6.3.4 Aandelen

Staande huwelijk heeft de man de tot de huwelijksgemeenschap behorende aandelen in een B.V. (de aard van de onderneming is niet gegeven) gecertificeerd, met het oogmerk om de continuïteit van de onderneming te waarborgen, ook in geval van echtscheiding.

In de procedure tot echtscheiding beslist de rechtbank, ter zake van de vordering omtrent de wijze waarop de huwelijksgemeenschap, waartoe de certificaten behoren, dient te worden verdeeld, op onder meer de volgende punten:

Partijen zijn in de wettelijke gemeenschap van goederen gehuwd op 4 juli 1945; het huwelijk eindigde op 31 oktober 1975 door echtscheiding. De man was enig aandeelhouder en bestuurder van een B.V. (de vennootschap drijft een aannemersbedrijf dat zich bezighoudt met sloop-, grond- en wegenbouwkundige werken); enkele jaren voor de echtscheiding heeft hij alle geplaatste aandelen in die B.V. gecertificeerd. De tussen partijen gerezen geschillen betroffen de verdeling van de huwelijksgemeenschap.

In cassatie ging het onder meer over de volgende twee punten:

Ad 1. Het Hof brengt de peildatum in verband met de redelijkheid en billijkheid, door – op grond van deze beginselen – te bepalen dat de peildatum een jaar na de ontbinding van de huwelijksgemeenschap is gelegen, omdat de man ongeveer deze periode nodig heeft gehad om zich te beraden, zich te laten adviseren en te trachten tot een minnelijke regeling te komen. De Hoge Raad vindt de vraag of de redelijkheid en billijkheid in casu tot de beslissing van het Hof konden leiden als te feitelijk, maar bestrijdt zeker niet dat de redelijkheid en billijkheid in dezen een grote rol spelen.

Kleijn maakt hierover in zijn noot onder het arrest nog twee opmerkingen:

Ad 2. Volgens de Hoge Raad kan de stelling dat de rechter ‘niet overbedeling tegen vergoeding van de overwaarde kan gelasten tegen de zin van de deelgenoot die wordt overbedeeld’ in haar algemeenheid niet als juist worden aanvaard. Wel dient de rechter daarbij volgens hem behoedzaamheid te betrachten. De Hoge Raad toetst in casu vervolgens marginaal of de redelijkheid en billijkheid de overbedeling kunnen dragen, waarmee – volgens Kleijn in zijn noot onder het arrest – de mate van behoedzaamheid in beginsel in cassatie toetsbaar is.1

Partijen zijn op 31 mei 1974 onder uitsluiting van iedere huwelijksvermogensrechtelijke gemeenschap met elkaar gehuwd. De huwelijkse voorwaarden bevatten een zogenoemd ‘Amsterdams verrekenbeding’, dat evenwel gedurende hun huwelijk niet wordt nageleefd. Vanaf 1982 drijft de man een zeevisserijbedrijf, aanvankelijk als eenmanszaak welke nadien in een B.V. wordt omgezet. De echtscheiding wordt op 25 juni 1997 uitgesproken. De geschillen tussen partijen betreffen de afwikkeling na echtscheiding van het niet-uitgevoerde verrekenbeding, in het bijzonder op welke wijze de aandelen in het tijdens huwelijk door de man opgebouwde bedrijf moeten worden gewaardeerd en in de verrekening moeten worden betrokken. Het Hof heeft vastgesteld dat de eisen van redelijkheid en billijkheid meebrengen dat in principe het gehele vermogen voor verrekening in aanmerking komt, zij het dat deze beginselen eveneens meebrengen dat de vrouw uit dien hoofde niet meer krijgt dan hetgeen de man met behulp van het bedrijfsvermogen kan financieren zonder het bedrijf buiten staat te stellen in de naaste toekomst een eventuele matige tegenslag te overleven. Na een ingewonnen deskundigenoordeel bepaald het Hof dat de man aan de vrouw – ter zake van de aandelen in de B.V. – moet uitkeren de helft van de waarde daarvan, berekend op basis van de rentabiliteitswaarde verminderd met de latente belastingclaims.

Met betrekking tot de gekozen waarderingsmaatstaf overweegt de Hoge Raad het volgende:

Wortmann concludeert in haar noot onder het arrest dat in het licht van het voornemen van de man om de onderneming voort te zetten, hetgeen door het Hof mede in aanmerking was genomen, en het feit dat de verrekenplicht ten laste van het bedrijfsvermogen ‘financierbaar’ moest zijn zonder de continuïteit van de onderneming aan te tasten en eventueel een matige tegenslag in de nabije toekomst te kunnen overleven, in de praktijk voornamelijk een waardering op basis van de rentabiliteit of op basis van de discounted cash flow-methode in aanmerking komt.2 Bij de keuze voor een bepaalde methode kan volgens haar een rol spelen dat de betaling van de verrekenschuld eerst na enige tijd en mogelijk in termijnen dient te geschieden. Voorts wijst zij nog op de mogelijkheid van een meerwaardeclausule en de invloed van eventuele latente belastingclaims op de in aanmerking te nemen waarde, waarom verzocht kan worden maar niet ambtshalve kunnen worden bepaald.

Wortmann neemt overigens aan dat het onderhavige arrest ook van belang kan zijn voor de gevallen waarin een verdeling van een gemeenschap van goederen aan de orde is, waarbij het bedrijf aan de voortzettende echtgenoot wordt toegedeeld. Zij wijst daarbij nog op de problematiek in de agrarische wereld waar het nogal eens voorkomt dat de waarde van de boerderij met de verschillende quota zo’n grote waarde vertegenwoordigt dat, als niet kan worden verdeeld op basis van de rentabiliteitswaarde, de boerderij – vaak langdurig familiebezit – verkocht moet worden.