7.5.6.3 Commercieel eigen vermogen: geconsolideerde jaarrekening

Voor de geconsolideerde jaarrekening hoeft, anders dan voor de enkelvoudige jaarrekening, het eigen vermogen niet te worden uitgesplitst, vergelijk art. 2:411 BW. Indien een deelneming integraal wordt geconsolideerd terwijl niet alle aandelen (middellijk of onmiddellijk) in handen zijn van de tophoudster, wordt het belang van derden-aandeelhouders in de jaarrekening separaat opgenomen, vergelijk art. 2:411, lid 2 BW.1 Hierbij kwalificeert het aandeel van derden niet als eigen vermogen, maar wel als groepsvermogen. Alle activa en passiva verschijnen wel voor 100% op de geconsolideerde balans van de tophoudster.

Deze benadering roept de vraag op hoe hiermee moet worden omgegaan voor de groepstoets. Voor deze toets dient namelijk het eigen vermogen en het vreemd vermogen op topniveau te worden bepaald. Dit punt is aan de orde geweest bij de parlementaire behandelding. Dienaangaande merkt de wetgever, op dat indien een 80%-participatie voor 100% in de groepsbalans is meegeconsolideerd, het vreemd vermogen van die participatie ook voor 100% op die groepsbalans wordt meegenomen. Om tot een juiste vermogensverhouding te komen, moet zijns inziens daarom in deze situatie ook het belang van derden in het eigen vermogen van die participatie in de groepstoets worden betrokken. Dit betekent dat wordt uitgegaan van het groepsvermogen; dat is het eigen vermogen van de tophoudster plus het aandeel van derden.2 Reimers merkt dienaangaande op, dat dit standpunt van de wetgever geen steun vindt in de wettekst.3 In lid 5 wordt namelijk gerefereerd aan ‘eigen vermogen’ en niet aan groepsvermogen. Reimers merkt het aandeel van derden daarom aan als vreemd vermogen. Gelet op het voorgaande bestaat er mijns inziens onduidelijkheid ten aanzien van de kwalificatie van het aandeel van derden. Deze problematiek laat zich vanuit een tweetal hoeken benaderen, te weten een RJ-benadering en een BW-benadering. Deze verschillende benaderingen leiden tot verschillende antwoorden.

RJ-BENADERING

Volgens de RJ vormt alles wat geen vreemd vermogen is automatisch eigen vermogen. Deze benadering kan worden gevonden in RJ 240.202.

Hoewel RJ 240.202 geldt voor de vennootschappelijke balans, zou deze benadering ook opgeld moeten doen voor de geconsolideerde balans. Uit RJ 240.202 en RJ 115.102 moet worden afgeleid dat er geen tussencategorie bestaat tussen eigen vermogen en vreemd vermogen. Daarmee lijkt de opvatting van Reimers in eerste aanleg correct. In RJ 115.102 wordt evenwel een post van het vreemd vermogen als volgt omschreven:

Het is, gelet op RJ 115.102 en RJ 115.105, mijns inziens zeer de vraag of de balanspost ‘Aandeel derden’ kwalificeert als vreemd vermogen. Van een verplichting van de rechtspersoon (de tophoudster of de belastingplichtige) die voortkomt uit het verleden en die naar verwachting resulteert in een uitstroom van middelen is mijns inziens namelijk geen sprake. Indien een aandeel van derden evenwel niet kwalificeert als vreemd vermogen, dan vormt het per definitie eigen vermogen. Deze uitkomst valt echter niet te rijmen met RJ 240.303, die de belangen van derden-aandeelhouders in de geconsolideerde deelnemingen afzondert van het eigen vermogen.

BW-BENADERING

In het Burgerlijk Wetboek wordt het aandeel van derden niet wettelijk gekwalificeerd als eigen of vreemd vermogen. De Nederlandse geconsolideerde jaarrekening wordt dwingend opgesteld naar een van de tien door de wetgever opgestelde modellen.5 In geen van deze modellen van de geconsolideerde jaarrekening wordt een minderheidsaandeel als eigen vermogen aangemerkt. Vergelijk in dit verband ook art. 2:411, lid 2, BW.6 Het minderheidsaandeel vormt een separate post. Het eigen vermogen staat hier in de modellen los van. In deze modellen wordt een minderheidsaandeel dus als een tussencategorie bestempeld; het aandeel is noch eigen vermogen, noch vreemd vermogen.

CONCLUSIE

Het voorgaande roept de vraag op welke benadering nu moet worden gekozen voor toepassing van art. 10d. Het antwoord valt mijns inziens in wezen te lezen in art. 10d, lid 6.

Blijkens de hiervoor door mij onderstreepte passage moet worden aangesloten bij de geconsolideerde jaarrekening van de groep. Hiervoor gelden (naar Nederlands recht) de wettelijke modellen, zie hiervoor. Dit betekent mijns inziens dat het aandeel derden niet meetelt als eigen vermogen en niet meetelt als vreemd vermogen. De geconsolideerde balans geeft de vermogenspositie weer bezien vanuit het perspectief van de groep; ‘minderheidsbelang’ of ‘aandeel derden’ is daarin een vermogenscomponent die wel het economisch karakter van eigen vermogen heeft, maar niet eigendom is van de groep. 7

Gelet op de ratio van art. 10d acht ik de benadering die de wetgever heeft geschetst tijdens de parlementaire behandeling juist.8 Deze kan mijns inziens met enige goede wil tevens worden gelezen in de RJ. Hiertoe dient ‘afzonderen’ in RJ 240.303 te worden begrepen als een separate weergave (als eigen vermogen) naast het reguliere eigen vermogen, samen groepsvermogen. Door de consolidatie acht ik deze benadering het meest juist en acht ik het wenselijk dat deze benadering wordt gevolgd voor toepassing van art. 10d.