VIII.4 Voldoende bepaaldheid en het registratie- en grondslagvereiste van art. 3:94 lid 3 en art. 3:239 lid 1 BW

787. Registratievereiste niet van belang voor de aan de akte te stellen bepaaldheidseis; vereenvoudigde registratieprocedure. Voor een stille cessie of verpanding is vereist dat de vordering ten tijde van de cessie of verpanding al bestaat of rechtstreeks zal worden verkregen uit een dan reeds bestaande rechtsverhouding (zie art. 3:94 lid 3 en 239 lid 1 BW). Indien het pandrecht wordt gevestigd bij onderhandse akte is bovendien vereist dat de akte, of een (fax)kopie daarvan,1 wordt geregistreerd bij de belastingdienst. Met het registratievereiste en de daarmee te bereiken vaste dagtekening van de akte, wordt voornamelijk beoogd de mogelijkheid van antedatering tegen te gaan. Het vereiste zou bovendien een psychologische rem vormen tegen het opmaken van valse akten.2

In de literatuur is betoogd dat uit de ratio van het registratievereiste volgt dat de te verpanden vorderingen in de akte moeten worden vermeld of in ieder geval dat de gegevensdrager waarnaar de akte verwijst, bijvoorbeeld een computerlijst, eveneens ter registratie dient te worden aangeboden. Er zou geen enkel misverstand of onduidelijkheid mogen bestaan over de vraag of en wanneer een bepaalde vordering is verpand.3 Deze opvatting wordt door de Hoge Raad in het arrest Spaarbank Rivierenland/Gispen q.q. verworpen. Volgens de Hoge Raad brengt (de ratio van) het registratievereiste niet met zich dat er strengere eisen aan de mate van specificatie van de vorderingen zouden moeten worden gesteld, dan de hiervoor genoemde eis dat de akte voldoende gegevens dient te bevatten om aan de hand daarvan te kunnen vaststellen om welke vordering het gaat.4

De Hoge Raad wijst erop dat de voornaamste ratio van de registratie-eis is om antedatering van de akte tegen te gaan en dat de wetgever zich er rekenschap van heeft gegeven dat registratie het opmaken van schijnakten niet kan voorkomen. Bovendien is de wetgever van mening dat de onder het oude recht bestaande financieringspatronen onder het huidige recht zonder moeite moeten kunnen worden gecontinueerd. Tegen deze achtergrond overweegt de Hoge Raad, mijns inziens terecht, dat er

Met zijn arrest sanctioneerde de Hoge Raad de zogeheten ‘vereenvoudigde registratieprocedure’. Deze procedure houdt in dat in de akte die ter registratie wordt aangeboden, wordt verwezen naar een (computer)lijst waarop de specificaties van de te verpanden of cederen vorderingen zijn opgenomen. De lijst zelf wordt niet ter registratie aangeboden, maar blijft onder de pandhouder of de cessionaris.5

788. Het grondslagvereiste is geen uitvloeisel van het bepaaldheidsvereiste. Anders dan in de literatuur wel is betoogd,6 dient het grondslagvereiste van de artikelen 3:94 lid 3 en 239 lid 1 BW niet te worden beschouwd als een uitwerking van de aan de levering of de vestiging te stellen bepaaldheidseis.7 Het betreft een afzonderlijk wettelijk vereiste waaraan moet zijn voldaan, wil een toekomstige vordering vatbaar zijn voor stille cessie of verpanding. Zij is gericht op de bescherming van de belangen van schuldeisers die voor het nemen van verhaal zijn aangewezen op het leggen van derdenbeslag. Derdenbeslag is immers enkel mogelijk, indien de vordering bestaat of rechtstreeks wordt verkregen uit een reeds bestaande rechtsverhouding.8 Door de stille verpanding en cessie aan eenzelfde beperking te onderwerpen, wordt een uitholling van de verhaalsmogelijkheden van concurrente schuldeisers tegengegaan.9

Uit het bepaaldheidsvereiste volgt dus niet dat de rechtsverhoudingen waaruit de vorderingen voortvloeien in de cessie- of pandakte of in een gegevensdrager waarnaar de akte verwijst, moeten worden gespecificeerd, mits de akte voldoende andere gegevens bevat om vast te stellen om welke vorderingen het gaat. Ook zonder een aanduiding van de rechtsverhouding waarin de vordering haar grondslag vindt, is het mogelijk de vorderingen in de akte voldoende te identificeren.10 In geval van een geschil over de geldigheid van de cessie of de verpanding zal moeten worden vastgesteld, eventueel aan de hand van de administratie van de cedent of de pandgever, of de rechtsverhouding waaruit de vordering voortvloeit ten tijde van de cessie of de verpanding bij voorbaat al bestond.

Dat het grondslagvereiste niets van doen heeft met het bepaaldheidsvereiste blijkt ook duidelijk uit de hierna te bespreken parlementaire geschiedenis en het arrest Ontvanger/Rabobank IJmuiden.11