HR, 27-04-2012, nr. 10/05572

‘4.8.

4.9.

4.10

4.11

4.12

‘23.

… Ook als de matigingsbevoegdheid van de rechter ingevolge art. 242 Rv/art. 57ab Rv (oud) ruimer zou zijn dan hiervóór voor juist werd gehouden, blijft immers gelden dat de beide bepalingen als de ondergrens waartoe de rechter matiging kan toepassen aanwijzen: de overeenkomstig de wet te liquideren proceskosten, vermeerderd met de ingevolge art. 6:96 BW verschuldigde kosten. Een onjuiste beoordeling van wat onder de titel van proceskosten resp. van kosten als bedoeld in art. 6:96 BW voor vergoeding in aanmerking komt, leidt tot onjuiste vaststelling van de ondergrens uit de art. 242 Rv/art. 57ab Rv (oud); en als de rechter beoogt om tot die ondergrens te matigen — zoals de rechtbank klaarblijkelijk bedoeld heeft te doen — wordt een met de wet strijdige uitkomst verkregen.

24.

… Verreweg de meeste incasso's in Nederland (en ongetwijfeld ook elders) bereiken de rechter niet. Zij eindigen — al dan niet succesvol — in het pre-processuele stadium, vaak nadat niet meer heeft plaatsgehad dan het aanleggen van een dossier, een meer of minder gedegen bestudering van de grondslag voor de vordering, en een of meer aanmaningen, al dan niet vergezeld van verdere contacten (telefoontjes, bijvoorbeeld) met de debiteur.

De hier bedoelde werkzaamheden brengen overigens kosten met zich mee. Die kosten bedragen aanzienlijk méér dan omschrijvingen als ‘enkele (eventueel herhaalde) aanmaningen’ suggereren.

Ook als aanmaningen worden aangemaakt en verzonden ‘met één druk op de knop’ blijft het zo dat er, vaak aanzienlijke, bedragen gemoeid zijn (geweest) met het verwezenlijken, in stand houden en gebruiksgereed krijgen van het apparaat waarin de bedoelde knop zijn plaats vindt, inclusief degene(n) die de knop — en de ongetwijfeld daarmee verbonden telefoon — moet(en) bedienen. Het moge min of meer ingeburgerd zijn om dergelijke kosten als ‘algemene kosten’ uit zijn ‘algemene middelen’ te bestrijden; maar ik zie niet in waarom iemand die dergelijke kosten wèl apart becijfert en ‘toerekent’, niet op vergoeding daarvan aanspraak zou mogen maken.

25.

In de — talrijke — gevallen waarin geen procedure volgt, is daarom aannemelijk dat de hier bedoelde kosten als buitengerechtelijke kosten moeten worden aangemerkt. Dat zo zijnde, begrijp ik niet waarom dat anders zou zijn wanneer er wèl een procedure volgt. [naam] heeft de beeldspraak geïntroduceerd, dat de reeds gemaakte pre-processuele kosten ‘van kleur verschieten ’ als er een procedure volgt — maar waarom zou dat het geval zijn? Daarbij misken ik niet dat, zeker als de pre-processuele fase en de processuele fase door dezelfde persoon of organisatie worden behandeld er ‘overlap’ tussen de in beide fasen gemaakte kosten kan bestaan. Aanleg van een dossier en het daarvoor noodzakelijke onderzoek hoeft maar één keer te gebeuren, en de opstelling van de dagvaarding wordt vergemakkelijkt als er al een geordend dossier klaarligt, zodat de kosten daarvan geringer zijn dan wanneer de opsteller van voren af aan moet beginnen. Maar dat lijken mij geen doorslaggevende redenen om kosten die, ware er geen procedure gevolgd, als buitengerechtelijke kosten waren aangemerkt, opeens anders te (gaan) beoordelen als — bij uitzondering — blijk dat er wel een procedure moet volgen. Bovendien spreekt het bepaald niet vanzelf dat de zoëven beschreven ‘overlap’ zich (altijd) voordoet. In die gevallen waarin een dossier na vergeefse aanmaningen wordt overgedragen aan een opvolgende bewerker om de alsdan nodig blijkende procedure te voeren, brengt de overdracht en het ‘inlezen’ van de nieuwe bewerker werkzaamheden, en dus kosten, mee die niet wezenlijk verschillen van de werkzaamheden die altijd moeten plaatsvinden als er met een procedure moet worden begonnen.

26.

Bij de beoordeling lijkt mij verder van belang dat de sinds jaren gevestigde praktijk bij de begroting van proceskosten berust op een forfaitair systeem — namelijk het al terloops genoemde ‘liquidatietarief’ —, waarin proceshandelingen (aan de hand van ‘punten’) worden gewaardeerd zonder dat er rekening wordt gehouden met de werkelijke omvang van de met de betreffende handeling gemoeide werkzaamheden. Of een dagvaarding nu een uur werk gekost heeft of een dag werk, er wordt dezelfde puntenwaardering aan gegeven. Met een dergelijk systeem lijkt mij niet te verenigen dat pre-processuele werkzaamheden opeens wèl in de waardering worden betrokken (en dan ‘forfaitair’ aan het voorbereiden van processtukken — ik neem aan dat men dan denkt aan het inleidend processtuk — worden toegerekend). In een systeem dat er blind voor is, hoe vlug of langzaam, eenvoudig of moeizaam, een processtuk tot stand is gekomen ligt het in de rede om ook geen rekening te houden met de — zoals hiervóór aangegeven: in de praktijk verschillende mate — waarin pre-processuele werkzaamheden het tot stand brengen van het eerste processtuk hebben vergemakkelijkt. Het niet willen weten van gevallen waarin een processtuk extra werkzaamheden heeft gevergd, betekent dat men ook geen nota mag nemen van gevallen waarin het eens wat makkelijker is gebleken om een processtuk tot stand te brengen — de andere oplossing die in het bestreden vonnis is aanvaard, heeft in dat opzicht te veel weg van meten met twee malen.

27.

In de rechtspraak van de Hoge Raad is verschillende keren beoordeeld wat wel en niet onder de bij de proceskostenbegroting mee te rekenen werkzaamheden mag worden begrepen. Die rechtspraak geeft geen concrete aanwijzingen voor de thans te beoordelen vraag — ook niet in die zin dat de hiervóór verdedigde opvatting niet met die rechtspraak verenigbaar is.

In de literatuur wordt veelal aangenomen dat aanmaningen, sommaties en daarmee gepaard gaande contacten (waaronder pre-processuele onderhandelingen) buitengerechtelijke werkzaamheden vormen, waarvan de honorering niet in de proceskostenbegroling inbegrepen is.

Ik meen dat de praktijk in het thans te beoordelen geval een legitieme behoefte heeft aan een eenvoudig te hanteren vuistregel — in zoverre onderschrijf ik graag het streven naar eenvoud en uniformering waarop het rapport ‘Voor-werk II’ gericht is. Die vuistregel zou dan echter, volgens mij, moeten zijn dat werkzaamheden in verband met contacten voorafgaand aan een procedure, waaronder aanmaningen/sommaties, althans in gevallen waarin niet bij voorbaat vaststaat dat er een procedure zal volgen, niet tot de onder de proceskosten ‘inbegrepen’ werkzaamheden mogen worden gerekend — waarbij het in HR 9 februari 1990, NJ 1990, 352 beoordeelde grensgeval (het ging daar om een aanmaning die in het inleidende processtuk zelf vervat was) als een uitzondering mag worden aangemerkt die niet aan de hier verdedigde (vuist)regel afdoet.’

‘3.

De overweging van de rechtbank is in strijd met het recht, althans met vaste jurisprudentie en het Rapport Voorwerk II. In genoemd rapport wordt de onderhavige soort zaak besproken in punt 5.1: ‘In het kader van deze rapportage zal geen aandacht worden geschonken aan een opdracht tot incasso die tot resultaat heeft dat de uit handen gegeven vordering (alsnog) wordt voldaan en de eventueel daaruit voortvloeiende verbintenis van de schuldenaar om, al dan niet geconvenieerde, buitengerechtelijke kosten te vergoeden. De vraag naar de verschuldigdheid van deze kosten kan als een afzonderlijk geschil aan de rechter worden voorgelegd. In een dergelijk geding zal ook de vraag aan de orde zijn of de gevorderde buitengerechtelijke kosten ingevolge een beding dan wel als schadevergoeding toewijsbaar zijn, en zo ja of er grond is voor (ambtshalve) matiging. De rechter zal in die situatie de buitengerechtelijke kosten kunnen toewijzen tot twee punten van het liquidatietarief over de oorspronkelijke hoofdsom, dit overeenkomstig de hierna te formuleren aanbeveling I, onderscheidenlijk II en daarnaast een proceskostenveroordeling uitspreken onder toepassing van het liquidatietarief bij vorenbedoeld forfaitair bedrag.’

4.

Van belang is hier aanbeveling II van bedoeld Rapport: ‘Een vordering ter zake van niet bedongen buitengerechtelijke kosten, waaromtrent onweersproken wordt gesteld dan wel na betwisting is bewezen dat kosten zijn gemaakt, wordt — zonodig bij wijze van begroting/schatting van de schade ex art. 6:97 BW en eventueel bij wijze van matiging ex art. 6:109 lid 1 BW-forfaitair vastgesteld op twee punten van het toepasselijke liquidatietarief in eerste aanleg met een maximum van 15% van de hoofdsom, te vermeerderen met de tot aan de dagvaarding vervallen rente voor zover deze in een bedrag is uitgedrukt, met dien verstande dat in kantonprocedures het tarief geldt als hierna in de bijlage is opgenomen. Een en ander tenzij de schuldeiser gemotiveerd stelt en zonodig bewijst dat de werkelijk gemaakte kosten hoger zijn dan het forfaitaire bedrag als hiervoor bedoeld, een en ander voor zover het redelijk is dat deze kosten zijn gemaakt en — wat de kosten hoger zijn dan hetforfaitaire bedrag betreft — voor zover deze kosten zelf redelijk zijn.’

5.

Ook de rechtspraak gaat er vanuit dat indien er buitengerechtelijke werkzaamheden noodzakelijk zijn verricht, er aanspraak gemaakt kan worden op vergoeding van buitengerechtelijke kosten ingevolge artikel 6:96 lid 2 sub c BW en dat de redelijkheid van de gevorderde buitengerechtelijke incassokosten met name wordt bepaald door de hoogte van de te incasseren vordering². [Gerechtshof Amsterdam 28-04-2005, LJN: AT7790]

6.

Voor zover de Rechtbank heeft bedoeld te overwegen dat weliswaar voldoende is gesteld maar, gezien de betwisting, onvoldoende is bewezen dat kosten zijn gemaakt, wijst [opdrachtgever] erop dat uit de overgelegde brieven van de advocaat aan [geïnsinueerde] wel volgt dat kosten zijn gemaakt. Het is immers een feit van algemene bekendheid dat advocaten werk voor hun cliënten aan hun cliënten in rekening brengen. Daarbij komt dat [geïnsinueerde] in haar conclusie van antwoord niet heeft betwist dat er kosten zijn gemaakt; zij heeft slechts de hoogte van die kosten bestreden (zie punt 28 conclusie van antwoord).

7.

Ten bewijze dat de kosten wel degelijk zijn gemaakt legt [opdrachtgever] thans als productie 1 de Bijzondere incassovoorwaarden over die tussen haar en haar advocaat gelden. In artikel 4.1 staat beschreven wat [opdrachtgever] aan haar advocaat zal moeten betalen.

8.

Dat systeem van forfaitaire vaststelling van de hoogte van de vergoeding voor buitengerechtelijke werkzaamheden doet recht aan de geldende praktijk en aan de behoefte van de praktijk om wat dit soort kosten betreft aan te knopen bij het belang van de zaak. Zouden de werkelijke kosten steeds uitgangspunt zijn bij het bepalen van de hoogte van de buitengerechtelijke incassokosten, dan zou dat enerzijds in rechte aanleiding kunnen geven tot mogelijk uitvoerig debat over de redelijkheid van ieder onderdeel van de opgevoerde werkzaamheden indien in rechte betaling wordt gevorderd van die buitengerechtelijke incassokosten, hetgeen de proceseconomie zou schaden en daarmee de kosten voor partijen zou doen oplopen en anderzijds tot een onaanvaardbaar hoge kostenpost bij relatief lage vorderingen. Dat is er de reden van dat in het rapport Voorwerk II en de Richtlijn 2000/35/EG van het Europees Parlement en de Raad van 29 juni 2000 betreffende bestrijding van betalingsachterstand bij handelstransacties³ [PB L200 van 8-8-2000, blz. 35] een forfaitair systeem wordt voorgestaan.

9.

Maar zelfs als zou moeten worden geoordeeld dat de werkzaamheden die door de advocaat van [opdrachtgever] vóór de aanvang van de procedure zijn verricht moeten worden aangemerkt als niet betrekking hebbend op ‘verrichtingen die meer omvatten dan een enkele (eventueel herhaalde) aanmaning, het enkel doen van een (niet aanvaard) schikkingsvoorstel, het inwinnen van eenvoudige inlichtingen of het op gebruikelijke wijze samenstellen van het dossier’⁴ [Rechtbank Utrecht 16-4-2008, LJN: BD3875], dan nog is het oordeel van de rechtbank dat er plaats is voor compensatie van de proceskosten (r.o. 4.11) onjuist, omdat de hiervoor geciteerde formule bedoelt de beargumenteren waarom de eisende partij genoegen moet nemen met het toegewezen krijgen van de proceskosten, waarin alle kosten van verhaal van haar vordering worden vergoed, indien op een buitengerechtelijke incasso een gerechtelijke procedure volgt.

10.

Zou het oordeel van de rechtbank in stand blijven in deze procedure, dan zouden schuldeisers niet meer een redelijke mogelijkheid krijgen om zonder gerechtelijke procedure hun vordering geïnd te krijgen door een derde deskundige. Zij zouden er dan immers altijd genoegen mee moeten nemen dat zij de kosten van het inschakelen van die deskundige zelf moeten dragen, omdat die kosten, desgevorderd in een gerechtelijke procedure zouden worden afgewezen terwijl die afwijzing dan ook nog grond is voor compensatie van de proceskosten. Dat zou ook in strijd zijn met de bedoeling van de auteur van de eerder genoemde Richtlijn.’

‘16.

…Een ingrijpende verandering — met inbegrip van vergoeding voor de schuldeisers van de kosten die zij hebben gemaakt — is nodig om deze tendens te keren en om ervoor te zorgen dat de gevolgen van betalingsachterstand ontmoedigend werken.

17.

De redelijke vergoeding van de invorderingskosten geldt onverminderd nationale bepalingen volgens welke een nationale rechter een schuldeiser een aanvullende vergoeding kan toekennen voor schade ten gevolge van betalingsachterstand van een schuldenaar, ermee rekening houdend dat dergelijke gemaakte kosten reeds vergoed kunnen zijn door de interest voor de betalingsachterstand.’

‘1.

De lidstaten zorgen ervoor dat:

ad e)

tenzij de schuldenaar niet verantwoordelijk is voor de betalingsachterstand, de schuldeiser aanspraak heeft op een redelijke schadeloosstelling door de schuldenaar voor alle relevante invorderingskosten ontstaan door diens betalingsachterstand. Dergelijke invorderingskosten moeten voldoen aan de beginselen van transparantie en verhouding tot de schuld in kwestie. De lidstaten kunnen met inachtneming van de bovengenoemde beginselen een maximum bedrag vaststellen voor de invorderingskosten voor diverse schuldniveaus.’

‘Redelijke Schadeloosstelling