11.1 Wet openstelling huwelijk trendsettend

Nederland mag voor wat het homohuwelijk betreft als trendsetter worden betiteld.

Hieronder volgt nu een beschrijving van de ontwikkeling van het homohuwelijk in Nederland en daarna in andere landen. Een eerste stap om een einde te maken aan de toch onmiskenbaar in de Grondwet verboden discriminatie om de homoseksuele burger anders te behandelen dan de heteroseksuele burger, werd gezet in 1988. De toenmalige hoofdofficier van justitie in Breda, Habeke,1 startte met een groep medestanders een proces om het huwelijk tussen twee homoseksuele partners mogelijk te maken. Zoals was te verwachten, werd hier verwezen naar art. 12 EVRM: ‘Mannen en vrouwen van huwbare leeftijd hebben het recht om te huwen en (…)’. Daarnaast was art. 14 EVRM zeer belangrijk: ‘Het genot van de rechten en vrijheden die in dit Verdrag zijn vermeld, moet worden verzekerd zonder enig onderscheid op welke grond ook (…)’. Dit artikel volgt met een niet-limitatieve opsomming van voorbeelden (niet-limitatief, omdat de redactie ‘zonder onderscheid op welke grond ook’ geen beperking toelaat). Dit leidde voorlopig niet tot een verandering. Zelfs op 19 oktober 1990 stelde de Hoge Raad2 in zijn beschikking dat art. 12 EVRM aan personen van gelijk geslacht geen recht geeft om een huwelijk met elkaar aan te gaan. De Hoge Raad volgt in deze beschikking de gedachtegang van het Europese Hof van 17 oktober 1986.3 Het Hof oordeelde toen dat het in art. 12 EVRM vastgelegde recht om te huwen alleen betrekking had op het gebruikelijke huwelijk tussen man en vrouw. Bijna vanzelfsprekend voor deze tijd is daarbij ook dat het Hof aan de term ‘het gezin’ de beperkte, maar op dat moment gebruikelijke, uitleg gaf van een man en een vrouw en één of meer kinderen.

In Nederland denderde de trein wél door. Uiteindelijk werd per 1 januari 19984 voor het eerst de mogelijkheid geopend voor homoseksuele (overigens ook voor heteroseksuele) stellen om een geregistreerd partnerschap aan te gaan. Pas drie jaar later werd bij de inwerkingtreding van de Wet openstelling huwelijk op 1 april 2001 de discriminatie voor wat betreft het huwelijk tussen heteroseksuele en homoseksuele partners opgeheven. Voor het recht van deze homoseksuele paren om ook een gezin te stichten ex art. 12 EVRM moest nog een lange moeizame weg worden afgelegd. Bij het tot stand komen van dit proefschrift was een eerste stap gezet voor wat betreft de gehuwde en geregistreerde lesbische stellen.

Sinds 1 april 2001 is ook in een aantal andere staten de betekenis van het universele verbod van discriminatie doorgedrongen. Op dit moment is in navolging van Nederland in de volgende staten van Europa het huwelijk tussen twee personen van hetzelfde geslacht mogelijk: België, Spanje, Portugal, Denemarken, Zweden, Noorwegen en IJsland. Daarnaast is ook in Zuid-Afrika, Canada, Argentinië, een aantal staten van de Verenigde Staten en Mexico het homohuwelijk gelegaliseerd. Er is duidelijk sprake van een toenemende acceptatie en dus legalisatie van het homohuwelijk. Ook in Uruguay, Frankrijk en Nieuw Zeeland is het homohuwelijk recent gelegaliseerd.

Op het gebied van het homohuwelijk mag Nederland dus de titel van trendsetter dragen, hoewel ook de baring van deze boreling met veel vooral emotionele en irrationele argumenten lang is tegengehouden.