Voor een in zodanig geval te geven nadere beslissing van de rechter geldt dan niet het verzwaarde criterium van art. 1:401 lid 2 BW.

3.4. Thans staat ter beoordeling hoe de door het hof in onderhavige procedure gegeven beschikking moet worden opgevat.

Het hof is in zijn beschikking tot wijziging van de door de man te betalen partneralimentatie uitgegaan van de verwachting dat de vrouw binnenkort in haar eigen levensonderhoud kan voorzien. Deze verwachting is enerzijds voldoende reëel om daarop te anticiperen, doch anderzijds naar haar aard wel degelijk voor wijziging vatbaar. Het feit dat het tijdsverloop tussen de datum van de beschikking (29 januari 2003) en de datum waarop de toekomstverwachting in 's hofs visie zal zijn uitgekomen (1 september 2003) beperkt is, maakt dit niet anders. Er kunnen zich immers ook in deze beperkte tijdsduur omstandigheden voordoen die tot bijstelling van de gehanteerde toekomstverwachting nopen: ondanks gebleken reële pogingen van de vrouw, kan zij er op 1 september 2003 niet in geslaagd blijken te zijn een betrekking te vinden waarmee zij voldoende inkomsten kan genereren. Ik meen dan ook dat het hof (impliciet) gebruik heeft gemaakt van de uit de rechtspraak van de Hoge Raad blijkende ruimte om de alimentatie op grond van een toekomstverwachting op termijn op nihil te stellen, zonder dat daarbij sprake is van een limiteringsbeslissing in de zin van art. 1:157 lid 3 BW.

Ik merk nog op dat uit 's hofs beschikking (anders dan bijv. uit de beschikking die heeft geleid tot HR 4 juni 2004, R03/078) geenszins voortvloeit dat beoogd is (praktisch) een definitief einde te maken aan de plicht van de man om bij te dragen in de kosten van levensonderhoud van de vrouw

3.5. Uit het bovenstaande leid ik af dat het aan het cassatieberoep ten grondslag liggende uitgangspunt dat, gezien het ingrijpende karakter van 's hofs beschikking, aan de stelplicht van de man en aan de motivering van het hof hoge eisen (als bedoeld in de jurisprudentie van de Hoge Raad met betrekking tot art. 1:157 lid 3 BW) moeten worden gesteld, onjuist is. De klachten in onderdelen 2.1 t/m 2.4 gaan derhalve uit van een verkeerde lezing van de beschikking van het hof en kunnen bij gebrek aan feitelijke grondslag niet tot cassatie leiden.

3.6. Een en ander laat uiteraard onverlet dat ook ten aanzien van beslissingen als in onderhavige beschikkingen gegeven, het grondbeginsel van een behoorlijke rechtspleging geldt, dat elke rechterlijke beslissing ten minste zodanig moet worden gemotiveerd dat zij voldoende inzicht geeft in de aan haar ten grondslag liggende gedachtegang om deze beslissing zowel voor partijen als voor derden (waaronder de hogere rechter) controleerbaar en aanvaardbaar te maken.(11) Daarnaast is de rechter uiteraard gehouden te responderen op de door partijen aangevoerde relevante stellingen en verweren.(12)

Ik meen evenwel dat, voorzover de klachten in het middel niét zouden zijn gestoeld op de vooronderstelling dat aan de stelplicht van de man en aan de motivering van het hof (zeer) hoge eisen moeten worden gesteld, en motiveringsklachten in algemene zin (alsmede rechtsklachten) behelzen (zie onderdelen 2.3 e.v.), deze eveneens tevergeefs worden voorgesteld.

3.7. Zo is, anders dan onder 2.3 en 2.4 wordt betoogd, niet onbegrijpelijk dat het hof kennelijk heeft geoordeeld dat de man aan zijn stelplicht en bewijsplicht heeft voldaan. Immers, de man heeft aan zijn verzoek ten grondslag gelegd dat de vrouw in staat moet worden geacht zich zodanige inkomsten uit arbeid te kunnen verwerven dat geen behoefte aan enige financiële bijdrage van de man meer bestaat, althans die behoefte sterk zal verminderen.(13) De man heeft voor dit standpunt diverse stellingen aangevoerd, welke onder meer zien op de opleiding en de werkervaring van de vrouw, de leeftijd van de kinderen en de arbeidsmarkt.(14) Verder heeft de man gewezen op de korte duur van het huwelijk(15), waarmee kennelijk mede gedoeld is op de relatief korte tijd dat de vrouw niet heeft deelgenomen aan het arbeidsproces.

De man was met name niet gehouden feiten te stellen ten betoge dat van de vrouw gelet op de in haar kring bestaande maatschappelijke opvattingen gevergd kon worden werk te vinden waarmee zij in haar levensonderhoud kan voorzien. Deze bijzondere eisen gelden slechts indien er sprake is van een limiteringsbeslissing op de voet van art. 1:157 lid 3 BW (zie nr. 3.2).

In dit licht bestaat ook onvoldoende grond voor bijzondere eisen aan de stelplicht van de man in verband met de omstandigheid dat tussen partijen voorafgaande aan het huwelijk zou zijn afgesproken dat de vrouw zich na de geboorte van de kinderen fulltime zou wijden aan hun verzorging en opvoeding. Een zodanige afspraak tussen (a.s.) echtelieden is - als zovele mogelijke andere afspraken - niet van dien aard dat deze als zodanig afdwingbaar zou zijn, en kan in elk geval na het huwelijk niet als zodanig afdwingbaar worden geacht.(16) Een en ander lost zich nu juist op doordat deze omstandigheid - evenals de omstandigheid dat er gedurende het huwelijk mogelijk sprake was van een zogenaamde traditionele rolverdeling - als één factor in het geheel van factoren geldt waarmee de feitenrechter bij het bepalen van de behoefte van de vrouw rekening kan houden (zie verder nr. 3.9, tweede alinea).

3.8. Zo falen verder de klachten onder 2.5 en 2.5.1, waarin wordt opgekomen tegen 's hofs beslissing om waarde te hechten aan de korte duur van het huwelijk. Voor zover de vrouw al belang heeft bij deze klachten (nu het erop lijkt dat deze gericht zijn tegen overwegingen die het dictum niet dragen), getuigt het mijns inziens niet van een onjuiste rechtsopvatting om bij de beoordeling van een wijzigingsverzoek als in onderhavige zaak aandacht te geven aan de korte duur van het huwelijk, ook niet indien uit dit huwelijk kinderen zijn geboren. Immers, ook bij de vraag of een limiteringsbeslissing in de zin van art. 1:157 lid 3 BW op zijn plaats is, kán de korte duur van het huwelijk een rol spelen.(17)

3.9. In het cassatiemiddel onder 2.5.2 wordt voorts aangevoerd dat 's hofs oordeel, dat van de vrouw verlangd mag worden dat zij met ingang van 1 september 2003 een volledig betaalde werkkring heeft gevonden en dat zij de door haar gestelde voorwaarde, inhoudende dat zij uitsluitend gedurende de schooltijden van de kinderen wil werken, moet laten varen, onbegrijpelijk is, gelet op de wetgeschiedenis van de Wet limitering alimentatie en de door de vrouw aangevoerde stellingen.

Bij de bespreking van deze klacht stel ik voorop dat de rechter een grote discretionaire bevoegdheid heeft ten aanzien van de bij beslissingen als de onderhavige in aanmerking te nemen factoren.(18) Aan beslissingen die uitsluitend betreffen het vaststellen en wegen van de door beide partijen met het oog op de behoefte naar voren gebrachte omstandigheden, kunnen geen hoge motiveringseisen worden gesteld.(19) Niet kan worden aangenomen dat de WLA hierop in de door de klacht genoemde zin afbreuk heeft gedaan. Verder was het hof niet gehouden explicieter in te gaan op de ten deze door de vrouw aangevoerde stellingen. De klacht onder 2.5.2 kan dan ook niet tot cassatie leiden.

3.10. Voor zover de klachten onder 2.6 en 2.6.3 erover klagen dat 's hofs oordeel, dat de vrouw met ingang van 1 september 2003 een volledig betaalde werkkring in het onderwijs kan hebben gevonden, innerlijk tegenstrijdig is met hetgeen het hof eerder heeft overwogen, te weten dat de vrouw aannemelijk heeft gemaakt 'dat zij - na het volgen van een herintrederscursus - tot op heden vergeefs de nodige inspanningen heeft verricht om een betaalde werkkring te vinden', kunnen deze evenmin slagen, nu deze twee overwegingen, waarvan de ene op het verleden en de andere op de toekomst ziet, niet tegenstrijdig zijn. Dat de vrouw er tot op heden niet in geslaagd is een baan te vinden, brengt niet mede dat zij daar in de nabije toekomst (waarin zij de door haar tot op heden gestelde voorwaarden laat varen) ook niet in zal slagen.

3.11. Ook de overige onder 2.6.1-2.6.3 aangevoerde motiveringsklachten stuiten af op hetgeen ik in par. 3.9, tweede alinea heb overwogen ten aanzien van de aan beschikkingen als de onderhavige te stellen motiveringseisen. In het bijzonder was het hof niet gehouden uitdrukkelijker in te gaan op de zijdens de vrouw aangevoerde stellingen, die wat betreft het onderwerp van onderdeel 2.6.2 bovendien slechts betrekking hebben op secretaressefuncties respectievelijk parttime functies in het onderwijs.

4. Conclusie

Mijn conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De procureur-generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

A-G

1 Ontleend aan de bestreden beschikking, pp. 1 en 2 (onder 'vaststaande feiten').

2 Het verzoekschrift tot cassatie is op 29 april 2003 bij de Hoge Raad binnengekomen.

3 Geadresseerd aan het woonadres van de man te [woonplaats] en aan het kantooradres van diens procureur. Op 20 november 2003 is bij de Hoge Raad een adreswijziging van de man binnengekomen, waaruit afgeleid kan worden dat de man het inleidende verzoekschrift daadwerkelijk heeft ontvangen.

4 Art. 1:401 lid 2 BW biedt de mogelijkheid om een beslissing als hier bedoeld te wijzigen op grond van gewijzigde omstandigheden, doch - anders dan een wijziging op grond van art. 1:401 lid 1 BW - slechts in geval van een zo ingrijpende wijziging van omstandigheden dat ongewijzigde handhaving naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet van verzoeker kan worden gevergd. De ratio achter dit strenge wijzigingscriterium is dat partijen in beginsel op een aan de alimentatieverplichting gestelde termijn moeten kunnen afgaan (zie MvT, TK 1985-1986, 19 295, nr. 3, p. 21).

Zoals ik in mijn conclusie (onder 3.10-3.15) voor HR 30 januari 2004, R03/038, LJN AL 8626, JOL 2004, 38, heb aangegeven, blijkt uit de wetsgeschiedenis van art. 1:401 lid 2 BW dat een teleurgestelde toekomstverwachting omtrent de mogelijkheden voor de alimentatiegerechtigde om na verloop van tijd in het eigen levensonderhoud te voorzien op zichzelf nog niet voldoende zal zijn voor de rechter om de alimentatie op grond van een wijzigingsverzoek als bedoeld in art. 1:401 lid 2 BW te wijzigen.

5 Lid 4 biedt de mogelijkheid de beslissing te wijzigen in het geval zij van aanvang af niet aan de wettelijke maatstaven heeft beantwoord doordat bij die beslissing van onjuiste of onvolledige gegevens is uitgegaan.

6 Zie HR 11 juni 1982, nrs. 5980 en 5986, NJ 1983, 595 en 596, m.nt. EAAL; HR 22 januari 1993, nr. 8134, NJ 1993, 233; HR 7 oktober 1994, nr. 8478, NJ 1995, 61; HR 17 januari 1997, nr. 8834, NJ 1997, 472, m.nt. JdB; HR 18 april 1997, nr. 16262, NJ 1997, 571, m.nt. JdB; HR 3 oktober 1997, nr. 8945, NJ 1998, 32; HR 30 januari 1998, nr. 8948, NJ 1998, 458; HR 19 januari 2001, R00/064, NJ 2001, 274; HR 30 januari 2004, R03/038, JOL 2004, 38 en HR 30 januari 2004, R03/063, NJ 2004, 294, m.nt. SW.

7 Zie HR 22 januari 1993, nr. 8134, NJ 1993, 233; HR 7 oktober 1994, nr. 8478, NJ 1995, 61; HR 18 april 1997, nr. 16262, NJ 1997, 571, m.nt. JdB; HR 3 oktober 1997, nr. 8945, NJ 1998, 32 en HR 19 januari 2001, R00/064, NJ 2001, 274

8 Zie HR 7 oktober 1994, nr. 8478, NJ 1995, 61; HR 30 januari 1998, nr. 8948, NJ 1998, 458 en HR 19 januari 2001, R00/064, NJ 2001, 274.

9 Zie HR 17 januari 1997, nr. 8834, NJ 1997, 472 m.nt. JdB.

10 Zie HR 30 januari 2004, R03/038, JOL 2004, 38; HR 30 januari 2004, R03/063, NJ 2004, 294, m.nt. SW en HR 16 april 2004, R03/092.

11 Zie bijv. HR 29 juni 2001, R00/147, NJ 2001, 495 en HR 10 oktober 2003, R03/032, NJ 2004, 37.

12 Zie bijv. HR 17 maart 2000, R99/147, NJ 2000, 333 en HR 29 september 2000, R99/187, NJ 2001, 166.

13 Inleidend verzoekschrift, p. 1, onder 3.

14 Inleidend verzoekschrift, p. 2, onder 3-5. Zie ook incidenteel beroepschrift, pp. 4 en 5.

15 Inleidend verzoekschrift, p. 2, onder 5.

16 Vgl. bijv. HR 23 mei 1975, NJ 1976, 412, m.nt. EAAL; Asser-De Boer I-1 (2002), nrs. 184-186 en 197.

17 Zie bijv. HR 14 november 1997, nr. 8942, NJ 1998, 112 (Poolse Bruid), rov. 3.3 in fine. Zie voorts Asser-De Boer I-1 (2002), nr. 629, p. 446 en nr. 631, p. 448.

18 Zie bijv. Asser-De Boer I-1 (2002), nr. 620, p. 435 en Wortmann/Van Duijvendijk-Brand, Compendium Personen- en familierecht (2002), p. 135.

19 Zie bijv. HR 10 december 1999, R99/020, NJ 2000, 4.