HR, 04-05-2018, nr. 17/01050

Het cassatieberoep van [eiser] keert zich uitsluitend tegen de afwijzing van zijn primaire vordering en het daaraan ten grondslag liggende oordeel van het hof dat het Besluit niet kan worden gekwalificeerd als een besluit tot het doen van uitgaven boven een bedrag van € 2.268,90 als bedoeld in art. 37 lid 5 MR jo art. 24 van de splitsingsakte.

Het middel bestaat uit één onderdeel (onderdeel 1), dat zich richt tegen rov. 3.5 en 3.6 van het arrest. Daarin stelt het hof, na eerst de inhoud van de tegen de afwijzing van zijn primaire vordering gerichte grief I van [eiser] te hebben vastgesteld (rov. 3.4), de stellingen van de VvE vast (rov. 3.5) en komt het vervolgens aan de hand van uitleg van art. 37 lid 5 MR tot het oordeel dat het Besluit niet kan worden aangemerkt als besluit tot het doen van ‘uitgaven' in de zin van dat artikel, zodat, anders dan met grief I betoogd, een gekwalificeerde meerderheid van 75% niet vereist was (rov. 3.6). De bestreden overwegingen luiden (met door mij aangebrachte nummering):

“3.5 (i) De VvE heeft erop gewezen dat het besluit niet leidt tot een uitgave van de VvE (laat staan van meer dan € 2.268,90), zodat er geen gekwalificeerde meerderheid voor nodig was.

(ii) Zij heeft dat toegelicht door erop te wijzen dat het besluit slechts tot verrekeningen kan leiden tussen leden van de VvE, omdat sommigen moeten bijbetalen terwijl anderen geld zullen terugkrijgen.

(iii) Deze verrekeningen lopen weliswaar via de VvE, maar leiden niet tot uitgaven door de VvE. Uitgaven zijn mogelijk aan de orde in 2018, indien na afloop van het Protocol nog kozijnen moeten worden vervangen op kosten van de VvE (en dan zal een besluit ter zake aan de VvE-vergadering worden voorgelegd), maar niet in dit stadium.

(iv) Er zijn in de huidige begroting van de VvE ook geen uitgaven vanwege de kozijnen voorzien en evenmin is aan de leden van de VvE voor dat doel om een extra voorschotbijdrage gevraagd, aldus telkens de VvE.

(v) Bij de uitleg van artikel 37 lid 5 MR komt het aan op de in het MR gehanteerde omschrijving, uitgelegd naar objectieve maatstaven in het licht van de gehele inhoud van het MR.

(vi) In dat verband oordeelt het hof allereerst dat de letterlijke betekenis van de term “uitgaven” het uitgeven van geld betekent en het woord volgens Van Dale - Groot woordenboek van de Nederlandse taal verwijst naar een bedrag dat ter betaling van iets wordt uitgegeven.

(vii) Die betekenis brengt naar het oordeel van het hof mee dat het in het MR gehanteerde begrip “uitgaven” geen betrekking heeft op verrekeningen tussen leden van de VvE die via de VvE lopen. Het MR bevat ook overigens geen aanwijzing dat dit anders zou zijn.

(viii) Tegenover het betoog van de VvE heeft [eiser] in essentie ook niets anders aangevoerd dan dat de waarde van de verrekeningen die via de VvE plaats zullen vinden het totaalbedrag van € 2.268,90 zal overschrijden.

(ix) Gezien de letterlijke betekenis van de term “uitgaven” en de toelichting van de VvE volstaat dat echter niet om te kunnen aannemen dat de VvE als rechtstreeks gevolg van het besluit ook daadwerkelijk uitgaven van meer dan € 2.268,90 zal moeten doen. Dit brengt mee dat artikel 37 lid 5 MR op het besluit niet van toepassing is en een gekwalificeerde meerderheid daarmee niet is vereist. Grief I faalt.”

Het onderdeel klaagt dat het hof met dit oordeel blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting, althans zijn oordeel onvoldoende heeft gemotiveerd. Het valt uiteen in acht subonderdelen.

Subonderdeel 1.1 ziet (vooral) op de overwegingen in rov. 3.6 onder (v)-(vii) en (ix). Het berust op de lezing dat het hof heeft geoordeeld dat bij de uitleg van een (splitsings)akte of een daarin van toepassing verklaard reglement naar objectieve maatstaven enkel betekenis toekomt aan de letterlijke (woordenboek)betekenis van de tekst. Het klaagt dat het hof daarmee blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting. Ook bij uitleg naar objectieve maatstaven komt volgens het middel betekenis toe aan de gehele inhoud en context van de akte/reglement, de onderlinge samenhang en de ratio van de bepalingen alsmede de aannemelijkheid van een bepaalde uitleg, mede gelet op de aannemelijkheid van de rechtsgevolgen verbonden aan zo'n uitleg.

Bij de beoordeling van deze rechtsklacht staat voorop dat het bij de uitleg van in de openbare registers ingeschreven akten met betrekking tot registergoederen, waaronder een akte van splitsing (waarvan het reglement een onderdeel uitmaakt), aankomt op de in de akte tot uitdrukking gebrachte partijbedoeling die moet worden afgeleid uit de in de akte gebezigde bewoordingen, uit te leggen naar objectieve maatstaven in het licht van de gehele inhoud van de akte.9.

Uit hetgeen het hof heeft overwogen onder (v): “Bij de uitleg van artikel 37 lid 5 MR komt het aan op de in het MR gehanteerde omschrijving, uitgelegd naar objectieve maatstaven in het licht van de gehele inhoud van het MR” volgt dat het hof voormelde (objectieve) maatstaf voor ogen heeft gehad bij de uitleg van art. 37 lid 5 MR. Anders dan de klacht tot uitgangspunt neemt, heeft het hof niet geoordeeld dat bij de uitleg van een (splitsings)akte (of een daarin van toepassing verklaard reglement) naar objectieve maatstaven enkel betekenis toekomt aan de letterlijke (woordenboek)betekenis van de tekst. Het hof heeft wél de letterlijke betekenis van de in art. 37 lid 5 MR gebruikte term ‘uitgaven’ gehanteerd als een argument bij de uitleg daarvan (zie de overweging onder (vi): “In dat verband (…) allereerst (…) iets wordt uitgegeven”), hetgeen het hof vrijstond.10.Dat het hof bij zijn uitleg, anders dan het subonderdeel stelt, óók betekenis heeft toegekend aan de gehele inhoud van het reglement volgt, naast de overweging onder (v), uit de overweging onder (vii) slot: “(…) Het MR bevat ook overigens geen aanwijzing dat dit anders zou zijn”. In die overweging verwijst het hof uitdrukkelijk naar (de gehele inhoud van) het reglement en eventuele aanwijzingen daarin die tot een andere uitleg zouden kunnen leiden. De klacht faalt derhalve wegens gemis aan feitelijke grondslag.

De subonderdelen 1.2 t/m 1.8 komen met motiveringsklachten op tegen het oordeel van het hof dat het Besluit niet kwalificeert als besluit tot het doen van ‘uitgaven' in de zin van art. 37 lid 5 MR.

Bij de beoordeling van deze klachten staat voorop dat de uitleg van het splitsingsreglement een feitelijk oordeel behelst, dat in cassatie in beginsel niet opnieuw kan worden getoetst. Gelet op de tekst van het splitsingsreglement en het partijdebat omtrent het Besluit meen ik dat de uitleg van het hof niet onbegrijpelijk is. De in de subonderdelen 1.2 t/m 1.8 opgevoerde klachten leiden naar mijn mening noch afzonderlijk, noch gezamenlijk tot cassatie. Ik licht dat als volgt toe.

De subonderdelen 1.2 t/m 1.4 betogen vanuit verschillende invalshoeken dat het oordeel van het hof onbegrijpelijk is omdat, kort samengevat, het hof heeft miskend dat van een 'uitgave' óók sprake kan zijn als het Besluit leidt tot een vermindering van het vermogen/een schuld van een rechtspersoon (althans onomkeerbaar ten laste komt van haar vermogen, althans leidt tot kosten die voor rekening komen van de leden van een VvE).

Subonderdeel 1.2 keert zich (vooral) tegen de overwegingen van het hof onder (v)-(vii) en (ix). Het berust op de lezing dat het hof heeft geoordeeld dat van een 'uitgave' slechts sprake in het geval van 'uitgeven van geld' of het 'uitgeven van een bedrag ter betaling van iets.' Volgens de klacht is 's hofs uitleg van het begrip 'uitgave' in art. 37 lid 5 MR daardoor onvoldoende begrijpelijk gemotiveerd. Daartoe wordt aangevoerd dat van een 'uitgave' ook sprake kan zijn als het Besluit leidt tot een vermindering van het vermogen/een schuld van een rechtspersoon, althans onomkeerbaar ten laste komt van haar vermogen, althans leidt tot kosten die voor rekening komen van de leden van een VvE. Dat strookt ook met de ratio van art. 37 lid 5 MR, die onmiskenbaar inhoudt dat beslissingen met grote financiële gevolgen voor de (leden van de) VvE enkel door een gekwalificeerde meerderheid mogen worden genomen, aldus het middel.

Subonderdeel 1.3 gaat ervan uit dat het hof heeft geoordeeld, “met name met zijn overweging dat het zou gaan om verrekening tussen de leden van de VvE die 'via' de VvE lopen”, dat het Besluit niet tot een vermindering van het vermogen/schuld van de VvE leidt. Het klaagt dat dit oordeel in verband met het volgende onvoldoende begrijpelijk is gemotiveerd:

1. [eiser] heeft erop gewezen dat de leden die op grond van het Protocol en het Besluit tot vervanging van de kozijnen overgaan een vordering ter grootte van de daarmee gepaard gaande kosten verkrijgen op de VvE en aldus ten laste komen van de VvE11., naar ook het hof in een eerder tussen [eiser] en de VvE gewezen beschikking d.d. 23 november 2010 heeft vastgesteld.12.Die vordering leidt dus tot een even grote vermogensvermindering van de VvE/schuld van de VvE jegens de leden.

2. Het hof stelt zelf in rov. 2.1.513.vast dat de leden op grond van het Protocol – dat door het Besluit is geamendeerd met een einddatum van 1 juli 2018 en een verrekeningsmoment bij 90% vervanging – de kosten voorschieten en dat de VvE na vervanging van alle (en na het Besluit: 90% van de) kozijnen tot verrekening overgaat.14.Ook de VvE wijst erop dat de leden de kosten 'voorschieten'.15.Dat impliceert eveneens dat de leden een vordering ter grootte van de gemaakte kosten op de VvE verkrijgen.

3. Het Protocol bepaalt in lijn met het voorgaande dat een lid ('Eigenaar') de kosten voorfinanciert, deze zijn investering (deels) terugkrijgt tot het maximum van het door het lid betaalde bedrag op het moment dat de VvE aan de algehele kozijnvernieuwing begint.16.Het Protocol spreekt zelfs van een 'recht op teruggave'17.en onderaan vermeldt het Protocol dat de VvE voor de financiering van de algehele kozijnvervanging waarschijnlijk een beroep zal doen op de leden (bijv. door middel van extra bijdrage). Dat impliceert uiteraard dat de leden na vervanging van kozijnen een vordering op de VvE verkrijgen die de VvE (al dan niet via een extra bijdrage van de leden) uit haar eigen vermogen aan hen moet betalen.

4. De kozijnen maken ex art. 2 MR deel uit van de gemeenschappelijke gedeelten – ten aanzien waarvan de VvE ex art. 5:126 lid 1 BW het beheer voert – en het onderhoud/vervanging daarvan betreft conform art. 17 MR kosten die voor rekening komen van de gezamenlijke eigenaren (in de zin van thans art. 5:112 lid 1 sub a - 875f BW (oud)),18.terwijl de VvE voor die kosten/schulden op de voet van art. 17 MR jo art. 5:112 lid 1 sub a jo. art. 5:113 lid 2 jo lid 4 BW hoofdelijk aansprakelijk is. Die hoofdelijke aansprakelijkheid betreft een vermogensvermindering/schuld van de VvE. Zonder nadere motivering is niet navolgbaar waarom het ontstaan van die hoofdelijke aansprakelijkheid als gevolg van het Besluit geen – naar objectieve maatstaven uitgelegde – 'uitgave' in de zin van art. 37 lid 5 MR betreft.

5. Een VvE dient ex art. 5:126 lid 1 BW ter bestrijding van andere dan de gewone jaarlijkse kosten een reservefonds in stand te houden. Die bepaling heeft mede het oog op de opbouw van vermogen voor groot onderhoud zoals de onderhavige kozijnvervanging. Daarmee in lijn ligt het als uitgangspunt voor de hand dat de kosten voor dat onderhoud voor rekening van de VvE komen en de leden dus een vordering op de VvE verkrijgen.

6. Het Besluit strekt er toe dat de VvE na afloop van de einddatum eigenstandig overgaat tot vervanging van de nog niet vervangen kozijnen en deze kosten verhaalt op die leden.19.Ook die kosten gaan dus ten koste van het vermogen van de VvE.

Subonderdeel 1.4 berust op de lezing dat het hof in de bestreden overwegingen heeft geoordeeld dat [eiser] onvoldoende heeft weersproken dat kosten voor kozijnvervanging niet leiden tot een vermogensvermindering/schuld van de VvE.

Het klaagt dat dit oordeel in het licht van het voorgaande evenmin voldoende navolgbaar is omdat:

de vermogensvermindering/schuld ter grootte van de vervangingskosten van de VvE ook uit de wet zelf voortvloeit of de wet dat impliceert (het middel verwijst naar hetgeen hiervoor is weergegeven bij subonderdeel 1.3 onder 4 en 5).

Anders dan subonderdeel 1.2 tot uitgangspunt neemt, heeft het hof niet geoordeeld dat van een 'uitgave' door de VvE slechts sprake is in geval van het 'uitgeven van geld' of het 'uitgeven van een bedrag ter betaling van iets.' In het oordeel van het hof ligt besloten dat de verrekening materieel geheel buiten de VvE om gaat (rov. 3.6 onder (vii)).21.

Verder vinden het betoog, (i) dat van een 'uitgave' (in de zin van art. 37 lid 5 MR) ook sprake kan zijn als het Besluit leidt tot een vermindering van het vermogen/een schuld van een rechtspersoon (althans onomkeerbaar ten laste komt van haar vermogen, althans leidt tot kosten die voor rekening komen van de leden van een VvE) – voor zover al juist – en (ii) de daarmee samenhangende verwijzing naar de door het middel gestelde ratio van art. 37 lid 5 MR, geen feitelijke grondslag in de gedingstukken. [eiser] heeft in feitelijke instanties namelijk niet aangevoerd dat het Besluit leidt tot een vermindering van het vermogen/een schuld van een rechtspersoon (dan wel dat het Besluit leidt tot de andere door het subonderdeel gestelde gevolgen) en er daarom sprake is van een ‘uitgave’ in zin van art. 37 lid 5 MR. Het subonderdeel vermeldt ter zake ook geen vindplaatsen.22.Evenmin heeft [eiser] zich in dat verband in feitelijke instanties beroepen op de door het middel gestelde ratio van art. 37 lid 5 MR.

De klacht faalt derhalve wegens gemis aan feitelijke grondslag.

In samenhang daarmee falen ook de op subonderdeel 1.2 voortbouwende subonderdelen 1.3 en 1.4. Het hof heeft niet geoordeeld dat het Besluit niet tot een vermindering van het vermogen/schuld van de VvE leidt, noch heeft het hof geoordeeld dat [eiser] onvoldoende heeft weersproken dat kosten voor kozijnvervanging niet leiden tot een vermogensvermindering/schuld van de VvE (zoals subonderdeel 1.3 resp. subonderdeel 1.4 ten onrechte tot uitgangspunt nemen).

Ten overvloede merk ik nog het volgende op.

Het middel ziet eraan voorbij dat de daarin gestelde vermindering van het vermogen/schuld van de VvE, voor zover daarvan al sprake zou zijn, haar grondslag reeds vindt in het Protocol van 2006. In cassatie staat immers vast dat op basis van dit Protocol individuele appartementseigenaars desgewenst tot vervanging van hun kozijnen kunnen overgaan, zij de kosten dienen voor te schieten en op het moment dat alle kozijnen zijn vervangen, de VvE tot verrekening over gaat (zie hiervoor onder 1.1 sub (v)).

Het Besluit – waarmee volgens [eiser] het Protocol wordt ‘geamendeerd’ – houdt onder meer in dat het Protocol als einddatum 1 juli 2018 krijgt, vóór die datum alle kozijnen moeten zijn vervangen, tot die datum vervanging plaatsvindt op basis van het Protocol en op het moment dat 90% van de kozijnen is vervangen er wordt afgerekend met de appartementseigenaars die reeds op basis van het Protocol de kozijnen hebben vervangen (zie hiervoor onder 1.1 sub (x)). Dat door het Besluit het Protocol een einddatum krijgt en het tijdstip waarop tot verrekening wordt overgegaan naar voren wordt gehaald, leidt – anders dan het middel suggereert – niet tot een (nieuwe) vermindering van het vermogen/schuld van de VvE (in de door het middel bedoelde zin). De omstandigheid dat het Besluit bepaalt dat voor 1 juli 2018 alle kozijnen moeten zijn vervangen, leidt niet tot een ander oordeel (zie ook de bespreking van subonderdeel 1.7). Ook daarom falen de subonderdelen 1.2 t/m 1.4.

Subonderdeel 1.5 klaagt erover dat in ieder geval zonder nadere motivering niet valt in te zien waarom geen sprake is van een – naar objectieve maatstaven uitgelegde – 'uitgave' in de zin van art. 37 lid 5 MR als de verrekening enkel 'via' de VvE plaatsvindt. De leden worden als gevolg van het Besluit immers zowel onderling als jegens de VvE verplicht om – in ieder geval nadat 90% van de kozijnen is vervangen – ex 17 MR jo art. 5:112 sub a jo art. 5:113 lid 2 mee te delen in de als gemeenschappelijk kwalificerende kosten voor de kozijnvervanging.23.De ratio van art. 37 lid 5 MR is evident mede om daartoe slechts bij gekwalificeerde meerderheid te besluiten, aldus het middel.

Voor zover op de in het middel vermelde vindplaatsen al is terug te vinden hetgeen door het subonderdeel wordt gesteld – wat in ieder geval niet opgaat voor de door het middel gestelde ratio van art. 37 lid 5 MR; dat betoog mist feitelijke grondslag omdat dit in feitelijke instantie niet door [eiser] is aangevoerd – faalt de klacht. Zij miskent dat de uiteindelijke verplichting van de leden van de VvE om mee te delen in de als gemeenschappelijk kwalificerende kosten voor de kozijnvervanging haar grondslag reeds vindt in het Protocol. Het Besluit brengt daar geen verandering in. De omstandigheid dat door het Besluit het tijdstip van (onderlinge) verrekening (tussen leden van de VvE) wordt gewijzigd maakt het bestreden oordeel van het hof niet onbegrijpelijk. Zie nader hetgeen hierover is opgemerkt onder 2.12.

Subonderdeel 1.6 betreft een vereenvoudigde weergave van (een of meer van) de reeds verworpen subonderdelen 1.1 t/m 1.5 en volgt hun lot.

Subonderdeel 1.7 richt zich tegen de overweging in rov. 3.5 onder (iii). Het gaat uit van de lezing dat het hof heeft geoordeeld dat de verplichting van de VvE tot vervanging van de resterende kozijnen na de einddatum geen 'uitgave' in de zin van art. 37 lid 5 MR betreft. Het klaagt dat dit oordeel onvoldoende gemotiveerd is, omdat de VvE in ieder geval de onvoorwaardelijke verplichting op zich neemt die (eventuele) vervangingskosten na de einddatum te dragen. Het Besluit is constitutief voor die onvoorwaardelijke verplichting, aldus het middel.

Met zijn overweging in rov. 3.5 onder (iii) heeft het hof een (van de) stelling(en) van de VvE weergegeven. Anders dan het subonderdeel tot uitgangspunt neemt, heeft het hof met deze vaststelling niet (tevens) geoordeeld dat de verplichting van de VvE tot vervanging van de resterende kozijnen na de einddatum geen 'uitgave' in de zin van art. 37 lid 5 MR betreft. Voorts mist de door het subonderdeel aangevoerde stelling – dat de VvE in ieder geval de onvoorwaardelijke verplichting op zich neemt die (eventuele) vervangingskosten na de einddatum te dragen en het Besluit dus constitutief voor die onvoorwaardelijke verplichting is – feitelijke grondslag. [eiser] heeft dit in feitelijke instantie niet aangevoerd; het subonderdeel vermeldt ook geen vindplaats van die stelling. Ook deze klacht faalt derhalve wegens gemis aan feitelijke grondslag.

Ten overvloede merk ik hierbij nog op dat, zoals de klacht ook zelf aangeeft (“(eventuele) vervangingskosten”), helemaal niet vast staat dat de VvE “na de einddatum” nog tot vervanging van “de resterende kozijnen” moet overgaan. En zelfs al zou de VvE daartoe moeten overgaan, dan nog staat niet vast tot welke uitgaven (“vervangingskosten”) dat zal leiden. Het oordeel van het hof, in het bijzonder de overweging onder (ix) – dat gezien de letterlijke betekenis van de term ‘uitgaven’, de toelichting van de VvE en hetgeen [eiser] daartegen heeft aangevoerd, niet kan worden aangenomen dat de VvE als rechtstreeks gevolg van het Besluit ook daadwerkelijk uitgaven van meer dan € 2.268,90 zal moeten doen – is derhalve niet onbegrijpelijk. Ook daarom faalt de klacht.

Het op de verworpen subonderdelen 1.1 t/m 1.7 voortbouwende subonderdeel 1.8 faalt eveneens.

De slotsom is dat geen van de klachten tot cassatie zal kunnen leiden. Bij dat resultaat zou ik ten slotte willen aantekenen dat, anders dan [eiser] in cassatie benadrukt24., de gestelde ratio van art. 37 lid 5 MR in de onderhavige constellatie niet tot een ander oordeel dwingt. Zoals hiervoor al aangegeven, was ten tijde van het litigieuze Besluit van 2014 de noodzaak van een breed gedragen instemming met een bijdrageplicht voor vervangingskosten van gemeenschappelijke kozijnen reeds een gepasseerd station. De ‘pijn’ zat immers al in het Protocol van 2006. Toen destijds – kennelijk met de vereiste meerderheid – werd besloten tot de mogelijkheid van individuele vervanging, werd daarmee tevens ingestemd met een potentiële bijdrageplicht betreffende vervanging van kozijnen in (maximaal) 45 appartementen.25.