HR (Parket), 19-01-2024, nr. 23/03877

In deze Wvggz-zaak heeft de rechtbank het beroep van betrokkene tegen de crisismaatregel ongegrond verklaard. In cassatie wordt geklaagd dat de medische verklaring niet in overeenstemming met de uitspraak van de Hoge Raad van 21 april 2023 (ECLI:NL:HR:2023:665) tot stand is gekomen. Betrokkene is eerst door een ANIOS gehoord en via beeldbellen door de psychiater. Later heeft nog een fysiek onderzoek door de psychiater plaatsgevonden in de instelling. Betrokkene had in de thuissituatie door de psychiater gehoord moeten worden. De rechtbank had acht moeten slaan op de verleende tijdelijk verplichte zorg: betrokkene had niet overgebracht mogen worden naar een instelling om zo te voorkomen dat hij op reis zou gaan. Voorts wordt geklaagd dat de burgemeester betrokkene na het eerste verhoor en het nader inwinnen van inlichtingen een tweede keer had moeten horen.

Op 24 mei 2023 om 22:50 uur heeft de burgemeester van de gemeente Haarlem op grond van artikel 7:1 Wvggz jegens betrokkene een crisismaatregel genomen. De burgemeester vermeldt, in overeenstemming met rubriek 4.d in die verklaring, als zorg die noodzakelijk is om de crisissituatie af te wenden:

- toedienen van vocht, voeding en medicatie, alsmede het verrichten van medische controles of andere medische handelingen en therapeutische maatregelen, ter behandeling van een psychische stoornis, dan wel vanwege die stoornis, ter behandeling van een somatische aandoening;

- beperken van de bewegingsvrijheid;

- insluiten;

- uitoefenen van toezicht op betrokkene;

- onderzoek aan kleding of lichaam;

- onderzoek van de woon- of verblijfsruimte op gedrag-beïnvloedende middelen en gevaarlijke voorwerpen;

- controleren op de aanwezigheid van gedrag-beïnvloedende middelen;

- opnemen in een accommodatie.

Betrokkene heeft bij verzoekschrift, ingekomen op 13 juni 2023 bij de griffie van de rechtbank Noord-Holland, locatie Haarlem (hierna: de rechtbank), beroep ingesteld tegen de crisismaatregel en schadevergoeding verzocht.

De burgemeester heeft verweer gevoerd.

De mondelinge behandeling van het verzoek heeft plaatsgevonden op 28 juni 2023. Gehoord zijn: betrokkene en zijn advocaat, een vertegenwoordiger van de burgemeester en de gemeente, en de psychiater. Van het verhandelde ter zitting is proces-verbaal opgemaakt.

Bij beschikking van 6 juli 2023 (hierna: de bestreden beschikking)1.heeft de rechtbank het beroep tegen de crisismaatregel van 24 mei 2023 ongegrond verklaard en het verzoek tot schadevergoeding afgewezen.

Namens betrokkene is tijdig beroep in cassatie ingesteld.2.Namens de burgemeester is verweer gevoerd.

Het cassatiemiddel richt zich tegen de beslissing van de rechter over de rechtmatigheid van de crisismaatregel en bestrijkt drie onderdelen. Het eerste onderdeel stelt dat de medische verklaring niet voldoet aan de daaraan te stellen eisen, omdat de psychiater betrokkene pas later in de instelling fysiek heeft onderzocht. Het tweede onderdeel gaat over het oordeel van de rechtbank dat de tijdelijk verplichte zorg die is verleend voorafgaand aan de crisismaatregel geen rol speelt bij de beoordeling van de rechtmatigheid van de crisismaatregel. Het derde onderdeel betreft de reikwijdte van de hoorplicht van de burgemeester.

Het eerste onderdeel is gericht tegen rechtsoverweging 4.3 van de bestreden beschikking. Die rechtsoverweging luidt als volgt.

“4.3. Op grond van artikel 7:1 lid 3 sub a neemt de burgemeester niet eerder een crisismaatregel dan nadat hij ervoor zorg heeft gedragen dat een psychiater in een medische verklaring zijn bevindingen vermeldt inzake de actuele gezondheidstoestand van betrokkene. In het recente arrest van de Hoge Raad van 21 april 2023 (ECLI:NL:HR:2023:665) waarnaar appellant verwijst is overwogen dat een medisch onderzoek door de psychiater, in fysieke aanwezigheid van de betrokkene daarbij uitgangspunt dient te zijn en dat van dit uitgangspunt slechts kan worden afgeweken indien een onderzoek in fysieke aanwezigheid van de betrokkene in de omstandigheden van het concrete geval redelijkerwijs niet mogelijk is. In het onderhavige geval heeft verweerder de crisismaatregel genomen nadat de psychiater appellant in diens fysieke aanwezigheid had onderzocht en de bevindingen van dat onderzoek had vermeld in de medische verklaring. Daarmee is aan de wettelijke verplichting van artikel 7:1 lid 3 onder b Wvggz voldaan. Wet noch jurisprudentie vereisen dat de psychiater appellant in de thuissituatie onderzoekt in plaats van op een andere locatie waarnaar hij mogelijk is overgebracht. Dit onderdeel van het beroep tegen de crisismaatregel slaagt dan ook niet.”

Geklaagd wordt dat de psychiater betrokkene in strijd met de uitspraak van Uw Raad van 21 april 2023 (ECLI:NL:HR:2023:663) via beeldbellen heeft onderzocht en dat de overweging van de rechtbank dat wet noch jurisprudentie vereisen dat de psychiater betrokkene in de thuissituatie onderzoekt in plaats van op een andere locatie waarnaar hij mogelijk is overgebracht niet in lijn zou zijn met het standpunt van de Hoge Raad over beeldbellen. Nergens blijkt immers dat er zodanige problemen waren dat betrokkene niet in de thuissituatie onderzocht had kunnen worden, aldus de klacht.

Ingevolge artikel 7:1 lid 3 onder a Wvggz neemt de burgemeester de crisismaatregel niet eerder dan nadat hij ervoor zorg heeft gedragen dat er een medische verklaring van een psychiater is waarin de bevindingen staan vermeld over de actuele gezondheidstoestand van betrokkene, de noodzakelijk geachte vormen van verplichte zorg, en of de situatie, bedoeld in het eerste lid, zich voordoet. Hoewel het in de praktijk doorgaans de psychiater is die zich met een medische verklaring bij de burgemeester meldt, is het de verantwoordelijkheid van de burgemeester om erop toe te zien dat deze verklaring aan de daaraan gestelde vereisten voldoet.3.

Als uitgangspunt geldt dat de medische verklaring gebaseerd moet zijn op een onderzoek van de psychiater dat is verricht in fysieke aanwezigheid van de betrokkene en dat daarvan slechts kan worden afgeweken indien dat onderzoek in de omstandigheden van het concrete geval redelijkerwijs niet mogelijk is. Dit geldt ook voor de situaties waarin het nemen van een crisismaatregel aan de orde is.4.

Blijkens de stukken is de medische verklaring op 24 mei 2023 om 16.19 uur opgesteld en ondertekend5.door de psychiater die betrokkene heeft onderzocht, en voordat de burgemeester om 22.50 uur6.de beschikking gaf voor het nemen van een crisismaatregel. De medische verklaring vermeldt onder punt 6:

“Betrokkene is tijdens een huisbezoek face to face gezien door o.a. [betrokkene 1] , ANIOS, en via beeldbellen door [betrokkene 2] , psychiater. Vervolgens is betrokkene vervoerd naar de [verblijfplaats] , waar betrokkene nogmaals is gezien door [betrokkene 2] , nu face to face.”7.

Tijdens de mondelinge behandeling bij de rechtbank heeft de psychiater verklaard dat zij betrokkene in direct contact heeft gesproken en heeft onderzocht vóór het opstellen van de medische verklaring.

“ [betrokkene 2] : [betrokkene 1] , als arts werkzaam bij verweerder, was op 24 mei 2023 bij verzoeker thuis. Ik ben toen via beeldbellen ingebeld. Later op de [verblijfplaats] heb ik verzoeker zelf gesproken. Ik heb de situatie toen ook beoordeeld. ((…)) Voordat ik de medische verklaring opstelde heb ik verzoeker dus in diens fysieke aanwezigheid onderzocht ((…)). ((…)). Er was op dat moment geen mogelijkheid om verzoeker thuis te beoordelen. Het is dan normaal dat je de patiënt eerst naar de kliniek vervoert, waar hij fysiek wordt beoordeeld.”8.

Uit de medische verklaring en de verklaring van de psychiater ter zitting volgt dat betrokkene fysiek is onderzocht door de psychiater voordat de medische verklaring is opgesteld.

Voor zover wordt bepleit dat uit de rechtspraak van de Hoge Raad volgt dat een psychiater een betrokkene in beginsel moet onderzoeken in direct contact én in diens thuissituatie, berust dit op een verkeerde rechtsopvatting. Uit de rechtspraak volgt alleen dat de psychiater de betrokkene in diens fysieke aanwezigheid moet onderzoeken, en niet waar dat onderzoek moet plaatsvinden. Het oordeel van de rechtbank is dan ook juist. De klacht faalt.

Het tweede onderdeel valt uiteen in twee subonderdelen en komt op tegen rechtsoverweging 4.4 van de bestreden beschikking, die luidt:

“4.4. Voor zover appellant in het beroepschrift beoogt bezwaar te maken tegen het verlenen van tijdelijke verplichte zorg voorafgaand aan (het onderzoek door de psychiater en) de crisismaatregel, overweegt de rechtbank dat daartegen een klacht kan worden ingediend ex artikel 10:3 sub c Wvggz en dat dat valt buiten het bereik van deze procedure. Bij de beoordeling van de rechtmatigheid van de crisismaatregel speelt dit geen rol.”

Het eerste subonderdeel betoogt dat het feit dat de klachtenprocedure openstaat voor een klacht met betrekking tot de toepassing van artikel 7:3 Wvggz niet betekent dat hierover niet geklaagd kan worden in de beroepsprocedure tegen de crisismaatregel. Dit wordt niet nader onderbouwd.

Op grond van artikel 10:3 sub c Wvggz kan een betrokkene een schriftelijke en gemotiveerde klacht indienen bij de klachtencommissie over de nakoming van een verplichting of een beslissing op grond van artikel 7:3 Wvggz (met uitzondering van klachten over de ambtenaar van politie), dat ziet op het verlenen van tijdelijke verplichte zorg voorafgaand aan een crisismaatregel. Op grond van artikel 10:7 Wvggz staat voor een betrokkene de gang naar de rechter pas open nadat de klachtencommissie een beslissing heeft genomen over de klacht of indien de klachtencommissie niet tijdig een beslissing heeft genomen. Voor zover in de beroepsprocedure tegen de crisismaatregel geklaagd is over het opleggen van tijdelijke verplichte zorg, is het oordeel van de rechtbank dat dit buiten het bereik van de procedure valt dan ook juist. De klacht – indien en voor zover deze al aan de daaraan te stellen eisen voldoet – faalt.

Het tweede subonderdeel bouwt voort op het eerste en gaat over de algemene uitgangspunten van artikel 2:1 Wvggz. Geklaagd wordt dat ‘in deze zaak’ voorbij is gegaan aan (één of meer van) deze uitgangspunten. Het subonderdeel omvat grotendeels een opsomming van de algemene uitgangspunten en expliciteert niet aan welke uitgangspunten dan voorbij is gegaan en waarom. Dat volgt ook niet uit de toelichting dat ook mensen met psychiatrische problematiek op vakantie moeten kunnen en ‘niet de avond voordat zij zullen vertrekken naar een psychiatrisch ziekenhuis worden vervoerd ten einde te voorkomen dat zij vakantie zullen hebben’. Los van de vraag of de hierin opgenomen klacht voldoet aan de daaraan te stellen eisen, faalt de klacht omdat deze voortbouwt op de falende klacht in het eerste subonderdeel en de klacht voor het eerst in cassatie is aangevoerd.

Het derde onderdeel stelt de reikwijdte van de hoorplicht van de burgemeester ex artikel 7:1 lid 3 onder b Wvggz ter discussie. De rechtbank overwoog daarover het volgende:

“4.5. Ten aanzien van de beroepsgrond dat appellant een tweede keer had moeten worden gehoord door verweerder overweegt de rechtbank het volgende. In artikel 7:1 lid 3 onder b Wvggz is bepaald dat de burgemeester een crisismaatregel niet eerder neemt dan nadat hij betrokkene, zo mogelijk, in de gelegenheid heeft gesteld om te worden gehoord. Uit het dossier blijkt dat verweerder aan die verplichting heeft voldaan en appellant voorafgaand aan het nemen van de crisismaatregel heeft gehoord. Een verplichting om appellant een tweede keer te horen nadat verweerder, zorgvuldigheidshalve, nog contact had gehad met de dienstdoende arts, volgt niet uit de wet noch uit jurisprudentie. Het beroep zal dus ook op dit punt ongegrond worden verklaard.”

In het onderdeel wordt betoogd dat het wel vereist is dat een burgemeester een betrokkene nogmaals hoort voordat hij de beschikking geeft indien er twijfels bij de burgemeester zijn en hij over nieuwe informatie beschikt waar de reactie van een betrokkene van belang kan zijn. De rechtbank heeft daarom ten onrechte aangenomen dat de burgemeester betrokkene geen tweede keer heeft moeten horen en zulks mede gelet op de – niet nader genoemde – bijzondere omstandigheden in deze zaak en artikel 5 en 6 EVRM onvoldoende gemotiveerd.

Overeenkomstig artikel 7:1 lid 3 onder b Wvggz hoort de burgemeester de betrokkene ‘zo mogelijk’ en voordat een crisismaatregel wordt genomen. Het verzuim om de hoorplicht van artikel 7:1 lid 3 aanhef en onder b Wvggz na te leven, tast de rechtmatigheid van de crisismaatregel aan.9.

De ratio van de hoorplicht van de burgemeester volgt niet helder uit de parlementaire geschiedenis.10.In de literatuur is opgemerkt dat de ratio ligt in de beperking van overheidswege van iemands (grond-)rechten, die daaraan voorafgaand de kans moet krijgen gehoord te worden.11.Ook komt naar voren dat het bevorderen van een betere rechtspositie van personen die mogelijk in aanmerking komen voor een crisismaatregel de gedachte achter de hoorplicht is.12.De burgemeester heeft de verplichting om ‘(…) het hoorproces zo in te richten dat hij een zo goed mogelijk beeld krijgt van de wens van de betrokkene om te worden gehoord en – als betrokkene wenst te worden gehoord – wat dan het standpunt van betrokkene is’.13.

De hoorplicht van de burgemeester is al sinds het voorstel om deze plicht in de wet op te nemen, aan kritiek onderworpen. Voor een overzicht van kritiek over de hoorplicht tijdens de parlementaire behandeling ervan en in relevante literatuur, verwijs ik naar mijn eerdere conclusie van 7 augustus 2020 voor HR 20 november 2020, ECLI:NL:HR:2020:1806.14.Ook wees ik eerder op de aanbeveling in de evaluatie van de Wvggz om de hoorplicht van de burgemeester bij het nemen van een crisismaatregel te laten vervallen, omdat betwijfeld wordt of de hoorplicht van de burgemeester, waaraan meerdere bezwaren kleven, reële meerwaarde heeft.15.Op 13 maart 2023 heeft de minister voor Langdurige Zorg en Sport medegedeeld dat zij voornemens is om ‘uit de procedure tot afgifte van een crisismaatregel de hoorplicht van de burgemeester te schrappen conform aanbeveling 15 en om de gegevensuitwisseling aan te passen. Deze procedure moet snel en effectief kunnen verlopen, zodat de betrokkene niet verstoken blijft van de nodige zorg. Uit de ketenmonitor en de evaluatie volgt dat de plicht van de burgemeester om, zo mogelijk, de betrokkene te horen voordat de crisismaatregel wordt afgegeven, slecht mogelijk is op het crisismoment en dat het vaak niet lukt. Terwijl de hoorplicht wel voor alle betrokkenen vertragend werkt. Ook leidt het horen zelden tot een ander besluit. Deze procedurele stap heeft daarom beperkte meerwaarde.’16.

In de onderhavige zaak heeft de burgemeester betrokkene zelf gehoord. Daarmee heeft hij voldaan aan zijn wettelijke plicht. De burgemeester heeft na het horen van betrokkene zorgvuldigheidshalve nog nadere informatie gevraagd bij de dienstdoende arts. In een notitie van de burgemeester staat vermeld dat de dienstdoende arts “benadrukt echt gevaar te zien bij deze spontane reis, waarbij de manische ontregeling leidt tot grote kans op problemen, stoppen met medicijnen en verdere ondoordachte plannen én risico’s. Dat heeft zich eerder voorgedaan en adequate reactie is dan niét mogelijk. De reis is een concreet gevaar.”17.Dat de burgemeester het niet nodig vond deze informatie terug te koppelen aan betrokkene is niet onbegrijpelijk, nu het een bevestiging is van de diagnose van de psychater, waarover betrokkene wel is gehoord. Dat in die notitie ook nog als voorbeeld staat vermeld dat betrokkene drie horloges heeft gekocht en vele ringen draagt18.doet aan voorgaande niets af. De klacht faalt.

Nu geen van de onderdelen slaagt dient het cassatieberoep te worden verworpen.

De conclusie strekt tot verwerping van het cassatieberoep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A-G