HR, 20-12-2013, nr. 12/04282

Alvorens op de klachten in te gaan, schets ik kort de gang van zaken bij de tenuitvoerlegging van een door de strafrechter opgelegde geldboete. De executie geschiedt door of vanwege het openbaar ministerie dat de zaak aanhangig heeft gemaakt (art. 572 Sv). In de praktijk is het Centraal Justitieel Incassobureau hiermee belast5.. Het openbaar ministerie bepaalt de dag of, indien de rechter betaling in termijnen heeft toegestaan, de dagen waarop uiterlijk moet worden betaald; zie art. 561 lid 2 Sv. Bij gebreke van volledige betaling binnen de bepaalde termijn wordt het verschuldigde bedrag, vermeerderd met de verhogingen als bedoeld in art. 24b Sr, na een schriftelijke waarschuwing op goederen van de veroordeelde verhaald (art. 573 lid 1 Sv)6.. Het met de tenuitvoerlegging belaste openbaar ministerie kan van het nemen van verhaal afzien (art. 573 lid 2 Sv). Is volledig verhaal onmogelijk gebleken of is daarvan afgezien, dan wordt, na voorafgaande schriftelijke waarschuwing, de vervangende hechtenis ten uitvoer gelegd (art. 573 lid 3 Sv in verbinding met art. 24c Sr).

Het verhaal op goederen van de veroordeelde geschiedt krachtens een dwangbevel (art. 575 Sv). Bij bepaalde vormen van beslag op periodieke inkomsten kan worden volstaan met een schriftelijke kennisgeving (art. 576 Sv)7.. Het dwangbevel wordt tenuitvoergelegd als ware het een vonnis van de burgerlijke rechter (art. 575 lid 2 Sv). Deze regel verwijst naar de bepalingen van het Tweede Boek van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. Een uitzondering vormt het derde lid van art. 575 Sv, dat de mogelijkheid opent van verzet bij het gerecht dat het veroordelende vonnis of arrest heeft gewezen. Dit artikellid luidt, voor zover voor deze zaak van belang:

“De tenuitvoerlegging van het dwangbevel kan niet worden geschorst dan door een verzet, hetwelk evenwel nimmer gericht zal kunnen zijn tegen het vonnis, het arrest of de strafbeschikking, waarbij de geldboete werd opgelegd. Verzet wordt gedaan bij een met redenen omkleed bezwaarschrift, hetwelk vóór de verkoop en uiterlijk binnen zeven dagen, te rekenen van de dag der inbeslagneming, wordt ingediend bij het gerecht, waartoe de rechter behoort die de straf heeft opgelegd. (…)”

Een tijdig ingediend verzet heeft schorsende werking8..

Zoals uit de wettekst blijkt, kan het in art. 575 Sv bedoelde verzet niet worden gericht tegen het vonnis waarbij de geldboete is opgelegd: het Wetboek van Strafvordering bepaalt welke rechtsmiddelen tegen het vonnis openstaan. Het verzet van art. 575 lid 3 Sv heeft (evenals dat van art. 576 lid 6 Sv) betekenis voor gevallen waarin de wijze van tenuitvoerlegging ter discussie staat. Zo kan bijvoorbeeld worden gedacht aan een vergissing van het executerende openbaar ministerie ten aanzien van de persoon of ten aanzien van de juiste titel. Een verzet tegen de tenuitvoerlegging kan ook worden gebaseerd op handelen in strijd met ongeschreven recht, zoals de algemene beginselen die het openbaar ministerie bij de tenuitvoerlegging in acht dient te nemen. Langs die weg wordt ook getoetst of de getroffen invorderingsmaatregelen onredelijk bezwarend zijn9..

De verwijzing naar de bepalingen van het Tweede Boek van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering heeft tot gevolg dat de schuldenaar in bepaalde gevallen wordt beschermd door de ‘beslagvrije voet’: het gedeelte van een periodieke uitkering of betaling dat nodig is voor de hoogstnoodzakelijke kosten van levensonderhoud en daarom buiten het beslag valt. Aan verscheidene soorten van periodieke betalingen heeft de wetgever een beslagvrije voet verbonden (art. 475c Rv). Een cumulatie van beslagen is niet uitgesloten: art. 435 Rv bepaalt dat het een executerende schuldeiser vrij staat, te gelijker tijd beslag te leggen op alle voor beslag vatbare goederen waartoe hij bevoegd is zijn vordering te verhalen.

Een executerende schuldeiser kan misbruik van bevoegdheid maken in de zin van art. 3:13 BW: een bevoegdheid kan onder meer worden misbruikt door haar uit te oefenen met geen ander doel dan een ander te schaden of met een ander doel dan waarvoor zij is verleend of in geval men, in aanmerking nemende de onevenredigheid tussen het belang bij de uitoefening en het belang dat daardoor wordt geschaad, naar redelijkheid niet tot die uitoefening had kunnen komen. Indien het bedrag van de belastingvrije voet door de werkgever of uitkeringsinstantie wordt overgemaakt naar een bankrekening van de betrokkene, vervolgens door de schuldeiser onder die bank beslag wordt gelegd op het tegoed op die rekening en, als gevolg van deze cumulatie van beslagen, een situatie ontstaat waarin de schuldenaar geen mogelijkheden meer heeft om in het hoogst noodzakelijke voor zijn levensonderhoud te voorzien, kan de feitenrechter tot het oordeel komen dat van onevenredigheid sprake is10..

Bij tenuitvoerlegging van een dwangbevel voor een door de strafrechter opgelegde geldboete is dit alles niet wezenlijk anders. Indien verhaal wordt genomen op een vordering van de veroordeelde op een derde, tot het ontvangen van periodieke betalingen als bedoeld in het eerste lid, onder a en b, van art. 576 Sv, zijn de artikelen 475a - 475g Rv van overeenkomstige toepassing, aldus het vijfde lid van art. 576 Sv. In andere gevallen verbiedt de wet niet dat het openbaar ministerie voor een onbetaalde boete verhaal zoekt op een vordering van de schuldenaar op een derde (zoals bij een derdenbeslag onder een bank, waarbij het tegoed van een bankrekening onder het beslag valt)11.. Tot zover het resumé van de wettelijke regeling.

In deze zaak is het hof niet toegekomen aan een inhoudelijk oordeel over de gestelde onrechtmatigheid van het beslag: het hof heeft eiser niet-ontvankelijk verklaard in zijn vorderingen omdat voor hem een andere rechtsgang heeft opengestaan. Het cassatiemiddel is niet gericht tegen de niet-ontvankelijkverklaring voor zover deze betrekking heeft op de vordering van eiser tot opheffing van het beslag en tot terugbetaling van de eventueel geïnde bedragen.

Het cassatiemiddel is gericht tegen het oordeel dat eiser niet kan worden ontvangen in zijn vordering voor zover deze betrekking had op het verbod om in de toekomst opnieuw beslag op deze bankrekening te leggen. Volgens de klacht heeft het hof miskend dat een op de toekomst gericht verbod tot beslaglegging, zoals mede door eiser werd gevorderd, niet kan worden bewerkstelligd in een verzetprocedure als bedoeld in art. 575 lid 3 Sv.

Bij de beoordeling van deze klacht kan tot uitgangspunt dienen dat de burgerlijke rechter, ook als hij bevoegd is omdat de eisende partij haar vordering op onrechtmatige daad heeft gebaseerd, zich van een oordeel onthoudt waar de wet een bijzondere, met voldoende waarborgen omklede rechtsgang heeft opengesteld. Weliswaar is deze regel vooral tot ontwikkeling gekomen met het oog op de samenloop van burgerlijke en bestuursrechtelijke rechtsbescherming, maar hij wordt ook toegepast in gevallen waarin het strafprocesrecht in een bijzondere vorm van rechtsbescherming voorziet12..

De eerste vraag is: of eiser dit gedeelte van zijn vordering met succes had kunnen voorleggen aan de strafraadkamer van het gerechtshof te Amsterdam in een verzetprocedure13.. In het voetspoor van Vellinga14.ben ik van mening dat een verzetprocedure als bedoeld in art. 575 lid 3 Sv zou zijn geëindigd: hetzij met het dictum dat het verzet tegen de tenuitvoerlegging ‘ongegrond’ wordt verklaard (in welk geval het gevorderde verbod om opnieuw beslag op deze bankrekening te leggen niet had kunnen worden toegewezen), hetzij met het dictum dat het verzet ‘gegrond’ wordt verklaard. In het laatste geval kan de verzetrechter, desverzocht en zo nodig ambtshalve, overgaan tot opheffing van het beslag.

Naar zijn tekst sluit artikel 575 lid 3 Sv niet uit dat het verzet zich richt tegen de tenuitvoerlegging van het dwangbevel als zodanig15.. Weliswaar suggereert de termijn van zeven dagen, te rekenen van de dag der inbeslagneming, dat het in dit artikellid bedoelde verzet pas kan worden ingesteld nadat het executoriaal derdenbeslag heeft plaatsgevonden, maar noodzakelijk is dit laatste niet. In de vakliteratuur is betoogd dat het in art. 575 lid 3 Sv bedoelde verzet al kan worden ingesteld zodra de kennisgeving is ontvangen: de veroordeelde behoeft niet met zijn verzet te wachten totdat het aangekondigde executoriaal beslag heeft plaatsgevonden16.. In zo’n geval zou het dictum luiden dat het verzet tegen de (voortzetting van de) tenuitvoerlegging ‘ongegrond’ of ‘gegrond’ wordt verklaard. Afhankelijk van de verdere inhoud van de beslissing op verzet, kan de gegrondverklaring van een verzet tegen de tenuitvoerlegging meebrengen dat het openbaar ministerie niet opnieuw beslag mag leggen op dezelfde bankrekening.

Met de steller van het middel zie ik niet voor me, hoe de rechter die het in art. 575 lid 3 Sv bedoelde verzet behandelt een verbod met dwangsomsanctie zou kunnen opleggen aan de Staat zoals in dit geding door eiser werd gevorderd17.. Bij cassatie op deze grond mist eiser evenwel belang. Eiser heeft de mogelijkheid om, indien in de toekomst ter executie van het dwangbevel opnieuw beslag op deze bankrekening wordt gelegd, via een specifieke, met voldoende waarborgen omklede rechtsgang een oordeel van de rechter te verkrijgen over de rechtmatigheid van de wijze van tenuitvoerlegging van het dwangbevel. Daaruit volgt dat de burgerlijke rechter een verbod van toekomstige beslagleggingen, op een grond die eiser in de verzetprocedure had kunnen aanvoeren of in een binnen zeven dagen na de nieuwe beslaglegging alsnog te starten verzetprocedure kan aanvoeren, niet kan toewijzen. Hetzelfde zou moeten worden geoordeeld indien eiser zich tijdig tot de verzetrechter zou hebben gewend en deze het verzet ongegrond zou hebben verklaard: het geding voor de burgerlijke rechter is geen ‘herkansing’ ten opzichte van de beslissing van de verzetrechter. Een vordering bij de burgerlijke rechter op grond van achteraf (na het verstrijken van de verzettermijn) gewijzigde omstandigheden is in dit geding niet aan de orde. In de denkbeeldige situatie dat eiser zich tijdig tot de verzetrechter had gewend, deze het verzet gegrond zou hebben geoordeeld en de officier van justitie desondanks zou zijn voortgegaan met de tenuitvoerlegging van het dwangbevel, kan m.i. alsnog bij de burgerlijke rechter een verbodsvordering tegen de Staat worden ingesteld, al dan niet gepaard met een dwangsomsanctie.

Uit het voorgaande volgt dat het cassatiemiddel geen doel treft.

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

a. - g.