HR, 09-10-2015, nr. 14/04108

Het Hof heeft zijn in cassatie bestreden oordeel kennelijk gebaseerd op de stelling dat het verlies dat belanghebbende als gevolg van de onverschuldigde betaling van in strijd met het Unierecht geheven belasting heeft geleden kan of moet worden vergoed volgens verschillende rentevoeten.

In gevallen waarin belanghebbende er in slaagt de omvang of het beloop van het verlies aan te tonen dat het verlies in belangrijke mate mede onder invloed van een handelstransactie is ontstaan, geldt naar het oordeel van het hof het tarief van de wettelijke rente voor handelstransacties (hoog tarief).

In gevallen waarin belanghebbende er niet in slaagt de omvang of het beloop van het verlies aan te tonen dat het verlies in belangrijke mate mede onder invloed van een handelstransactie is ontstaan, geldt naar het oordeel van het hof het tarief van de wettelijke rente voor niet-handelstransacties.

Het is vaste rechtspraak van het HvJ EU dat wat het doeltreffendheidsbeginsel betreft, dit beginsel verlangt dat in geval van terugbetaling van belasting die door een lidstaat in strijd met het Unierecht is geïnd, de nationale voorschriften inzake met name de berekening van de eventueel verschuldigde rente niet ertoe leiden dat de belastingplichtige een passende vergoeding voor het verlies dat hij als gevolg van de onverschuldigde betaling van belasting heeft geleden, wordt ontzegd (zie arrest Littlewoods Retail e.a., ECLI:EU:C:2012:478, r.o. 29).

Nu het Hof, met zijn gegeven oordeel dat de bewijslast om aan te tonen of het verlies in belangrijke mate mede onder invloed van een handelstransactie is ontstaan, ligt bij de belastingplichtige, en indien hij daar niet in slaagt de lidstaat de lagere rentevoet mag toepassen, wordt het doeltreffendheidsbeginsel geschonden.

Immers, de belastingplichtige wordt voor de verkrijging van een passende vergoeding voor het verlies dat hij als gevolg van de onverschuldigde betaling van belasting heeft geleden, afhankelijk gesteld van de mate waarin hij — in individuele gevallen — de bewijslast kan leveren of zijn verlies wegens onverschuldigde betaling in belangrijke mate mede onder invloed van een handelstransactie is ontstaan.

Als hij dat niet kan leveren, ontvalt hem — zo moet het oordeel van het Hof worden gelezen — de mogelijkheid om aanspraak te maken op de rentevoet die geldt voor handelstransacties en (mogelijk wel een passende vergoeding is voor het geleden verlies, maar aangetoond moet worden door de belastingplichtige).

Het doeltreffendheidsbeginsel verlangt dat in geval van terugbetaling van belasting die door een lidstaat in strijd met het Unierecht is geïnd, de nationale voorschriften inzake met name de berekening van de eventueel verschuldigde rente niet ertoe leiden dat de belastingplichtige een passende vergoeding voor het verlies dat hij als gevolg van de onverschuldigde betaling van belasting heeft geleden, wordt ontzegd.

Door de hoogte van de vergoeding van een passende rente die een lidstaat dient te vergoeden in geval van terugbetaling van belasting die door een lidstaat in strijd met het Unierecht is geïnd, afhankelijk te stellen van de door de belastingplichtige te leveren bewijslast, wordt het doeltreffendheidsbeginsel niet gerespecteerd.

Het rechtsoordeel van het Hof is tevens onbegrijpelijk.

Nu belanghebbende klaarblijkelijk de omvang van de geleden schade moet aantonen teneinde aanspraak te kunnen maken op de rentevoet voor handelstransacties is zonder nadere motivering onbegrijpelijk, meer bepaald of ten aanzien van de ingediende vorderingen of die moeten worden aangemerkt als ‘een vordering tot terugbetaling van onrechtmatig geheven bedragen’ of ‘een vordering tot betaling van een bedrag overeenkomend met een onrechtmatig geweigerd voordeel’ of daarentegen als een ‘schadevordering’.

Uit rechtsoverweging 6.2 van het Hof volgt dat het Hof oordeelt dat de rentevergoeding een passende vergoeding moet zijn voor het verlies dat belanghebbende als gevolg van de onverschuldigde betaling van belasting heeft geleden.

Nu het Hof de hoogte van de rentevergoeding als gevolg van onverschuldigde betaling afhankelijk stelt van de bewijslast die belanghebbende krijgt opgedragen om aan te tonen of het beloop van het in dit individuele geval door de onverschuldigde betaling van belasting geleden verlies niet genoemd heeft en feiten moet stellen op grond waarvan de omvang van het verlies in belangrijke mate mede onder invloed van een handelstransactie is ontstaan, danwel bepaalbaar is, geeft het blijk van een onjuiste rechtsopvatting.

Uit vaste rechtspraak van het Hof van Justitie volgt dat de vergoeding als gevolg van de onverschuldigd betaalde rente adequaat — dat betekent volledig — moet zijn. Het hof stelt die vergoeding afhankelijk van bewijslast die zijn opdraagt aan belanghebbende en aanvaardt daarmee de mogelijkheid dat individuele situaties kunnen leiden tot individuele uitkomsten. Een dergelijke uitkomst moet worden geacht in strijd te zijn met het doeltreffendheidsbeginsel, nu daarmee in beginsel niet kan worden uitgesloten dat een adequate rentevergoeding wordt vergoed, danwel dat dat het Hof met zijn rechtsoordeel miskent dat de bewijslast in deze bij de lidstaat ligt die in de nationale regeling een adequate vergoeding moet opnemen.

De hier voren in middel I bestreden rechtsopvatting van het hof geeft blijk van een verkeerde rechtsopvatting.

Belanghebbende heeft in hoger beroep gesteld dat in de onderhavige kwestie sprake is van aansprakelijkheid van de lidstaat.

Daartoe heeft belanghebbende gesteld dat er aan zij herinnerd, dat het EEG-Verdrag een eigen rechtsorde in het leven heeft geroepen, die in de rechtsorde der Lidstaten is opgenomen en waarmee de nationale rechter rekening dient te houden. Binnen die rechtsorde zijn niet alleen de Lidstaten, maar ook hun onderdanen gerechtigd en, evenzeer als het gemeenschapsrecht ten laste van particulieren verplichtingen in het leven roept, schept het ook rechten die dezen uit eigen hoofde kunnen doen gelden. Deze rechten ontstaan niet alleen wanneer het Verdrag ze uitdrukkelijk toekent, maar ook als weerslag van de verplichtingen die het Verdrag zowel aan particulieren als aan de Lidstaten en de gemeenschapsinstellingen oplegt (zie de arresten van 5 februari 1963, zaak 26/62, Van Gend en Loos, Jurispr. 1963, blz. 3, en 15 juli 1964, zaak 6/64, Costa, Jurispr. 1964, blz. 1203).

Bovendien is het vaste rechtspraak, dat de nationale rechter die in het kader van zijn bevoegdheden belast is met de toepassing van de gemeenschapsrechtelijke bepalingen, de volle werking van die bepalingen dient te verzekeren en de daarin aan particulieren toegekende rechten moet beschermen (zie met name de arresten van 9 maart 1978, zaak 106/77, Simmenthal, Jurispr. 1978, blz. 629, r.o. 16, en 19 juni 1990, zaak C-213/89, Factortame, Jurispr. 1990, blz. I-2433, r.o. 19).

Aan de volle werking van de gemeenschapsbepalingen zou worden afgedaan en de bescherming van de daarin toegekende rechten zou worden afgezwakt, indien particulieren niet de mogelijkheid zouden hebben om schadevergoeding te verkrijgen wanneer hun rechten worden aangetast als gevolg van een schending van het gemeenschapsrecht die aan een lidstaat kan worden toegerekend.

De mogelijkheid van schadevergoeding door de Lidstaat doet zich als bijzonder noodzakelijk gevoelen wanneer, zoals in casu, de volle werking van de gemeenschapsbepalingen alleen door optreden van de lidstaat kan worden verzekerd en wanneer bijgevolg particulieren bij gebreke van een dergelijk optreden de hun door het gemeenschapsrecht toegekende rechten niet voor de nationale rechter kunnen doen gelden.

Derhalve is het beginsel dat de staat aansprakelijk is voor schade die particulieren lijden als gevolg van schendingen van het gemeenschapsrecht die hem kunnen worden toegerekend, inherent aan het systeem van het Verdrag.

De op de Lidstaten rustende verplichting tot vergoeding van die schade vindt tevens haar grondslag in artikel 5 EEG-Verdrag, dat de Lidstaten verplicht alle algemene of bijzondere maatregelen te treffen welke geschikt zijn om de nakoming van de krachtens het gemeenschapsrecht op hen rustende verplichtingen te verzekeren. Hiertoe behoort ook de verplichting de onwettige gevolgen van een schending van het gemeenschapsrecht ongedaan te maken (zie met betrekking tot de overeenkomstige bepaling van artikel 86 EGKS-Verdrag, het arrest van 16 december 1960, zaak 6/60, Humblet, Jurispr. 1960, blz. 1169).

Blijkens al het voorgaande is het een beginsel van gemeenschapsrecht, dat de Lidstaten verplicht zijn tot vergoeding van de schade die particulieren lijden als gevolg van schendingen van het gemeenschapsrecht die hun kunnen worden toegerekend.

In het Francovich en Bonifaci/Italië arrest (C-6/90 en C-9/90) en later uitgewerkt in het arrest van het HvJ EU Brasserie du Pêcheur/Factortame heeft het HvJ EU expliciet opgemerkt dat het beginsel van staatsaansprakelijkheid geldt voor alle gevallen van schending van het Unierecht ongeacht her orgaan van de lidstaat waarvan de handeling of het verzuim de schending uitmaakt.

Zo stelde het HvJ EU dat de schadevergoedingsplicht van de lidstaat niet afhankelijk kan worden gesteld van nationale regels inzake de verdeling van bevoegdheden tussen de constitutionele machten.

Het Hof zei: ‘lidstaten dienen ervoor te zorgen dat de schade wordt vergoed die aan particulieren wordt toegebracht door een schending van het gemeenschapsrecht, ongeacht welk overheidsorgaan dit recht heeft geschonden en welk overheidsorgaan in beginsel volgens het recht van de betrokken lidstaat deze schade dient te vergoeden’. Een lidstaat kan zich dus niet beroepen op de verdeling van bevoegdheid en aansprakelijkheid in zijn nationale rechtsorde om zelf aansprakelijkheid te voorkomen. Konle (zaak C-302/97).

Gezien de ernst van de feiten en omstandigheden is niet voor enige twijfel vatbaar dat sprake is van een voldoende (kennelijk) gekwalificeerde schending van het Unie-recht. Een adequate schadevergoeding dient te volgen.

Het Hof heeft overwogen dat ‘indien met de door het Hof gestipuleerde bijzondere omstandigheden geen rekening wordt gehouden en bij de bepaling van de omvang van de vergoeding onverkort voor elke zaak wordt vastgehouden aan het puntensysteem, leidt dit — zonder twijfel — tot een vergoeding die de in redelijkheid gemaakte kosten ver overtreft. Zulks is, gelet op het doel en de strekking van het Besluit onwenselijk.’

Voor zover het Hof heeft bedoeld dat voor de bepaling van de hoogte van de vergoeding van de proceskosten de vraag aan de orde moet komen of de omvang van de vergoeding conform het puntensysteem volgens de bijlage bij het Besluit proceskosten bestuursrecht de werkelijke proceskosten overschrijdt, danwel dat belanghebbende de werkelijke proceskosten aannemelijk moet maken of moet aantonen, geeft het blijk van een onjuiste rechtsopvatting.

Het forfaitair systeem is juist ter voorkoming van dergelijke vraagstukken in het leven geroepen. Het invoeren van een genormeerd systeem heeft tot doel (en strekking) volgens een genormeerd stelsel, op eenvoudige wijze, een proceskostenvergoeding te bepalen. Daarbij kan behoudens (zeer) bijzondere omstandigheden niet van worden afgeweken.

De rechtsoverweging dat ‘indien met de door het Hof gestipuleerde bijzondere omstandigheden geen rekening wordt gehouden en bij de bepaling van de omvang van de vergoeding onverkort voor eike zaak wordt vastgehouden aan het puntensysteem, leidt dit — zonder twijfel — tot een vergoeding die de in redelijkheid gemaakte kosten ver overtreft.’, vindt geen steun in het recht. Een genormeerd stelsel houdt immers geen rekening met de geleverde inspanningen of gemaakte kosten.

In de zaak Bosal Holding BV te Vianen (hierna: Bosal) van 7 oktober 2005 (ECLI:NL:HR:2005:AU3929) was bij Uw Raad de spiegelsituatie aan de orde. Belanghebbende verzoekt het bedrag van de proceskostenvergoeding te stellen op dat van de werkelijk gemaakte proceskosten.

Uw Raad overwoog dat evenmin een bijzondere omstandigheid is dat de werkelijk gemaakte proceskosten hoger zijn dan het bedrag van de proceskostenvergoeding waarop volgens de hoofdregel van het Besluit aanspraak kan worden gemaakt.

In onderhavig geval zijn — volgens het Hof — de werkelijke kosten lager dan het bedrag van de proceskostenvergoeding waarop volgens de hoofdregel van het Besluit aanspraak kan worden gemaakt.

Het Hof haalt daarvoor in r.o. 7.4 een aantal bijzondere omstandigheden aan die een geslaagd beroep op artikel 2, derde lid Besluit proceskosten bestuursrecht zouden moeten rechtvaardigen.

Het Hof — die geen punt, zoals opgenomen in het Besluit proceskosten bestuursrecht, als vergoeding voor horen in de bezwaarfase toekent — maar wel als bijzondere omstandigheid aanneemt dat in de bezwaarfase alle door gemachtigde als rechtsbijstandsverlener in den lande ingediende bezwaarschriften te zamen niet meer dan twee hoorgesprekken hebben plaatsgevonden acht de omgekeerde situatie dan in de zaak Bosal wel een bijzondere omstandigheid — dat de werkelijke kosten lager zijn dan het bedrag van de proceskostenvergoeding waarop volgens de hoofdregel van het Besluit aanspraak kan worden gemaakt — gerechtvaardigd.

Een dergelijke opvatting vindt geen steun in het recht.

Het Hof heeft in r.o. 7.4 overwogen dat het acht dat sprake is van bijzondere omstandigheden als bedoeld in artikel 2 derde lid, Besluit proceskosten bestuursrecht.

Daartoe heeft het Hof o.m. overwogen dat in de bezwaarfase voor alle door de gemachtigde als rechtsbijstandsverlener in den lande ingediende bezwaarschriften te zamen niet meer dan twee hoorgesprekken hebben plaatsgevonden.

Het Hof stelt vast dat dus ook in de onderhavige kwestie waarin gemachtigde optreedt als rechtsbijstandsverlener een hoorgesprek heeft plaatsgevonden in de bezwaarfase.

In r.o. 7.6 overweegt het Hof dat het zich niettemin oriënteert op het puntensysteem en streeft het tot een proceskostenvergoeding die recht doet aan doel en strekking van het Besluit proceskosten bestuursrecht. Het Hof vervolgt zijn oordeel en overweegt dat het Hof dienovereenkomstig op forfaitaire wijze een vergoeding zal toekennen in de kosten van de beroepsmatig door de gemachtigde aan belanghebbende verleende rechtsbijstand.

In r.o. 7.7. vervolgt het Hof zijn oordeel en stelt de vergoeding vast door de proceskostenvergoeding te berekenen aan de hand van de bijlage bij het besluit en de uitkomst van deze berekening met 0.25 te vermenigvuldigen.

In r.o. 7.8 stelt het Hof de kosten, ‘gelet op het hiervoor is overwogen’, op € 77,35 wegens beroepsmatig verleende rechtsbijstand.

Het Hof vervolgt;

De proceshandelingen in de bezwaarfase volgens het Besluit vergoeden 1 punt voor het indienen van een bezwaarschrift en 1 punt voor het voeren van een hoorgesprek. Aldus had het Hof in de bezwaarfase 2 punten moeten toekennen in het geval — zoals het Hof betoogt — het aansluiting zoekt bij de bijlage bij het Besluit proceskosten bestuursrecht, danwel is het oordeel in het licht van de vastgestelde feiten en gebezigde bewijsmiddelen onbegrijpelijk, danwel is het zonder nadere motivering niet te volgen.

Het Hof heeft bijzondere omstandigheden aanwezig geacht voor de bezwaar-beroeps- en hogerberoepfase en de proceskosten volgens de bijlage bij het Besluit vastgesteld en wegens bijzondere omstandigheden vermenigvuldigd met factor 0,25.

Daartoe heeft het Hof o.m. overwogen zoals het heeft overwogen in r.o. 7.5.

Indien veel soortgelijke, identieke of nagenoeg identieke zaken aan de orde zijn, heeft de nationale wetgever bij het ontwerp van het Besluit proceskosten daarin voorzien met artikel 3 Bpb. De wetgever heeft daarin 2 grensvoorwaarden geschapen , zijnde gelijktijdigheid en identieke of nagenoeg identieke gevallen, waarbij indien daaraan cumulatief is voldaan sprake is van samenhangende zaken (in de zin van het recht).

Ook heeft de wetgever in die gevallen dat aan het gestelde in artikel 3, tweede lid, Bpb wordt voldaan in de bijlage bij het Besluit opgenomen hoe de forfaitaire proceskostenvergoeding dan moet worden berekend.

In andere gevallen heeft de wetgever klaarblijkelijk voor ogen gehad dat in beginsel het genormeerde stelsel met de forfaitaire vergoeding conform de bijlage bij het Bpb moet worden toegepast, behoudens (zeer) bijzondere omstandigheden.

De door het Hof — voor het eerst in hoger beroep — gebezigde stellingen vinden derhalve geen steun in het recht.

Afwijking van de hoofdregel is derhalve mogelijk als aan twee cumulatieve vereisten is voldaan.

Van bijzondere omstandigheden is immers — zo volgt ook elders uit het recht — pas sprake bij omstandigheden waarmee bij het vaststellen van het beleid (AmvB, red. JV) geen rekening is gehouden (vgl. in de zin van beleidsregels, H.E. Bröring, Beleidsregels, Deventer 1998, p. 96).

Ten tweede dienen deze bijzondere omstandigheden met zich te brengen dat de nadelige of voordelige gevolgen van handelen overeenkomstig de beleidsregel onevenredig zouden zijn in verhouding tot de met de beleidsregel te dienen doelen.

Naar mijn mening kan deze hoofdregel ook worden toegepast op het de onderhavige Algemene maatregel van Bestuur voor de toetsing van het toepassingsbereik van de bijzondere omstandigheden in het Bpb.

De uitspraak van het Hof dient aldus te worden begrepen dat het Hof heeft geoordeeld dat in onderhavige zaak, in geval van gegrondverklaring van het beroep afgeweken dient te worden van het bepaalde in artikel 2, lid 1, van het Bpb op grond van bijzondere omstandigheden, doordat onverkorte toepassing in elke individuele zaak van het puntensysteem volgens de bijlage bij het Bpb de in redelijkheid gemaakte kosten (ver) overtreft.

Daarbij heeft het Hof kennelijk het oog gehad op het zeer grote aantal zaken dat gemachtigde voor individuele belanghebbenden in portefeuille heeft, die — gezien het specialisme BPM binnen het kantoor van gemachtigde — op veel punten een (sterke) inhoudelijke samenhang vertoonden, waardoor de proceshandelingen voor een zeer groot deel een uniform karakter hadden, en dus voor wat betreft die zaken die een uniform karakter hadden, niet waren afgestemd op de bijzonderheden van de desbetreffende zaak.

Dat laat onverlet dat voor dergelijke zaken waarin belanghebbende gelijktijdig of nagenoeg gelijktijdig voor een of meer belanghebbenden tegen nagenoeg identieke besluiten op vergelijkbare gronden gemaakte bezwaren of ingestelde beroepen waarin rechtsbijstand als bedoeld in artikel 1, onderdeel a, is verleend door een of meer personen die deel uitmaken van hetzelfde samenwerkingsverband en van wie de werkzaamheden in elk van de zaken niet nagenoeg identiek konden zijn het Besluit voorziet met artikel 3, tweede lid.

In een dergelijk geval kan uniforme toepassing van artikel 3, tweede lid onrechtvaardig uitpakken en kan het inroepen van bijzondere omstandigheden leiden tot een tegemoetkoming in de daadwerkelijke kosten. In casu heeft het Hof, op grond van de onderliggende feiten en gebezigde bewijsmiddelen miskend dat sprake was het ontbreken van een individueel karakter met daarbij behorende werkzaamheden die waren afgestemd op de desbetreffende zaak.

Zo heeft het Hof zelf vastgesteld dat in de bezwaarfase de (berekening tot) teruggaaf van het materieel belang het uniforme karakter reeds doorbreekt, evenals het gebrek aan gelijktijdigheid, het feit dat het bezwaarschrift is toegesneden op de individuele belanghebbende en in casu de betwisting van een naheffingsaanslag en de voldoening van belasting op aangifte, die bieden reeds door verschillende heffingsgrondslagen een individueel karakter bevatten.

Goed bezien heeft het Hof artikel 2 lid 3 toegepast om in onderhavige situatie tot een matiging van de genormeerde bedragen volgens de bijlage uit het Besluit te komen, nu de wetgever bij de totstandkoming van artikel 3, lid 2 Bpb de beperking voor een dergelijke toepassing heeft beperkt tot de gevallen die voldoen aan de limitatieve opsomming van artikel 3, lid 2 Bpb en die cumulatief moeten worden toegepast.

Kennelijk heeft de wetgever met het ontwerp van artikel 3. lid 2, mede gezien het doel en karakter van het Bpb, voor ogen gehad dat voor matiging van proceskosten moest voldaan aan de in dat artikel genoemde 2 cumulatieve vereisten van gelijktijdigheid en identiciteit. Slechts dan is het een (vaststaand) gegeven dat de werkzaamheden van de bijstandsverlener ook daadwerkelijk gering(er) zijn.

Het uitwijken in gevallen dat niet aan de cumulatieve vereisten is voldaan, maar mogelijk slechts deels, zoals in onderhavig geval volgt uit de feiten en overwegingen van achtereenvolgens de Inspecteur, de rechtbank en het Hof, moet worden geacht niet besloten te liggen in de kennelijke bedoeling van de nationale wetgever met het opnemen van artikel 2, lid 3 Bpb.

Daarbij zij opgemerkt dat het Hof heeft verzuimd te onderzoeken of het resultaat met de toepassing van de factor 0,25 geen afbreuk doet aan het karakter van een tegemoetkoming in de daadwerkelijke kosten, dan wel kan de beslissing zonder verdere motivering een dergelijk oordeel niet dragen. Daarvoor geldt te meer dat voor de bezwaarfase, waarin door het Hof feitelijk vastgesteld de individuele werkzaamheden bestonden uit de berekening van het materieel belang, het daarvoor verzamelen van gegevens, het indienen van een bezwaarschrift, het ontvangen van een uitspraak op bezwaar, het bijwonen van een hoorzitting en het verzamelen en verwerken van relevante jurisprudentie met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid niet worden gedekt door een veroordeling in de proceskosten van € 54,50, zodat daarmee afbreuk gedaan zou kunnen worden aan het karakter van tegemoetkoming in de daadwerkelijke kosten.

Voorts wordt met een dergelijke overweging de werking van artikel 3, tweede lid verruimd en is geen sprake meer van een uitzondering. Immers, daarmee is een mogelijkheid gegeven naar believen toepassing te geven aan artikel 2, lid 3 Bpb.

Het Hof had, nu de zaken niet voldeden aan de limitatieve voorwaarden van artikel 3, lid 2, en dus niet het karakter hadden van samenhangende zaken, geen toepassing mogen geven aan artikel 2, derde lid Bpb om alsnog de kosten van door derden beroepsmatig verleende rechtsbijstand te verlagen.

De andersluidende rechtsopvatting van het Hof geeft blijk van een onjuiste rechtsopvatting.

Het hof heeft met zijn rechtsopvatting het effectiviteitsbeginsel geschonden. Als een dergelijke rechtsopvatting wordt aanvaard, dan betekent dat een vrijbrief voor het bevoegd nationaal rechtsprekend orgaan om omstandigheden te formuleren, waaruit volgt dat sprake kan zijn van gevallen, niet (expliciet) vernoemd in een wettelijke regeling, waaruit volgt dat een vergoeding voor het rechtzetten van een (ernstige) inbreuk op de rechten van justitiabelen die zij aan het Unierecht kunnen ontlenen, zoals in onderhavig geval, kan worden geminimaliseerd, de effectieve toegang tot het recht kan worden beperkt.

Het is buiten elke twijfel verheven dat wanneer gemachtigde in casu geen rechtsbijstand had verleend op no cure no pay basis de toegang tot een ingewikkelde fiscale kwestie als de onderhavige, waarin rechtsbijstand eerder een noodzakelijk vereiste is dan een wenselijkheid, de toegang tot de nationale rechter, die de rechten die justitiabelen aan het Unierecht kunnen ontlenen moet waarborgen, onmogelijk was geweest.

Een dergelijke uitzonderlijk lage vergoeding in de tegemoetkoming van de proceskosten — bij een opzettelijke inbreuk op zowat alle fundamentele grondrechten die belanghebbende toekomen op grond van het Unierecht — moet dan ook geacht worden in strijd met het effectiviteitsbeginsel te zijn.

In het arrest Brasserie du Pêcheur/Factortame, 5 maart 1996, gevoegde zaken C-46/93 en C 48/93, ECLI:EU:C:1996:79, overwoog het Hof van Justitie van de Europese Unie o.m. het volgende;

Het Besluit proceskosten bestuursrecht heeft een zelfstandig artikel, artikel 3 Bpb, waarin de wetgever de omstandigheden wanneer en onder welke omstandigheden de proceskosten gematigd moeten worden limitatief omschreven en de gevolgen geduid in de bijlage. Er moet cumulatief voldaan worden aan gelijktijdigheid en identiciteit. Het Hof heeft geen samenhang vastgesteld in dier voege dat zij niet heeft vastgesteld welke andere dossiers, anders dan wanneer sprake is van indien het gaat om één kentekenregistratie; en voorts wanneer de gemachtigde terzake van meer kentekenregistraties gelijktijdig een rechtsmiddel instelt en daarbij dezelfde belanghebbende vertegenwoordigt.

In de limitatieve opsomming is niet omschreven dat het aantal zaken bij een gemachtigde heeft te gelden als een bijzondere omstandigheid, evenmin dat sprake is van matiging indien geen verschil van inzicht bestaat over de feiten of de andere door het Hof in 7.5 genoemde bijzondere omstandigheden, noch op zelfstandige gronden, noch in samenhang.

Indien de door het Hof gehanteerde overwegingen worden aanvaard, ontstaat feitelijk gezien met artikel 2, derde lid een verlengstuk van artikel 3 Bpb voor de matiging van proceskosten.

Een dergelijke rechtsopvatting is niet alleen rechtens onjuist, maar tevens hoogst ongewenst.

Het Hof heeft miskend dat voor samenhangende zaken moet zijn voldaan aan 2 voorwaarden die cumulatief moeten worden getoetst en toegepast, t.w. identiciteit en gelijktijdigheid.

Het Hof heeft de proceskosten voor de helft toegekend aan de opgelegde naheffingsaanslag en voor de helft aan de voldoening, beide ala heffingshandelingen ten behoeve van dezelfde kentekenregistratie.

Het hof heeft miskend dat in dergelijke gevallen geen sprake is van identiciteit nu alleen al sprake is van andere heffingshandelingen waarvoor de verrichte werkzaamheden reeds om die reden niet identiek of nagenoeg identiek konden zijn.

Immers, beide heffingshandelingen hebben een andere wetsduiding, andere relevante wetsartikelen en heffingsgrondslagen. Het Hof heeft met zijn oordeel miskend dat hoewel voldaan is aan de eis van (nagenoeg) gelijktijdigheid, niet aan de eis van identiciteit kan worden voldaan nu beide heffingshandelingen reeds om zijn aard zich verzetten tegen identieke werkzaamheden waarbij individuele elementen niet aan de orde zijn.

Mocht van een juiste rechtsopvatting zijn uitgegaan dan is de beoordeling in het licht van de vastgestelde feiten en gebezigde bewijsmiddelen onbegrijpelijk, danwel is het zonder nadere motivering niet te volgen.

Het Hof acht immers bijzondere omstandigheden aanwezig in 7.5, mede gezien het grote aantal zaken die bij gemachtigde in behandeling zijn, en in alle zaken namens de onderscheidende belanghebbenden (…) maar stelt in 7.10 vast dat van samenhangende zaken slechts sprake is in gevallen waarin de gemachtigde ter zake van meer kentekenregistraties (nagenoeg) gelijktijdig een rechtsmiddel instelt en daarbij dezelfde belanghebbende vertegenwoordigt.

Een dergelijke stelling is conflicterend en behoeft nadere motivering indien de stelling niet reeds gecasseerd moet worden wegens schending van het recht.

Het Hof heeft zijn in cassatie bestreden oordeel kennelijk gebaseerd op de stelling dat voor de vaststelling van de hoogte van de proceskostenvergoeding in de bezwaarfase, de beroepsfase en de hogerberoepsfase de in redelijkheid gemaakte kosten van belang zijn voor de bepaling van de hoogte van de proceskostenvergoeding. Aldus is het Hof kennelijk van oordeel dat indien rechtsbijstand is verleend door een derde, zoals in onderhavige zaak, onderzoek gedaan moet worden onderzoek naar de daarvoor werkelijk gemaakte kosten.

Nu deze ‘in redelijkheid gemaakte kosten’ ver overtroffen worden indien onverkort wordt vastgehouden aan het puntensysteem voor elke individuele zaak, aldus het rechtsoordeel van het Hof, is op grond van bijzondere omstandigheden van belang dat aangesloten wordt bij de werkelijke kosten en een matiging wegens bijzondere omstandigheden aan de orde moet worden geacht.

Het Hof heeft met zijn bewoordingen alsdat sprake is van individuele zaken, klaarblijkelijk onderkend dat geen sprake is van samenhangende zaken in de zin van artikel 3 van het Bpb.

Uitgangspunten voor vergoeding van kosten van door een derde beroepsmatig verleende rechtsbijstand.

In het kader van de forfaitaire vergoeding op grond van het Bpb heeft de Hoge Raad in HR BNB 1995/94 geoordeeld dat indien beroepsmatig rechtsbijstand is verleend elk onderzoek naar de daarvoor daadwerkelijk gemaakte kosten achterwege wordt gelaten (Hoge Raad 15 februari 1995, nr. 28 205, BNB 1995/94; in gelijke zin Hoge Raad 1 november 1995, nr. 30 720, BNB 1996/84. De Centrale Raad van Beroep en de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State hebben in vergelijkbare zin geoordeeld; zie Centrale Raad van Beroep 18 april 1995, nr. 1993/2127 AAW/WAO, FED 1995/492 en Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State 23 juli 2008, nr. 200708379/1, AB 2009/73).

De Hoge Raad acht, gelet op de inhoud van het procesdossier en de gegevens die door partijen op dit punt zijn verstrekt, termen aanwezig om ten aanzien van de proceskosten die belanghebbende in verband met de behandeling van het geding in cassatie redelijkerwijs heeft moeten maken, te beslissen als hierna zal worden vermeld.

Daarbij dient het volgende te worden opgemerkt. Blijkens de Memorie van Toelichting bij het ontwerp van wet nr. 22 495 — welke toelichting mede geldt voor artikel 5a van de Wet administratieve rechtspraak belastingzaken — heeft de wetgever met het opnemen in een algemene maatregel van bestuur van een specifieke tarifiëring van de kosten met betrekking tot de onderscheiden processuele handelingen, ter beperking van de taakverzwaring voor de rechter, mede beoogd dat het gevolg van die normering zou zijn ‘dat de rechter nog slechts zal behoeven te beoordelen of er reden is voor een proceskostenveroordeling’ (…). Hieruit volgt dat naar de bedoeling van de wetgever, mede gezien het forfaitaire karakter van de in het Besluit proceskosten fiscale procedures neergelegde regeling ter vergoeding van de kosten voor beroepsmatig verleende rechtsbijstand, indien zodanige bijstand is verleend, elk onderzoek naar de daarvoor werkelijk gemaakte kosten achterwege zal worden gelaten.

Als hoofdregel heeft te gelden dat indien een belanghebbende geheel of gedeeltelijk in het gelijk is gesteld zijn wederpartij in de kosten van het geding wordt veroordeeld; zie HR BNB 1996/74:(12)

(…) Gezien de geschiedenis van de totstandkoming van artikel 5a van de Wet administratieve rechtspraak belastingzaken geldt als hoofdregel dat, indien een belanghebbende die bij het gerechtshof tegen een besluit van een bestuursorgaan in beroep is gekomen, geheel of gedeeltelijk in het gelijk is gesteld, het bestuursorgaan in de kosten van het geding voor het gerechtshof wordt veroordeeld. Dit brengt mee dat, ingeval het gerechtshof in een dergelijk geval desalniettemin geen termen aanwezig acht voor een veroordeling in de proceskosten als vorenbedoeld, die beslissing nader met redenen dient te zijn omkleed. Bron; ECLI:NL:PHR:2009:BJ7919, Conclusie, Hoge Raad (Advocaat-Generaal), 27-11-2009