2.5.1 Inleiding

Het uitgangspunt dat het in een faillissement louter draait om het belang van de gezamenlijke schuldeisers - en in de marge om dat van de schuldenaar - is de laatste jaren aan erosie onderhevig. In een tweetal inmiddels befaamde arresten is door de Hoge Raad geoordeeld dat de curator ook belangen van maatschappelijke aard in zijn afwegingen heeft te betrekken (Sigmacon II), hetgeen ertoe kan leiden dat de curator aan dergelijke belangen voorrang geeft boven het belang van een individuele schuldeiser (Maclou).1 In het arrest Mobell/Interplan heeft de Hoge Raad dit nog eens bevestigd en daaraan toegevoegd dat het wel moet gaan om zwaarwegende maatschappelijke belangen.2

Wat zijn nu die zwaarwegende maatschappelijke belangen waarmee de curator bij het beheer en de vereffening van de boedel rekening dient te houden? De Hoge Raad geeft als voorbeeld het belang van de continuïteit van de onderneming en van behoud van werkgelegenheid.3 In de lagere rechtspraak is voorts het belang van opsporing van mogelijk strafbare feiten aangeduid als een door de curator in aanmerking te nemen maatschappelijk belang.4 Hiernaast zijn in de literatuur tal van andere potentieel in aanmerking komende belangen de revue gepasseerd, zoals het belang van het behoud van industrieel of cultureel erfgoed, milieubelangen, belangen bij plaatselijke of regionale ontwikkeling en het behoud van waardevolle tradities en/of knowhow op het gebied van vakmanschap.5In hoeverre het hier inderdaad maatschappelijke belangen betreft die zo zwaarwegend (kunnen) zijn dat de curator daarop in het kader van de afwikkeling van de boedel acht dient te slaan, zal de rechtsontwikkeling moeten uitwijzen. Het belang van een doelmatige afwikkeling van het faillissement heeft volgens de Hoge Raad in ieder geval niet als zodanig te gelden.6

Uit het Sigmacon II-arrest is door sommige schrijvers, al dan niet met enige aarzeling, afgeleid dat maatschappelijke belangen niet alleen de positie van een individuele schuldeiser kunnen ondermijnen, maar dat zij onder omstandigheden ook het belang van de gezamenlijke schuldeisers opzij kunnen zetten.7 Door Verstijlen is echter overtuigend uiteengezet dat die conclusie niet uit het arrest mag worden getrokken.8 Hetzelfde geldt ten aanzien van de arresten Maclou en Mobell/Interplan, nu de Hoge Raad zich daarin uitdrukkelijk beperkt tot de situatie dat het belang van een individuele schuldeiser voor de hier bedoelde belangen moet wijken. De vraag óf de curator onder bepaalde omstandigheden gehouden kan worden geacht het belang van de gezamenlijke schuldeisers bij een zwaarwegend maatschappelijk belang ten achter te stellen, is daarmee echter nog niet beantwoord.

Bekend is het voorbeeld van de Spin — het eerste Fokker vliegtuig uit 1913 dat door de curatoren van Fokker kort voor de reeds geagendeerde openbare veiling onderhands werd verkocht aan de speciaal daartoe opgerichte Stichting Fokker Heritage Trust, waarmee het potentiële dilemma dat het belang van het behoud van de Spin als nationaal cultureel erfgoed zou moeten worden afgewogen tegen het belang van de gezamenlijke schuldeisers bij verkoop tegen het hoogste bod, op de valreep werd ontlopen. 9 Meer alledaags zijn die gevallen waarin de curator in de context van een bedrijfsoverdracht moet kiezen tussen twee biedingen, waarbij door de partij met het laagste bod de overname van een (groter) deel van het personeel wordt gegarandeerd, of het hoogste bod afkomstig is van een bestuurder van de schuldenaar aan wiens moraliteit ernstig moet worden getwijfeld. Moet de curator hier per definitie gaan voor het bod dat de boedel per saldo — dus met verdiscontering van een eventuele besparing van boedelkosten — het meeste oplevert of wegen de in het geding zijnde maatschappelijke belangen onder omstandigheden zwaarder? En waar ligt in dat geval de grens?