HR, 21-02-2023, nr. 21/03131

Het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, zittingsplaats Arnhem, heeft bij arrest van 22 juli 2021 het vonnis van de politierechter in de rechtbank Midden-Nederland, zittingsplaats Utrecht, van 17 december 2019 met aanvulling van gronden bevestigd. De verdachte is voor het beledigen van een ambtenaar in functie (een BOA van de NS) veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf van vier dagen met een proeftijd van twee jaren. De benadeelde partij is niet-ontvankelijk verklaard in de vordering.

Het cassatieberoep is ingesteld namens de verdachte. S.C. van Paridon, advocaat te Rotterdam, heeft twee middelen van cassatie voorgesteld.

In het eerste middel wordt geklaagd dat de bewezenverklaring van het vereiste opzet, mede in het licht van hetgeen door de verdediging is aangevoerd, ontoereikend is gemotiveerd.

Ten laste van de verdachte is bewezen verklaard dat hij:

“op 23 juli 2019 te Amersfoort opzettelijk een ambtenaar, te weten [verbalisant 1] (Buitengewoon Opsporingsambtenaar), gedurende de rechtmatige uitoefening van zijn bediening, in zijn tegenwoordigheid, mondeling heeft beledigd, door hem de woorden toe te voegen: "Je bent een racist", althans woorden van gelijke beledigende aard of strekking.”

De bewezenverklaring berust op de volgende bewijsmiddelen:

“- een ambtsedig proces-verbaal van bevindingen (…) opgemaakt door verbalisant [verbalisant 1], (…) inhoudende als verklaring van verbalisant [verbalisant 1]:

Op 23 juli 2018 omstreeks 18.00 uur, was ik in uniform van de N.V. Nederlandse Spoorwegen gekleed, voorzien van het boa-insigne, belast met toezicht en handhaving van de openbare orde, rust en veiligheid op station Amersfoort.

Ik vroeg verdachte om zijn vervoerbewijs. Ik hoorde hem zeggen: “No ticket”. Ik vertelde de verdachte dat hij was staande gehouden. Ik vertelde de verdachte dat ik zijn identiteitsbewijs wilde zien. Ik hoorde verdachte met luide stem schreeuwen: “No paspoort”. Ik vertelde de verdachte dat ik voor de tweede keer zijn identiteitsbewijs vorderde. Ik zag dat de verdachte mij een portemonnee liet zien. Ik zag dat de verdachte mij een bankpas overhandigde. Ik zag dat hier geen naam op stond.

Ik vertelde de verdachte dat ik een identiteitsfouillering wilde doen bij hem. Ik hoorde de verdachte luid schreeuwen in een voor mij onverstaanbare taal. Ik hoorde de verdachte met luide stem roepen: “je bent een racist”. Ik vertelde de verdachte dat ik daar niet van gediend ben. Ik hoorde de verdachte nogmaals zeggen: “je bent een racist”. Ik vertelde de verdachte: “als je mij nog één keer uitmaakt voor racist, word je aangehouden voor belediging”. Ik hoorde de verdachte nogmaals zeggen: “je bent een racist.”

- een ambtsedig proces-verbaal van bevindingen (…) opgemaakt door verbalisant [verbalisant 2] (…) inhoudende als verklaring van deze verbalisant:

Op 23 juli 2019 omstreeks 18:00 uur was ik belast met toezicht en handhaving van de orde, rust en veiligheid en goede bedrijfsgang op station Amersfoort.

Ik zag in de hal van het station twee mannen lopen welke voor mij afwijkend gedrag vertoonden.

Samen met mijn collega [verbalisant 1] hebben wij de twee mannen benaderd en vervolgens een controle op het bezit van een geldig vervoersbewijs uitgevoerd. Beide mannen bleken na controle niet in het bezit van een geldig vervoersbewijs.

Samen met mijn collega [verbalisant 1] hebben wij beide mannen omstreeks 18:05 staande gehouden voor het reizen zonder een geldig vervoersbewijs.

Ik zag dat collega [verbalisant 1] verdachte 1 trachtte te fouilleren. Hierbij hoorde ik verdachte 1 meermaals op zeer luide toon in een voor mij onbekende taal schreeuwen richting de collega [verbalisant 1]. Ik hoorde verdachte 1 meermaals het woord racist noemen. Hierbij zag ik dat de verdachte in de richting van collega [verbalisant 1] keek.

- Een ambtsedig proces-verbaal van verhoor verdachte (…), opgemaakt door verbalisant [verbalisant 3] (…) inhoudende als verklaring van deze verbalisant en verdachte:

V: Wat is er vandaag precies gebeurd bij het NS station in Amersfoort?

A: Toen ik gecontroleerd werd, gaf ik mijn ID aan iemand van de Nederlandse Spoorwegen, maar hij nam er geen genoegen mee. Hij pakte mijn hand en liet mij niet los. Ik werd boos. Ik zei “racist”. Ik zei dat een aantal keer tegen hem.”

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 8 juli 2021 heeft de verdediging het volgende aangevoerd:

“De vraag in deze is of cliënt het benodigde opzet heeft gehad om aangever aan te randen in zijn eer en goede naam. De verdediging meent van niet. In dat kader verwijst de verdediging naar de feitelijkheden in deze zaak.

Getuige [verbalisant 2] heeft in diens proces-verbaal van bevindingen het navolgende opgemerkt (…):

"Ik zag in de hal van het station twee mannen lopen welke voor mij afwijkend gedrag vertoonden. Samen met mijn collega [verbalisant 1] besloten wij de twee mannen op afstand te volgen. Ik zag dat de twee mannen via de trap in de centrale hal van het station richting het perron ter hoogte van spoor 1 en 2 liepen. Ik hoorde mijn collega [verbalisant 1] het volgende zeggen: "Ik ken een van de mannen, deze is bij mij bekend en kan verbaal agressief doen."

Opvallend is dat het gestelde afwijkende gedrag niet nader gemotiveerd wordt. Bovendien wijkt de inhoud van deze verklaring sterk af van de verklaring die aangever in zijn proces-verbaal van bevindingen geeft (…):

“Ik hoorde mijn collega [verbalisant 2] zeggen: “ik heb een onderbuik gevoel van die twee personen. Ik zag dat mijn collega [verbalisant 2] wees naar twee mannen. Ik hoor mijn collega [verbalisant 2] zeggen: “ik zie afwijkend gedrag. Dit is voor mij reden genoeg om de personen te volgen. Ik en mijn collega [verbalisant 2] volgen de twee personen. Ik zag dat de twee personen een aantal keer omkijken in de richting van ons. Ik zag dat de twee personen perron één opliepen. Ik zag dat één van de twee personen mij vermoedelijk bekend voorkwam van een eerdere staande houding. Ik vertelde mijn collega dat ik de personen wilde aanspreken met als doel de vervoerbewijs te controleren. Ik vertelde één van de personen dat hij mij vermoedelijk bekend voor kwam van een eerdere staande houding.”

De gestelde aanleiding van de staande houding van cliënt verschilt daarmee wezenlijk. Dit roept de nodige vraagtekens op over wat er precies is gebeurd. Daar komt bij dat cliënt heeft verklaard:

“Hij pakte mijn hand en liet mij niet los. Ik had pijn en zei daar wat van. Ik zei “alstublieft laat mij los”. Ik zei dat in het Arabisch en hij zei “fuck you”. Ik werd boos. Hij zei “je moet terug naar je land”. Ik zei “racist”. Ik zei dat een aantal keer tegen hem. Ik vind hem ook een racist, want hij heeft geen recht om tegen mij te zeggen dat ik terug moet naar mijn land. Ik mag dat zeggen. Ik ben hier gekomen omdat ik hoorde dat Nederland land van gerechtigheid is en die man doet niet rechtvaardig.”

Aangever is niet geconfronteerd met deze verklaring van cliënt. Behoudens tegenbewijs dient dan ook uit te worden gegaan van de verklaring van cliënt. Deze verklaring levert een belangrijk toetsingskader op van de cliënt verweten gedraging. Tevens is daarbij van belang dat cliënt zijn woorden heeft gebezigd in een één op één situatie met aangever en bovendien niet in het Nederlands.

Het bovengenoemde kader waarin de uitlating van cliënt heeft plaatsgevonden omvat:

- een één op één situatie;

- niet in de Nederlandse taal;

- naar aanleiding van een op zijn minst genomen provocerende opmerking van aangever “Jij moet terug naar je land";

- tijdens een staande houding waarbij sprake lijkt te zijn van etnisch profileren (letterlijk: “onderbuik gevoel”).

Naar mening van de verdediging doet dit ernstig afbreuk aan de opportuniteit van de vervolging bezien in het licht van de vrijheid van meningsuiting. Op grond van het vorenstaande stelt de verdediging zich op het standpunt dat aan de zijde van cliënt het opzet ontbrak om aangever aan te randen in zijn eer en goede naam, en aldus dat onvoldoende wettig bewijs voorhanden is om te komen tot een bewezenverklaring dan wel dat de overtuiging mist dat in deze sprake is van een strafbare belediging, in ieder geval dient cliënt alsnog vrijgesproken te worden.”

De bewijsoverwegingen van het hof houden het volgende in:

“Opzet op de belediging?

Voorts heeft de raadsman zich ter terechtzitting in hoger beroep – op nader in de pleitnota genoemde gronden – op het standpunt gesteld dat de verdachte geen opzet had op het in de eer en goede naam aantasten van aangever [verbalisant 1], zodat hij van het tenlastegelegde dient te worden vrijgesproken.

Het hof overweegt als volgt.

Op 23 juli 2018 omstreeks 18.00 uur liep buitengewoon opsporingsambtenaar [verbalisant 1] samen met zijn collega [verbalisant 2] in de hal van station Amersfoort. Zij waren op dat moment belast met toezicht en handhaving van de openbare orde, rust en veiligheid aldaar. Toen [verbalisant 1] verdachte naar zijn vervoersbewijs vroeg, hoorde hij verdachte zeggen: “No ticket.” [verbalisant 1] vertelde verdachte dat hij was staande gehouden en vertelde dat hij verdachtes identiteitsbewijs wilde zien. Hij hoorde verdachte met luide stem schreeuwen: “No paspoort.” Voor de tweede keer vertelde [verbalisant 1] dat hij verdachtes identiteitsbewijs vorderde. Hij zag dat verdachte hem een portemonnee liet zien en hem een bankpas zonder naam overhandigde. Daarop vertelde [verbalisant 1] dat hij een identiteitsfouillering bij verdachte wilde doen. Vervolgens hoorde [verbalisant 1] verdachte met luide stem roepen: “Je bent een racist.” [verbalisant 1] vertelde verdachte dat hij daar niet van gediend was en hoorde verdachte nogmaals zeggen: “Je bent een racist.” Toen [verbalisant 1] tegen verdachte zei: “Als je mij nog één keer uitmaakt voor racist, word je aangehouden voor belediging”, hoorde hij de verdachte nogmaals zeggen: “Je bent een racist.”

Gezien de omstandigheden waaronder de woorden “Je bent een racist” werden geuit, hadden die naar het oordeel van het hof onmiskenbaar de strekking om buitengewoon opsporingsambtenaar [verbalisant 1] in zijn eer en goede naam aan te tasten. Het hof is derhalve van oordeel dat de verdachte opzet had op de belediging. Het verweer wordt verworpen.”

In art. 266 lid 1 Sr jo art. 267 lid 1 onder 2 Sr is onder meer het mondeling beledigen van een ambtenaar “gedurende of ter zake van de rechtmatige uitoefening van zijn bediening” strafbaar gesteld. Van een mondelinge belediging is sprake wanneer de gedane uitlating de strekking heeft de eer of goede naam van een ander aan te randen. Die uitlating moet zijn gedaan in de richting van een ‘specifiek persoon’.1.De belediging moet bovendien opzettelijk zijn gedaan. Het opzettelijk beledigen van “een ambtenaar gedurende of ter zake van de rechtmatige uitoefening van zijn bediening” is een strafverzwarende omstandigheid. In dat geval moet niet alleen worden bewezen dat de verdachte opzet had op het aanranden van de eer of goede naam van de ander, maar ook dat hij opzet had op het beledigen van een ambtenaar. Anders gezegd: bewezen moet worden dat de verdachte wist dat hij met een ambtenaar van doen had.2.Niet behoeft te worden bewezen dat de verdachte wist dat de ambtenaar in de “rechtmatige uitoefening” van zijn bediening was. De rechtmatigheid van de bediening is immers een geobjectiveerd bestanddeel: het is onttrokken aan het te bewijzen schuldverband (in casu: het opzet). Uiteraard moet voor deze gekwalificeerde belediging wel worden bewezen dát de betreffende ambtenaar in de rechtmatige uitoefening van zijn bediening was.

Het bewijs voor het opzettelijk beledigen van ‘een ambtenaar in functie’ is in het algemeen niet moeilijk te leveren. De uitgesproken woorden spreken in de regel voor zich (“nazi” en “fascist” zijn bijvoorbeeld zonder meer beledigend) en woorden die niet beledigend zijn (“Jood”, “homo”), kunnen dat wel worden in de context waarin zij worden geuit.3.In het merendeel van de gevallen zijn de uitgesproken woorden ook niet per ongeluk aan de lippen ontsnapt. Dat ligt nog minder voor de hand wanneer die woorden worden herhaald (hetgeen in beledigingszaken, althans in mijn beleving, relatief vaak het geval is). Voor het bewijs van het beledigingsopzet volstaat bovendien het voorwaardelijk opzet.4.Dat de beledigende woorden opzettelijk zijn geuit in de richting van een ambtenaar levert bij in uniform gestoken ambtenaren in de regel ook geen bewijsrechtelijke problemen op.

Terug naar het middel. De steller van het middel betoogt dat in het onderhavige geval het hof de bewezenverklaring van het opzet op het beledigen onvoldoende heeft gemotiveerd, gelet op hetgeen hierover op de zitting van het hof als uitdrukkelijk onderbouwd standpunt naar voren is gebracht. Gelet op dat standpunt kon het hof volgens de steller van het middel niet volstaan met een “zeer beperkte schets” van de omstandigheden waaronder de woorden zijn geuit, om vervolgens op basis daarvan te oordelen dat de door de verdachte uitgesproken woorden onmiskenbaar de strekking hadden om de aangever (opzettelijk) in diens eer en goede naam aan te tasten.

Dat de verdediging op de terechtzitting van het hof een duidelijk, met argumenten geschraagd en tot vrijspraak strekkend standpunt over de afwezigheid van het beledigingsopzet heeft ingenomen, staat niet ter discussie. Het hof heeft het verweer onderkend en heeft in een bewijsoverweging uiteengezet waarom het van oordeel is dat in de onderhavige zaak het beledigingsopzet wel kan worden bewezen. De steller van het middel vindt dat het hof in die bewijsoverweging tekort is geschoten door daarin – zo begrijp ik – geen of onvoldoende aandacht te besteden aan door de verdediging specifiek aangevoerde argumenten die zouden duiden op afwezigheid van het beledigingsopzet.

Bij de beoordeling van het middel komt het aan op een weging van de kracht van de bewijsoverweging en de kracht van de aangevoerde argumenten. Bij die weging speelt ook een rol dat de selectie en waardering van het bewijs het domein van de feitenrechter is. Bovendien moet worden bedacht dat de motiveringsplicht niet zo ver gaat dat bij de niet-aanvaarding van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt de feitenrechter op ieder onderdeel van de argumentatie moet ingaan.5.

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting heeft de verdediging aan de hand van de daar voorgedragen en overgelegde pleitnota betoogd dat de woorden “je bent een racist” niet zijn uitgesproken met het opzet om te beledigen. De woorden zouden onder meer moeten worden begrepen tegen de achtergrond van een provocerende opmerking die de aangever volgens de verdachte zou hebben gemaakt (“je moet terug naar je land”), in combinatie met de omstandigheid dat bij de staande houding – in de woorden van de verdediging – “sprake lijkt te zijn van etnisch profileren” [cursivering telkens van mij, AG].

Het hof is in zijn bewijsoverweging niet specifiek op deze punten ingegaan. Het heeft overwogen dat “gezien de omstandigheden” waaronder de woorden “Je bent een racist” zijn geuit, de woorden onmiskenbaar de strekking hadden om de buitengewoon opsporingsambtenaar in zijn eer en goede naam aan te tasten. Wat betreft die omstandigheden stelt het hof in zijn bewijsoverweging vast dat:

- de verdachte door de aangever, die samen met een collega was belast met toezicht en handhaving van de openbare orde, rust en veiligheid op het station Amersfoort, is gevraagd naar zijn vervoersbewijs;

- de verdachte daarop reageerde met de woorden “No ticket”;

- de aangever daarop zei dat de verdachte was aangehouden en dat hij zijn identiteitsbewijs wilde zien;

- de verdachte met luide stem schreeuwde “No paspoort”;

- de aangever vervolgens een identiteitsbewijs vorderde;

- de verdachte toen zijn portemonnee liet zien met een bankpas zonder naam;

- de aangever een identiteitsfouillering aankondigde;

- de verdachte vervolgens met luide stem riep “Je bent een racist”;

- toen de aangever zei dat hij daar niet van was gediend, de verdachte nogmaals zei: “Je bent een racist”;

- de aangever tegen de verdachte zei dat als hij hem nog eenmaal zou uitmaken voor racist, hij de verdachte zou aanhouden voor belediging;

- de verdachte nogmaals zei: “Je bent een racist”.

Het op deze omstandigheden gebaseerde oordeel van het hof dat de verdachte opzet heeft gehad op het beledigen van de BOA, acht ik niet onbegrijpelijk. In de context van de door het hof vastgestelde feiten en omstandigheden, waarin de gemoederen aan de kant van de verdachte steeds verder oplopen,6.kan het herhaaldelijk en gericht uitspreken van de op zichzelf al beledigende woorden “Je bent een racist”, niet anders worden begrepen dan dat zij ook beledigend zijn bedoeld.7.Het hof heeft bij de vaststelling van de feitelijke gang van zaken de nadruk gelegd op andere onderdelen uit het dossier dan door de verdediging in het uitdrukkelijk onderbouwde standpunt bepleit. In een stelsel waarin de feitenrechter het bewijs selecteert en waardeert staat dat de rechter vrij.

De onderhavige zaak illustreert dat het voor de acceptatie van een beslissing niet bevorderlijk is wanneer het hof in een bewijsoverweging niet specifiek ingaat op door de verdediging aan een uitdrukkelijk onderbouwde standpunt ten grondslag gelegde argumenten. Hoewel ik mij daar wel iets bij kan voorstellen, is daarmee nog niet gezegd dat het hof in het onderhavige geval niet heeft voldaan aan zijn motiveringsverplichting als bedoeld in art. 359 lid 2, tweede volzin, Sv (zie randnr. 2.10). Naar mijn oordeel heeft het hof wel aan die verplichting voldaan. De kracht van de in deze zaak door de verdediging aangevoerde argumenten houdt niet over en steekt schril af bij de kracht van de bewijsoverweging van het hof. Kennelijk heeft het hof gemeend (i) dat enkel op basis van de verklaring van de verdachte niet kan worden vastgesteld dat de aangever de verdachte zou hebben geprovoceerd en (ii) dat duidelijke aanwijzingen voor etnisch profileren ontbreken. Daar komt bij dat de omstandigheid dat iemand zich onheus bejegend voelt, geen grond voor disculpatie is.8.Ongenoegen over het optreden van opsporingsambtenaren kan ook op een andere, respectvolle wijze worden geuit. Voor zover de verdediging voorts nog heeft aangevoerd dat er sprake was van een één op één situatie en dat er niet in de Nederlandse taal zou zijn gecommuniceerd, blijkt uit de bewijsvoering zonneklaar (iii) dat van een één op één situatie geen sprake was (ook een tweede BOA was ter plaatse) en (iv) dat de beledigende woorden door de aangever zijn verstaan.

Het middel faalt. Weliswaar is het hof in zijn bewijsoverweging niet specifiek ingegaan op de door de verdediging aangevoerde argumenten dat het beledigingsopzet ontbrak, maar de wijze waarop het hof in zijn bewijsoverweging heeft uiteengezet en vastgesteld dat de verdachte de aangever wel opzettelijk heeft beledigd, acht ik in het onderhavige geval een voldoende en toereikende motivering van zijn beslissing.

De middelen falen en kunnen worden afgedaan met een op art. 81 RO gebaseerde overweging.

Ambtshalve heb ik geen gronden aangetroffen die tot vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding behoren te geven.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De procureur-generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG