HR, 07-02-2012, nr. S 10/03407

Het Gerechtshof te Amsterdam heeft bij arrest van 19 februari 2010 verdachte vrijgesproken van ‘aan zijn schuld de dood van een ander te wijten zijn’.

De Advocaat-Generaal bij het Hof heeft beroep in cassatie ingesteld en een plaatsvervangend Advocaat-Generaal bij dat Hof heeft bij schriftuur een middel van cassatie voorgesteld.

Het middel behelst de klacht dat het Hof door te oordelen dat bij de verdachte sprake is geweest van een geautomatiseerd handelen waarvan de verdachte ondanks het fatale gevolg van dit handelen geen verwijt kan worden gemaakt en dat van schuld in enige strafrechtelijke betekenis dus niet is gebleken, de grondslag van de tenlastelegging heeft verlaten door een onjuiste betekenis toe te kennen aan het in de tenlastelegging voorkomende en kennelijk aan art. 307, eerste lid, Sr ontleende begrip ‘schuld’ en/of dit oordeel op onbegrijpelijke wijze heeft gemotiveerd.

Aan de verdachte is tenlastegelegd dat:

Zoals blijkt uit de overwegingen in het arrest heeft het Hof het volgende vastgesteld. Op 13 mei 2008 heeft de verdachte samen met [slachtoffer] de klimsport beoefend op een klimwand in de klimhal ‘[A]’ in Amsterdam. Zowel de verdachte als [slachtoffer] waren ervaren klimmers, aangezien de verdachte al ongeveer zes jaren meerdere avonden per week (zonder ongelukken) de klimsport had beoefend en hij iedere dinsdagavond met [slachtoffer] klom. De verdachte heeft die avond als de zekeraar (beveiliger) van de klimmer [slachtoffer] gefungeerd, terwijl de door hen gebruikte klimapparatuur technisch in orde was en op de juiste wijze werd gebruikt. De vriendin van de verdachte ([betrokkene 1]) heeft op dat moment de route naast die van de verdachte en [slachtoffer] beklommen, terwijl [betrokkene 2] als haar zekeraar is opgetreden. [Slachtoffer] is tijdens haar klimtocht drie keer gevallen en is telkens goed opgevangen door de verdachte. In de loop van de klimtocht van [slachtoffer] heeft de verdachte af en toe met [betrokkene 2] gesproken. Hoewel het protocol voorschrijft dat de zekeraar voortdurend omhoog kijkt naar de klimmer, heeft de verdachte dat niet gedaan, naar eigen zeggen omdat dit fysiek ondoenlijk is en niet nodig is nu een ervaren klimmer/zekeraar aan de spanning op het touw voelt welke reactie van hem wordt geëist. Op het moment dat [betrokkene 1] — nadat zij naar beneden was gevierd — op de grond stond is de verdachte met haar en [betrokkene 2] gaan praten. Vervolgens heeft de verdachte de zekering van het touw waarmee hij [slachtoffer] zekerde losgemaakt, naar eigen zeggen aangezien hij onbewust dacht dat vastgekoppeld blijven niet meer nodig was omdat zijn vriendin veilig op de grond was. Tenslotte is [slachtoffer] van twaalf meter hoogte naar beneden gestort. Door deze val is [slachtoffer] als gevolg van massaal bloedverlies veroorzaakt door een verscheuring van haar rechter longader overleden.

Bijna onvermijdelijk komt de vraag op of in een geval als het onderhavige überhaupt tot strafrechtelijke vervolging van de verdachte dient te worden overgegaan, nu er sprake is van een noodlottig ongeval en de verdachte zelf — net als de nabestaanden van het slachtoffer — de gevolgen daarvan de rest van zijn leven met zich mee zal moeten dragen aangezien door zijn toedoen zijn vaste klimpartner is komen te overlijden. Deze gedachte wordt onder meer gevoed door het feit dat zich bij de stukken van het geding een schrijven van de vader van het slachtoffer ([betrokkene 3]) bevindt, inhoudende dat de verdachte op allerlei manieren heeft laten weten dat hij zijn verantwoordelijkheid voor dit noodlottige handelen heeft genomen, dat hij oprecht spijt heeft betuigd en dat hij bereid is zich in te zetten voor het bevorderen van een veiligere klimsport. Bij die stukken bevindt zich voorts een schriftelijke slachtofferverklaring van de moeder van het slachtoffer ([betrokkene 4]), inhoudende dat de verdachte hun in de ogen heeft gekeken en schuld heeft bekend en dat hij heel zijn leven daarmee zal moeten leven.1. In het verlengde daarvan heeft de Rechtbank de verdachte in eerste aanleg weliswaar veroordeeld, doch daarbij bepaald dat geen straf of maatregel wordt opgelegd. Het Hof heeft de doodsoorzaak in een bredere context geplaatst door in een overweging ten overvloede te overwegen dat — vanwege het feit dat er sprake is van een reeks van ongelukken rond klimmuren — een aanpassing van de veiligheidsmaatregelen bij klimmuren aangewezen is, waarbij kan worden gedacht aan het voorkomen van het automatisch losmaken van de zekering door de eis dat de zekering slechts door de klimmer kan worden afgekoppeld. In deze conclusie ten behoeve van de cassatieprocedure heeft het weinig zin de opgeworpen vraag of vervolging in een geval als het onderhavige aangewezen is te beantwoorden. Dat de vraag bij alle betrokkenen — waaronder rechtbank en Hof — een rol heeft gespeeld, spreekt voor zich.

Het Hof heeft de verdachte vrijgesproken van de tenlastegelegde dood door schuld. Voorts heeft het Hof onder het hoofd ‘overweging over de verwijtbaarheid’ geoordeeld dat van schuld in enige strafrechtelijke betekenis niet is gebleken, nu aan de verdachte ondanks het fatale gevolg van zijn handelen geen verwijt kan worden gemaakt en niet is gebleken van bijkomende omstandigheden in het licht waarvan dat anders zou zijn. Het Hof heeft daartoe het volgende overwogen. Er dient te worden vooropgesteld dat de klimsport zeer gevaarlijk is, zodat met het oog op de veiligheid van de klimmer van de klimmer en de zekeraar moet worden verwacht dat zij een hoge mate van zorgvuldigheid in acht nemen bij het naleven van de toepasselijke regels en afspraken en dat zij zich ook voor het overige voorzichtiger en oplettender gedragen dan wanneer het zou gaan om het verrichten van andere, minder gevaarlijke activiteiten. De verdachte is zich steeds scherp bewust geweest van de verantwoordelijkheid die hij in de rol van zekeraar droeg voor het leven van de klimmer ([slachtoffer]), terwijl niet van enige nonchalance of nalatigheid van enige aard bij het verrichten van de taak van zekeraar is gebleken. Daarnaast is het feit dat de verdachte niet voortdurend omhoog heeft gekeken — zoals het protocol vereist — voldoende gecompenseerd doordat de verdachte in zijn hoedanigheid van zekeraar aan de spanning op het touw kon voelen hoe hij moest reageren. Bovendien heeft de verdachte zich de handelingen die het klimmen mogelijk maken en de klimmer voor vallen behoeden zozeer eigen gemaakt, dat van geautomatiseerd handelen van de verdachte kan worden gesproken. Tenslotte is de reeks van geautomatiseerde handelingen die betrekking hadden op het zekeren van [slachtoffer] onopgemerkt overgegaan in de geautomatiseerde reeks van handelingen rondom het afdalen van [betrokkene 1]. Op het moment dat [betrokkene 1] veilig op de grond stond kon die reeks worden afgerond met het losmaken van de zekering, terwijl die zekering in werkelijkheid het losraken verhinderde van het (andere) touw dat [slachtoffer] zekerde.

Onder schuld als delictsbestanddeel wordt een min of meer grove of aanmerkelijke schuld verstaan. Of sprake is van dergelijke schuld in de zin van art. 307 Sr wordt bepaald door de manier waarop die schuld in de tenlastelegging nader is geconcretiseerd, en is voorts afhankelijk van het geheel van de gedragingen van de verdachte, de aard en de ernst daarvan en de overige omstandigheden van het geval.2.

Voor het aannemen van schuld moet het gaan om een verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid. De dader moest anders handelen (vermijdbaarheid) en kon ook anders handelen (verwijtbaarheid). De standaard waartegen gedrag wordt afgemeten wordt bovendien mede bepaald door de zogenaamde Garantenstellung, waarbij van personen in een bepaalde hoedanigheid een bijzondere zorgplicht mag worden verwacht. Als iemand functioneel handelt met een bepaalde verantwoordelijkheid, worden de maatstaven van (on)voorzichtig gedrag mede daardoor bepaald.3.

Degene die bij het uitoefenen van de klimsport optreedt als zekeraar heeft een bepaalde verantwoordelijkheid ten opzichte van degene met wie hij klimt. De zekeraar dient erop toe te zien dat zijn klimmer uiteindelijk weer veilig beneden komt, onder meer door de klimmer goed in de gaten te houden en de zekering van het touw waarmee hij de klimmer zekert pas los te maken als deze op grond is.4.

In de lagere jurisprudentie zijn ernstige ongelukken met klimwanden vaker aan de orde geweest.

In de hiervoor onder 7 weergegeven overwegingen van het Hof ligt als diens oordeel besloten dat de verdachte weliswaar in strijd met het protocol niet steeds omhoog heeft gekeken naar zijn klimmer ([slachtoffer]) en haar dus niet (continu) in de gaten heeft gehouden, dat hij met [betrokkene 1] en [betrokkene 2] heeft gepraat terwijl [slachtoffer] nog op twaalf meter hoogte aan het klimmen was en dat hij de zekering van het touw waarmee hij [slachtoffer] zekerde heeft losgemaakt zonder zich ervan te vergewissen dat [slachtoffer] al beneden was, maar dat hij niet ‘roekeloos, in elk geval grovelijk, althans aanmerkelijk onvoorzichtig en/of onachtzaam en/of nalatig’ heeft gehandeld.

Dit oordeel is zonder nadere motivering — die ontbreekt — niet begrijpelijk. Het Hof heeft immers vooropgesteld dat de klimsport zeer gevaarlijk is, dat met het oog op de veiligheid van de klimmer van de klimmer en de zekeraar moet worden verwacht dat zij een hoge mate van zorgvuldigheid in acht nemen bij het naleven van de toepasselijke regels en afspraken en dat zij zich voorzichtiger en oplettender gedragen dan bij het verrichten van minder gevaarlijke activiteiten. Voorts heeft het Hof het aannemelijk geacht dat de verdachte zich steeds scherp bewust is geweest van de verantwoordelijkheid die hij als zekeraar droeg voor het leven van de klimmer en dat niet van enige nonchalance of nalatigheid van enige aard bij het verrichten van zijn taak als zekeraar is gebleken, hetgeen niet valt te rijmen met diens oordeel dat de verdachte zijn klimmer niet in de gaten heeft gehouden, met anderen heeft gepraat en de zekering (zonder controle) heeft losgemaakt. Hierbij is van belang dat de verdachte een ervaren klimmer was die derhalve goed op de hoogte behoorde te zijn van de mogelijke gevaren van de klimsport en het belang van het naleven van alle zorgvuldigheidsnormen en veiligheidsvoorschriften, terwijl hij zich desondanks niet heeft geconcentreerd op zijn eigen klimmer maar zijn aandacht heeft verlegd richting [betrokkene 1] en [betrokkene 2].

Aan de onbegrijpelijkheid van het oordeel van het Hof doet niet af dat het Hof heeft overwogen dat het (niet) voortdurend omhoog kijken voldoende is gecompenseerd doordat de zekeraar aan de spanning op het touw voelt hoe hij moet reageren en dat er sprake zou zijn geweest van een geautomatiseerd handelen van de verdachte. De verdachte is namelijk pas toegekomen aan de ‘geautomatiseerde handelingen’ die betrekking hebben op het afdalen van [betrokkene 1], nadat hij geen zicht meer had gehouden op zijn klimmer en hij zich met andere zaken had beziggehouden dan met het zekeren van zijn klimmer.

Voor zover het middel erover klaagt dat het Hof zijn oordeel op onbegrijpelijke wijze heeft gemotiveerd, slaagt het.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak en tot terugwijzing van de zaak naar het Gerechtshof te Amsterdam teneinde op het bestaande beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG