HR, 16-09-2011, nr. 09/03014

Bij de rechtbank te Rotterdam is een procedure aanhangig geweest tussen SGS als eiseres en als gedaagden onder andere Erasmus Verzekeringen B.V. (hierna: Erasmus B.V.) en N.A.G. Nederlandse Assuradeuren Groep B.V. (hierna: NAG) en zeven andere gedaagden (zaak-/rolnummer 200912/HA ZA 03-1861). Deze procedure had tot inzet het verkrijgen van een uitkering onder een verzekeringsovereenkomst waarbij Erasmus B.V. als gedaagde sub 1 was gedagvaard tot betaling van 17,5% en NAG als gedaagde sub 7 tot betaling van 5% van het volgens SGS onder de polis verschuldigde bedrag.

Bij tussenvonnis van 30 maart 2005 heeft de rechtbank in deze procedure overwogen:

Bij eindvonnis van 17 januari 2007 heeft de rechtbank de overige gedaagden ieder veroordeeld tot betaling aan SGS van hun percentage van betrokkenheid bij de polis van een bedrag van € 708.247,18, vermeerderd met wettelijke rente vanaf 1 augustus 2001. De overige gedaagden zijn tevens veroordeeld tot voldoening van de proceskosten van SGS. SGS is door de rechtbank veroordeeld tot voldoening van de proceskosten van Erasmus B.V. en NAG. De rechtbank heeft het vonnis uitvoerbaar bij voorraad verklaard en heeft het meer of anders gevorderde afgewezen.2.

Bij dagvaarding van 16 februari 2007 heeft SGS Erasmus c.s. in kort geding gedagvaard voor de voorzieningenrechter van de rechtbank te Rotterdam. SGS heeft gevorderd dat Erasmus c.s. worden veroordeeld tot betaling op de derdengeldenrekening van de advocaat van SGS van respectievelijk € 167.442,52 voor Erasmus B.V. en € 47.840,74 voor Generali c.s.

SGS heeft aan haar vordering onder andere ten grondslag gelegd dat haar vordering jegens Erasmus c.s. via het uitbrengen van de dagvaarding in de bodemprocedure op 1 juli 2003 als stuiting van haar aanspraken jegens Erasmus c.s. geldt en een beroep op verjaring in strijd is met de redelijkheid en billijkheid. Erasmus c.s. hebben zich gemotiveerd tegen de vordering verweerd, zich onder meer op het standpunt stellend dat de vordering van SGS in juni 2006 is verjaard, omdat zij na 2001 geen aanmaning hebben ontvangen die stuitende werking heeft. De verjaring van een vordering op een volmachtgever kan slechts door een schriftelijke mededeling of aanmaning aan de volmachtgever zelf worden gestuit. Nu de dagvaarding in de bodemprocedure op geen enkele wijze gericht was tot Erasmus c.s. komt daaraan geen stuitende werking toe.

De voorzieningenrechter heeft bij vonnis van 20 maart 2007 de vordering van SGS toegewezen. Tegen dit vonnis hebben Erasmus c.s. hoger beroep ingesteld. Het hof heeft bij arrest van 17 maart 2009 het vonnis van de voorzieningenrechter bekrachtigd. Over de mogelijke verjaring van de vordering heeft het hof in rov. 11 overwogen:

Erasmus c.s. hebben tegen dit arrest tijdig3. cassatieberoep ingesteld. SGS heeft in cassatie verweer gevoerd. Partijen hebben hun standpunten schriftelijk doen toelichten. Ten slotte heeft SGS nog gediend van dupliek. Ik wijs erop dat het cassatieberoep in onderhavige zaak samenhangt met het beroep in de zaak met nummer 09/03012. In die zaak heeft de Hoge Raad 's hofs arrest op 15 april 2011 vernietigd. In de verwijzingsprocedure dient te worden beoordeeld of de door SGS gemaakte reinigings- en verplaatsingskosten vergoed dienen te worden.

Het cassatiemiddel bestaat uit een deel A, dat een uiteenzetting van de feiten en het procesverloop geeft, en een deel B dat in drie onderdelen klachten tegen 's hofs arrest richt.

Gezien de hierboven gesignaleerde samenhang begin ik bij onderdeel III. Dit onderdeel richt klachten tegen 's hofs overweging in rov. 13. Subonderdeel III.1 voert aan dat indien het cassatieberoep in zaak met nummer 09/03012 slaagt het in dit cassatieberoep bestreden arrest ook niet in stand kan blijven. Ik meen dat dit juist is. Dit middelonderdeel dient m.i. te slagen.

Dat het hof, zoals de klacht in subonderdeel III.2 luidt, in dit kader niet alle door Erasmus c.s. uit de bodemprocedure van de aansprakelijkheidsverzekeraars overgenomen verweren heeft behandeld, zie ik niet in. Het hof heeft ter behandeling van die verweren kunnen volstaan met een verwijzing naar het hoger beroep in de bodemprocedure. Deze klacht faalt.

Onderdeel I valt uiteen in vier subonderdelen en richt klachten tegen 's hofs oordeel betreffende de uitleg van de dagvaarding in de bodemprocedure. Subonderdeel I.1 klaagt dat het hof met zijn oordeel heeft miskend dat ook feiten van na betekening van de dagvaarding van belang zijn voor de uitleg ervan. De klacht heeft hierbij het oog op de omstandigheid dat SGS, ondanks andersluidend oordeel in de bodemprocedure er ten onrechte aan blijft vasthouden dat zij uitsluitend jegens Erasmus B.V. en NAG als contractspartijen onder de polis aanspraak maakt op vergoeding. Hieruit blijkt dat SGS in feite nooit de bedoeling of wil heeft gehad om bij de dagvaarding in de bodemprocedure een aanspraak op vergoeding te maken of voor te behouden jegens Erasmus c.s. Een andersluidende bedoeling is ook nooit aan Erasmus c.s. kenbaar geweest. Zo vervolgt subonderdeel I.2 met de klacht dat 's hofs oordeel onbegrijpelijk is, omdat uit die dagvaarding niet blijkt dat Erasmus c.s. als gedaagden, (in)directe debiteuren van SGS of principalen van Erasmus B.V. en NAG zijn genoemd. In dat licht is ook onbegrijpelijk 's hofs verwerping van het betoog van Erasmus c.s. dat niet is voldaan aan de vereisten voor stuiting jegens een volmachtgever, omdat zij hebben gesteld dat uit de dagvaarding in de bodemprocedure niet blijkt dat deze mede is gericht aan Erasmus B.V. en NAG in hun hoedanigheid van gevolmachtigd agenten van Erasmus c.s., aldus de klacht van subonderdeel I.3. Dat het hof dan tot het oordeel komt dat Erasmus c.s. uit de dagvaarding hadden moeten afleiden dat SGS de bedoeling had aanspraak te maken op vergoeding van alle verzekeraars, inclusief Erasmus c.s. is volgens de klacht van subonderdeel I.4 zonder nadere motivering onbegrijpelijk, omdat uit de dagvaarding blijkt dat SGS Erasmus c.s. zag als derden en niet als partijen waarmee zij de aansprakelijkheidsverzekering had afgesloten. De klachten lenen zich voor gezamenlijke bespreking.

In cassatie staat vast dat Erasmus B.V. en NAG zijn opgetreden als gevolmachtigd agenten van Erasmus c.s. en laatstgenoemden als verzekeraars zijn opgetreden onder de (mede) ten behoeve van SGS afgesloten aansprakelijkheidsverzekering. Of aan de dagvaarding in de bodemprocedure d.d. 1 juli 2003 stuitende werking toekomt jegens Erasmus c.s. is de vraag die partijen in cassatie verdeeld houdt. Een verjaringstermijn die betrekking heeft op een vordering tot nakoming kan op diverse manieren worden gestuit. Zo regelt art. 3:316 BW de stuiting vanwege een daad van rechtsvervolging. Het instellen van een eis via een dagvaarding is een stuitingswijze als bedoeld in die bepaling.4. In relatie tot Erasmus c.s. geldt het uitbrengen van de dagvaarding in de bodemprocedure door SGS niet als een daad van rechtsvervolging, omdat zij door de dagvaarding niet in rechte zijn betrokken en van het instellen van een eis dan niet meer kan worden gesproken. De vraag is of het dagvaardingsexploot uitgebracht aan Erasmus B.V. en NAG als gevolmachtigd agenten van Erasmus c.s. jegens laatstgenoemden in de zin van art. 3:317 BW geldt als schriftelijke mededeling waarin SGS zich ondubbelzinnig zijn recht op nakoming voorbehoudt. Zoals bekend moet het bij een dergelijke mededeling gaan om een voldoende duidelijke waarschuwing aan de schuldenaar dat hij er ook na het verstrijken van de verjaringstermijn rekening mee moet houden dat hij de beschikking houdt over zijn gegevens en bewijsmateriaal, opdat hij zich tegen een dan mogelijkerwijs alsnog ingestelde rechtsvordering behoorlijk kan verweren.5. De inhoud van de schriftelijke mededeling is onderhevig aan uitleg volgens de Haviltex-maatstaf.6. Een dagvaardingsexploot voldoet in principe aan de vereisten die aan een schriftelijke mededeling worden gesteld, omdat daarin duidelijk de vordering wordt omschreven en de omstandigheden die daartoe aanleiding geven. Bovendien kunnen verklaringen worden gedaan bij exploot (art. 3:37 lid 2 BW). Algemeen aanvaard is dat de verjaring via art. 3:317 BW kan worden gestuit door een gevolmachtigde. Denk hierbij aan een verzekeraar7. en een advocaat die voor hun cliënten de verjaring stuiten. De vraag is of een partij ook een stuiting kan richten aan een gevolmachtigde en er daarmee vanuit mag gaan dat de vordering jegens die principaal is gestuit. Art. 3:317 BW vereist niet dat de schriftelijke mededeling moet zijn gericht aan de schuldenaar. Het gaat er slechts om dat het de schuldenaar uit de mededeling duidelijk wordt dat hij ook na het verstrijken van de verjaringstermijn nog kan worden geconfronteerd met een vordering van de schuldeiser. De gevolmachtigde is in het algemeen bevoegd tot het verrichten van rechtshandelingen voor zijn principaal (de actieve vertegenwoordiging, art. 3:60 lid 1 BW), waartoe ook behoort het in ontvangst nemen van verklaringen (de passieve vertegenwoordiging, art. 3:60 lid 2 BW). Daarmee wordt gedoeld op verklaringen die op rechtsgevolg zijn gericht, bijvoorbeeld het in ontvangst nemen van de opzegging van een huur- of arbeidsovereenkomst. Of ook het in ontvangst nemen van een stuitingsmededeling als rechtshandeling wordt geduid, is een vraag van juridische dogmatiek.8. Omdat stuiting van de verjaring op de voet van art. 3:317 BW een op rechtsgevolg gerichte handeling is9., meen ik dat die vraag bevestigend moet worden beantwoord. Voor de passieve vertegenwoordiging gelden dezelfde regels als voor de actieve vertegenwoordiging. Dit betekent dat er een toereikende volmacht moet zijn, wil de inontvangstneming van verklaringen door de gevolmachtigde aan de principaal kunnen worden toegerekend (art. 3:66 lid 1 BW). Ook de in art. 3:61 lid 2 BW neergelegde regel van aan de principaal toe te rekenen schijn van vertegenwoordigingsbevoegdheid geldt in het kader van passieve vertegenwoordiging. Art. 3:37 lid 3 BW schrijft dan voor dat de verklaring de principaal bereikt op het moment dat deze de gevolmachtigde bereikt. Het is ook mogelijk dat een ander de stuitingsmededeling voor de schuldenaar in ontvangst neemt.10. Van Schaick merkt op dat wanneer de feitelijk ontvanger van de verklaring die tot een ander is gericht geen volmacht heeft om de ander op dat punt te vertegenwoordigen, in beginsel die verklaring simpelweg moet kunnen negeren.11. Een door SGS aan Erasmus B.V. en NAG als gevolmachtigd agenten van Erasmus c.s. gerichte verklaring kan gelden als een verklaring gedaan aan Erasmus c.s. Het bovenstaande doet geen opgeld als SGS niet het gerechtvaardigde vertrouwen mocht hebben dat de door Erasmus c.s. aan Erasmus B.V. en NAG verleende volmachten zich niet uitstrekten tot het in ontvangst nemen van verklaringen. Daarvan is in feitelijke instanties niet gebleken, althans Erasmus c.s. hebben daartoe onvoldoende gesteld. Daarbij geldt nog dat krachtens art. 4:79 lid 4 Wft (voorheen art. 22 lid 3 Wabb) de in de volmachten aan gevolmachtigd agenten aangebrachte beperkingen niet aan derden kunnen worden tegengeworpen. Het moet er hier dan ook voor worden gehouden dat de door Erasmus c.s. aan Erasmus B.V. en NAG verstrekte volmachten zich tevens uitstrekten tot het in ontvangst nemen van (stuitings)verklaringen. Het moet Erasmus B.V. en NAG duidelijk zijn geweest dat SGS met de dagvaarding in de bodemprocedure de bedoeling had om niet hen, maar alle verzekeraars onder de polis aan te spreken ter vergoeding van de door haar gemaakte kosten. Uit de tekst van de dagvaarding blijkt immers dat SGS vergoeding zoekt onder de aansprakelijkheidsverzekering. Waarom zou zij gevolmachtigd agenten aanspreken tot vergoeding onder die verzekering, terwijl deze daartoe niet kunnen worden veroordeeld om de simpele reden dat zij door ondertekening van de polis niet zichzelf maar hun principalen hebben verbonden? Op het moment van het uitbrengen van de dagvaarding was SGS kennelijk in de — naar later bleek: onjuiste — veronderstelling dat Erasmus B.V. en NAG aan die polis als verzekeraars waren gebonden. Erasmus B.V. en NAG wisten dat Erasmus c.s. als verzekeraars onder die polis optraden. Op het moment van het wijzen van het tussenvonnis van 30 maart 2005 werd ook een en ander aan SGS duidelijk. Deze beslissing van de rechtbank is een eindbeslissing, waarvan de rechtbank in beginsel niet mocht terugkomen en blijkens haar eindvonnis van 17 januari 2007 ook niet teruggekomen is. In het hoger beroep hebben SGS tegen dit oordeel geen incidenteel appel ingesteld. De conclusie is dat SGS erop heeft mogen vertrouwen dat Erasmus B.V. en NAG bij het in ontvangst nemen van de dagvaarding hebben gehandeld voor Erasmus c.s. en dat de daarin neergelegde verklaring Erasmus c.s. hebben bereikt op de datum waarop de dagvaarding aan Erasmus B.V. en NAG is betekend, namelijk op 1 juni 2003. De verjaring van de vordering is daarmee in beginsel tijdig gestuit. De in het onderdeel genoemde omstandigheden doen aan het voorgaande niet af. Immers, deze omstandigheden, wat daarvan verder ook zij, doen geen afbreuk aan de constatering dat Erasmus B.V. en NAG hadden moeten begrijpen dat zij in het kader van het in ontvangst nemen van de dagvaarding handelden als gevolmachtigden van Erasmus c.s. Het eerste onderdeel faalt in zijn geheel.

Onderdeel II valt uiteen in twee subonderdelen en is gericht tegen 's hofs oordeel dat een beroep op verjaring, zou dit al mogelijk zijn, naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. Aangezien met het falen van het eerste onderdeel in rechte vast staat dat de verjaring van de vordering tijdig is gestuit, behoeft dit onderdeel geen bespreking.

Deze strekt tot vernietiging.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

A-G