9.4 Rechtspersonen in het burgerlijk recht

Zoals aangegeven, is het mogelijk dat de rechter organisaties, die de wet niet expliciet als rechtspersoon aanmerkt, toch als rechtspersoon, of althans als rechtssubject erkent. In deze paragraaf beschrijf ik de rechtspersonen die de wet uitdrukkelijk erkent. In paragraaf 9.5 ga nader in op andere organisaties die, ondanks dat de wet hen niet als rechtspersoon erkent, mogelijk als dragers van rechten en verplichtingen te beschouwen zijn.

Zonder een definitie te geven van het begrip “rechtspersoon” noemt het Burgerlijk wetboek drie categorieën rechtspersonen. Het betreft: 1) publiekrechtelijke rechtspersonen, 2) kerkelijke rechtspersonen en 3) privaatrechtelijke rechtspersonen.1 Met name de laatste categorie is van belang voor dit onderzoek. Naast de in art. 2:1 tot en met 2:3 BW genoemde entiteiten erkend de wet de vereniging van appartementseigenaars2, alsmede het EESV3, de SE4 en de SCE als rechtspersoon.5 In het wetsvoorstel personenvennootschappen is voorgesteld om onder voorwaarden openbare vennootschappen en commanditaire vennootschappen als rechtspersonen aan te merken.6 Het voorgestelde art. 804 lid 2 BW bepaalt dat in wettelijke bepalingen buiten titel 7.13 BW met "rechtspersonen" niet mede gedoeld wordt op de OVR en CVR, voorzover niet anders blijkt. De rechtspersoonlijkheid van de voorgestelde titel 7.13 BW is van een andere aard dan de rechtspersoonlijkheid van boek 2 BW.

Een (privaatrechtelijke) rechtspersoon komt tot stand door middel van een meerzijdige rechtshandeling. Aan het ontstaan van sommige rechtspersonen, zoals de naamloze vennootschap en de besloten vennootschap zijn formaliteiten verbonden (bijvoorbeeld een notariële akte). Aan het ontstaan van andere rechtspersonen (zoals de vereniging) zijn daarentegen niet noodzakelijkerwijs formaliteiten verbonden. Dergelijke rechtspersonen bestaan op het moment dat aan in de wet beschreven formele criteria is voldaan.

Nu in ieder geval natuurlijke personen en rechtspersonen in het privaatrecht worden aangemerkt als rechtssubjecten, en de vraag naar de rechtspersoonlijkheid van een subject een vraag naar positief recht is, moet vastgesteld worden hoe de begrippen rechtsubjectiviteit en rechtspersoonlijkheid zich ten opzichte van elkaar verhouden. Meer in het bijzonder is het de vraag of er organisaties zijn, die dragers van rechten en verplichtingen zijn, hoewel de wet hen niet uitdrukkelijk als rechtspersoon erkent,