Revindicatie

De eigenaar mag zijn zaak van ieder die de zaak onder zich houdt opvorderen. De eigenaar dient op grond van de hoofdregel van art. 150 Rv te stellen en bij voldoende betwisting te bewijzen dat hij een eigendomsrecht heeft.1 In zijn algemeenheid zal voldoende zijn dat de eiser stelt dat hij eigenaar is (daarmee stelt hij een recht zoals bedoeld in art. 150 Rv) en dat de gedaagde de zaak onder zich heeft.

Als het eigendomsrecht door de gedaagde wordt betwist, dan zal de eiser de feiten moeten stellen en bewijzen waaruit het ontstaan van het eigendomsrecht voortvloeit. In dat verband zijn de in art. 3:109 en 3:119 BW neergelegde vermoedens relevant: de houder wordt vermoed bezitter te zijn en de bezitter wordt vermoed rechthebbende (i.e. eigenaar) te zijn2, welke vermoedens vatbaar zijn voor tegenbewijs. Voldoende is dat de eiser stelt en zo nodig bewijst dat hij het goed hield op het moment dat het hem werd ontnomen. In dat geval geldt het vermoeden van eigendom, behoudens tegenbewijs. Voor dat tegenbewijs is ontzenuwen van het vermoeden (in de zin dat twijfel wordt gezaaid omtrent de vraag wie rechthebbende is) niet voldoende, de gedaagde partij moet tegendeelbewijs leveren.3 Dat betekent dat de gedaagde zal moeten bewijzen dat de eiser geen rechthebbende was.4 Verder is denkbaar dat de rechter, op grond van hetgeen over en weer is aangevoerd en reeds aan feiten en omstandigheden vaststaat, oordeelt dat het vermoeden dat de bezitter eigenaar is zodanig is weerlegd dat de bezitter zijn gepretendeerde eigendomsrecht nader zal moeten bewijzen.5

Een vraag van samenloop van uit art. 3:109 en 3:119 BW voortvloeiende vermoedens kan zich voordoen als degene aan wie een zaak is ontnomen, staat tegenover een wederpartij die de zaak in zijn macht heeft en ook pretendeert eigenaar te zijn. De eiser die de zaak opvordert, zal tegenover de betwisting daarvan door de wederpartij zijn recht dienen te bewijzen. Bij die verdeling van de bewijslast spelen de bewijsvermoedens nog geen rol, deze verdeling vloeit voort uit de hoofdregel van art. 150 Rv.6 Indien de gedaagde de feitelijke macht over de zaak heeft, kan hij zich in het kader van de motivering van zijn betwisting van het eigendomsrecht van de eiser wel beroepen op de vermoedens van art. 3:109 en 3:119 BW, maar aan de processuele functie van deze bewijsvermoedens kan en behoeft hij verder geen nuttig effect ontlenen7; voor de bewijslast maakt dit geen verschil.

De eiser kan tegenover deze betwisting zijn recht bewijzen door feiten te bewijzen waaruit volgt dat hij eigenaar is geworden, maar – en dan komen de bewijsvermoedens weer om de hoek kijken – voor de eiser kan het ook voldoende zijn indien hij bewijst dat hij de zaak in zijn macht had op het tijdstip dat die hem werd ontnomen. Als dat immers komt vast te staan, geldt voor hem via art. 3:109 en 3:119 BW het vermoeden dat hij toen rechthebbende was. Voor tegenbewijs tegen dat vermoeden zal de gedaagde partij tegendeelbewijs moeten leveren, in die zin dat de gedaagde zal moeten bewijzen dat de eiser geen rechthebbende was op het tijdstip dat hem de zaak werd ontnomen.8

Indien de gedaagde niet (alleen) betwist dat de eiser eigenaar was, maar (ook, subsidiair) betoogt dat dit recht inmiddels aan hem (of een ander) toebehoort, betreft dat een (bevrijdend of zelfstandig) verweer waarvan de gedaagde de bewijslast heeft.9 In het kader van dit verweer kan de gedaagde, anders dan bij de loutere betwisting van het eigendomsrecht van de eiser, wel nuttig effect ontlenen aan de processuele functie van de bewijsvermoedens. Indien de gedaagde de feitelijke macht over de zaak uitoefent, vloeit daaruit immers het vermoeden voort dat de gedaagde (inmiddels) rechthebbende is. Tegenover deze vermoedens zal de eiser dan weer het tegenbewijs (in de zin van tegendeelbewijs) moeten leveren.

Met andere woorden: indien de gedaagde betwist dat de eiser (ooit) rechthebbende is geworden van de zaak en zich ter motivering van de betwisting erop beroept dat hij (of een ander) de zaak altijd onder zich heeft gehad, draagt hij van deze betwisting niet de bewijslast en heeft hij ook de bewijsvermoedens van art. 3:109 en 3:119 BW niet nodig. De eiser zal dan op grond van de hoofdregel van art. 150 Rv feiten moeten stellen en bewijzen waaruit voortvloeit dat hij eigenaar is geworden. Indien de gedaagde antwoordt dat (de eiser weliswaar ooit eigenaar is geweest maar dat) hem (de gedaagde) of een ander inmiddels de eigendom van het goed toekomt en daarbij beroep doet op het bezit van het goed door hem of die ander, is dat een (bevrijdend of zelfstandig) verweer en draagt de gedaagde daarvan wel de bewijslast. Daarbij wordt de gedaagde geholpen door de bewijsvermoedens en zal de eiser, in het kader van het leveren van tegendeelbewijs tegen de vermoedens, feiten moeten bewijzen waaruit voortvloeit dat de gedaagde (of de ander) de eigendom niet heeft verworven.10 Zo zal de eiser die een zaak onder een gedaagde opeist terwijl de gedaagde stelt (i.e. het verweer voert) dat hij de zaak van de eiser geschonken heeft gekregen, tegenover het vermoeden van eigendom van de gedaagde feiten en omstandigheden moeten stellen en bij tegenspraak bewijzen waaruit voortvloeit dat de stelling van gedaagde dat hij de eigendom van de goederen heeft verkregen, onjuist is.11 Een voorbeeld:

Hoewel de tekst van art. 5:2 wellicht anders doet vermoeden, rusten op de eigenaar niet de stelplicht en bewijslast dat de gedaagde de zaak ‘zonder recht’ houdt. De afwezigheid van rechten van anderen is niet een voorwaarde voor het kunnen opvorderen van de zaak, maar die eventuele rechten van anderen vormen een uitzondering daarop. Die rechten van anderen (beperkte rechten en persoonlijke rechten) hebben een eigen rechtsgevolg waardoor de vrijheid van uitoefening van de eigendomsbevoegdheden wordt beperkt. Hieruit volgt dat de stelplicht en bewijslast van de feiten waaruit volgt dat de gedaagde de zaak met recht onder zich heeft op de gedaagde rusten.12 De eigenaar kan ermee volstaan te stellen en zo nodig te bewijzen dat hij een eigendomsrecht heeft (daaruit vloeit voort dat hij in beginsel het absolute en exclusieve gebruiksrecht heeft) en dat gedaagde de zaak onder zich heeft. Het is vervolgens aan de gedaagde om te stellen en zo nodig te bewijzen dat op dit beginsel een uitzondering geldt, omdat hij een recht heeft om de zaak onder zich te houden. Het is de gedaagde die zich tegenover het eigendomsrecht van de eigenaar, op een zelfstandig tegenrecht beroept en hij zal dit recht dan ook moeten bewijzen.13 Deze verdeling vloeit rechtstreeks voort uit de hoofdregel van art. 150 Rv.