HR, 20-11-2009, nr. 08/00168

Voor zover de kosten van de landinrichting niet door openbare lichamen worden gedragen, komen deze ten laste van de betrokken eigenaren. Een deel van de kosten wordt, op grond van daartoe gesloten overeenkomsten, gedragen door die eigenaren voor wie deze kosten in het bijzonder zijn gemaakt. De resterende kosten komen ten laste van de gezamenlijke eigenaren. Deze kosten worden door het Rijk voorgefinancierd (art. 222 lid 4 Landinrichtingswet). De eigenaren betalen de kosten aan het Rijk terug in de vorm van een annuïteit die door de wet — enigszins verwarrend — wordt aangeduid als landinrichtingsrenten, of kortweg rente (art. 223 lid 2 Landinrichtingswet; zie ook art. 223–226). De kosten worden over de kavels omgeslagen naar de mate van het nut dat de landinrichting voor de eigenaar heeft gehad. Teneinde dit nut te bepalen wordt, nadat het plan van toedeling vaststaat en de ruilverkavelingswerken (nagenoeg) gereed zijn, de zogenaamde tweede schatting uitgevoerd (art. 223 lid 1 jo art. 210 lid 1 Landinrichtingswet). Geschat wordt voor elke eigenaar de waardeverandering van de gronden die ten gevolge van de landinrichting door ruiling van gronden en door uitvoering van werken kan zijn ontstaan. Tevens ziet de schatting op verrekenposten tussen de eigenaren voor zover de eigendom van de gronden op grond van het plan van toedeling is gewijzigd (art. 210 Landinrichtingswet)13.. De uitkomsten van de tweede schatting, de daaruit voorvloeiende verdeling van de kosten en de daarmee verband houdende verrekenposten voor de betrokken eigenaren worden in de lijst der geldelijke regelingen vermeld (art. 212 Landinrichtingswet)14.. De lijst wordt ter inzage gelegd opdat belanghebbenden daartegen bezwaren kunnen indienen (art. 213–214 Landinrichtingswet). De rechtbank beslist op bezwaren waarover na behandeling door de landinrichtingscommissie en de rechter-commissaris geen overeenstemming is bereikt. Nadat alle bezwaren zijn afgedaan, sluit de rechtbank de lijst (art. 217 Landinrichtingswet). Aan de hand van de lijst zoals die is afgesloten, wordt vervolgens de uiteindelijk verschuldigde landinrichtingsrente berekend, waarna de heffing en invordering daarvan met toepassing van de Algemene wet inzake rijksbelastingen en de Invorderingswet 1990 plaatsvinden (art. 223 lid 2 en art. 224–229 Landinrichtingswet). Tegen een aanslag in de landinrichtingsrente staan een beperkt bezwaar bij de inspecteur en beroep bij de belastingrechter open (art. 229 lid 4 Landinrichtingswet).

De omslag van de landinrichtingskosten zoals die in de lijst der geldelijke regelingen is vermeld heeft een voorlopig karakter. De bezwarenbehandeling kan met zich brengen dat in deze omslag wijzigingen moeten worden doorgevoerd. Zo kan de uitkomst van de behandeling zijn dat het voor een kavel geschatte nut moet worden verlaagd, dat nog niet in de lijst verdisconteerde werken moeten worden verricht of schadevergoeding moet worden toegekend. Zulke wijzigingen kunnen ook doorwerken in het aandeel in de landinrichtingskosten van de eigenaren. Daarom kan de definitieve omslag van landinrichtingskosten pas na de behandeling van alle bezwaren tegen de lijst worden berekend15.. De uitspraak van de belastingkamer van de Hoge Raad van 10 maart 2006, LJN AU0846, BNB 2006, 219, VN 2006/15.3 m.nt. red., betrof de vraag in hoeverre bij de berekening van de definitieve kostenomslag kan worden afgeweken van de omslag zoals die in de ter inzage gelegde lijst is vervat. In cassatie werd opgekomen tegen een uitspraak van het hof Arnhem16. betreffende een aanslag in de landinrichtingsrenten. De Hoge Raad overwoog:

[Eiser] heeft zes middelen tot cassatie voorgedragen.

Middel I omvat de volgende klachten:

In de Landinrichtingswet ontbreekt een bepaling als art. 2 Onteigeningswet, dat de bepalingen van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering van toepassing zijn voor zoveel daarvan bij die wet niet is afgeweken. Het is dan ook de vraag of, en zo ja, in hoeverre op de onderhavige procedure het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering van toepassing is18.. Die vraag kan hier mijns inziens echter onbeantwoord blijven. In een procedure als de onderhavige, waarin uitsluitend bezwaren tegen de lijst der geldelijke regelingen aan de orde zijn, kan slechts de landinrichtingscommissie gelden als ‘tegenpartij’, bedoeld in art. 217 lid 1 j^oart. 182 lid 3 Landinrichtingswet19.. [Eiser] heeft dus de juiste partij in cassatie gedagvaard. Het middel faalt daarom reeds bij gebrek aan belang, voor zover het betoogt dat [eiser] door het ontbreken van de vermelding van de naam, de woonplaats en de processuele positie20. van de Landinrichtingscommissie in het ongewisse heeft verkeerd over de vraag tegen wie hij het cassatieberoep diende te richten. Voor zover het middel betoogt dat de vermelding van de positie van eiser of gedaagde van belang is voor de stelplicht en bewijslast van partijen, faalt het, reeds omdat het achterwege laten van deze vermelding op zichzelf niet een onjuist oordeel over stelplicht en de bewijslast behoeft te impliceren en de in middel VI vervatte klacht(en) over de bewijslastverdeling, zoals hierna nog aan de orde zal komen, mijns inziens ongegrond zijn.

Middel II klaagt, kort gezegd, dat de rechtbank zou hebben verzuimd een proces-verbaal van de behandeling van de bezwaren van [eiser] op te maken, althans dit proces-verbaal spontaan of naar aanleiding van een daartoe strekkend verzoek aan [eiser] te verstrekken.

Een proces-verbaal van de behandeling van de bezwaren ter terechtzitting van de rechtbank van 2 oktober 2007 ontbreekt in de procesdossiers die partijen ter rolle van 14 november 2008 aan de Hoge Raad hebben overgelegd. Nu mr. Garretsen bij brief van 2 januari 2009 ter completering van het procesdossier van [eiser] alsnog een afschrift van bedoeld proces-verbaal aan de griffie van de Hoge Raad heeft gezonden (overigens zonder op de inhoud van dat proces-verbaal enige klacht te baseren), is het middel zonder voorwerp geraakt.

Middel III keert zich tegen de rov. 2.1 en 3.2, waarin de rechtbank naar aanleiding van het betoog dat de ter inzage gelegde lijst der geldelijke regelingen niet aan art. 212, lid 1, onder a, Landinrichtingswet, voldeed, als volgt heeft overwogen:

Het middel omvat, verkort weergegeven, de volgende klachten:

[Eiser] heeft bij het middel onvoldoende belang, voor zover dit zich keert tegen de constatering van de rechtbank in rov. 2.1 dat [eiser] zijn bezwaren bij de rechter-commissaris met een beroep op de nietigheid van de lijst der geldelijke regelingen heeft uitgebreid. Deze constatering heeft de rechtbank immers niet ervan weerhouden het beroep op die nietigheid in rov. 3.2 inhoudelijk te beoordelen. Overigens valt zonder nadere toelichting, die ontbreekt, niet in te zien waarom — zoals het middel lijkt te betogen — de rechtbank het bedoelde beroep niet als een bezwaar tegen de lijst der geldelijke regelingen heeft kunnen kwalificeren. Ook de constatering dat van een nieuw bezwaar sprake was, is geenszins onbegrijpelijk, nu uit de stukken niet blijkt dat [eiser] vóór de behandeling door de rechter-commissaris een beroep op de nietigheid van de lijst der geldelijke regelingen heeft gedaan.

Voor zover het middel ten betoge strekt dat de lijst der geldelijke regelingen niet alleen de (voorlopig) door de individuele eigenaar verschuldigde kosten maar ook de daaraan ten grondslag liggende berekening en kostenposten moet omvatten, geldt het volgende.

Art. 212, lid 1, onder a, Landinrichtingswet bepaalt dat de lijst onder meer inhoudt ‘de zo nauwkeurig mogelijke opgave van de daaruit (uit de tweede schatting; LK) op grond van artikel 223, eerste lid, voortvloeiende kosten voor de betrokken eigenaren.’21.) Art. 223 lid 1 Landinrichtingswet bepaalt dat ‘(d)e kosten die ten laste van de gezamenlijke eigenaren komen worden omgeslagen over de kavels naar de mate van het nut, zoals bepaald op grond van de (tweede) schatting (…), dat de landinrichting voor de eigenaar heeft gehad (…).’ Deze bepalingen bieden mijns inziens géén steun aan de opvatting dat de lijst der geldelijke regelingen op het punt van de kosten méér dient te vermelden dan het door iedere eigenaar daarin te betalen aandeel22..

Naar mijn mening kan uit HR 10 maart 2006 niet dwingend worden afgeleid dat (althans de belastingkamer van) de Hoge Raad van opvatting zou zijn dat de lijst der geldelijke regelingen mede een per post gespecificeerde opgave van de totale, in de omslag over de verschillende eigenaren te betrekken kosten zou moeten omvatten.

In dat verband is op zichzelf niet beslissend dat de Hoge Raad in rov. 4.4 van ‘de voorlopige kostenberekening, die onderdeel uitmaakt van de ter inzage gelegde versie van de LGR’ heeft gesproken. De term ‘voorlopige kostenberekening’ kan zeer wel ook dienen ter aanduiding van het volgens art. 212 lid 1 onder a Landinrichtingswet te vermelden resultaat van de aan de hand van de tweede schatting uit te voeren berekening van het aandeel van elke eigenaar in de ten laste van de gezamenlijke eigenaren komende kosten. Tegen dat resultaat kan op grond van art. 214 Landinrichtingswet bezwaar worden gemaakt, aan welk bezwaar mede ten grondslag kan worden gelegd dat bepaalde, afzonderlijke kostenposten ten onrechte of voor een te hoog bedrag over de gezamenlijke eigenaren zijn omgeslagen (de Hoge Raad spreekt in rov. 4.4 van een bezwaar als bedoeld in art. 214 Landinrichtingswet, dat ‘mede kan zijn gericht tegen (afzonderlijke posten van) de voorlopige kostenberekening’).

Als met de term ‘voorlopige kostenberekening’ al méér zou zijn bedoeld dan het per eigenaar berekende individuele kostenaandeel en de Hoge Raad met die term ook de berekening van die individuele aandelen en bovendien de berekening van de totale kosten die bij de berekening van de individuele aandelen als uitgangspunt hebben gediend op het oog zou hebben gehad, impliceert de term ‘onderdeel uitmaken van’ (‘de voorlopige kostenberekening, die onderdeel uitmaakt van de ter inzage gelegde versie van de LGR’) naar mijn mening niet, dat de Hoge Raad is uitgegaan van de veronderstelling dat de berekening van de totale kosten tot in detail in de lijst der geldelijke regelingen wordt verantwoord. De berekening van die totale kosten maakt, zo zou men kunnen zeggen, in die zin van de lijst der geldelijke regelingen onderdeel uit, dat zij aan de wél in die lijst vermelde individuele kostenaandelen ten grondslag ligt.

Overigens moet worden bedacht dat het de Hoge Raad in de genoemde uitspraak niet gaat om hetgeen in de lijst der geldelijke regelingen moet worden vermeld, maar om de voorwaarden waaronder de landinrichtingsrenten waarvoor de eigenaar wordt aangeslagen, van diens in die lijst vermelde, individuele aandeel kunnen (c.q. moeten) afwijken. Kort gezegd laat de Hoge Raad, behoudens het geval van een verlaging wegens lager uitvallende kosten (in welk geval van het in de lijst der geldelijke regelingen vermelde aandeel moet worden afgeweken), slechts een afwijking toe, voor zover (gehonoreerde) bezwaren tegen de lijst der geldelijke regelingen daartoe dwingen23.. In dat geval, zo is de veronderstelling in rov. 4.5.2, ‘geldt dat deze aanpassing slechts een bewerking van louter rekenkundige aard vergt, die kan worden uitgevoerd aan de hand van de LGR, zoals deze door de rechtbank is gesloten, dat wil zeggen op basis van gegevens die kenbaar zijn uit de ter visie gelegde versie van de LGR in combinatie met — in voorkomend geval — de stukken waarin de uitkomst van bezwarenbehandeling ingevolge artikel 216 Liw wordt vastgelegd.’ Bij deze veronderstelling teken ik aan dat zich (althans in de door mij voor juist gehouden opvatting) uit de lijst der geldelijke regelingen weliswaar niet de oorspronkelijke omvang van de post(en) waarop het gehonoreerde bezwaar betrekking heeft zal laten afleiden, maar dat uit de honorering van het betrokken bezwaar en de (door de Hoge Raad uitdrukkelijk mede genoemde) stukken waarin de uitkomst van de bezwarenbehandeling wordt vastgelegd, doorgaans wel zal blijken met welk bedragen het kostentotaal en (vervolgens) de aandelen per eigenaar moeten worden gecorrigeerd. Ook in de veronderstelling met betrekking tot de ‘louter rekenkundige aard’ van aanpassingen in geval van gehonoreerde bezwaren zie ik daarom geen dwingende aanwijzing dat de Hoge Raad van een verplichte vermelding van de naar posten gespecificeerde en voor rekening van de betrokken eigenaren komende totaalkosten in de lijst der geldelijke regelingen uitgaat. Dat geldt temeer nu de Hoge Raad in rov. 4.6 bij wijze van aanwijzing voor de procedure na verwijzing onder (1) heeft opgenomen dat ‘de Inspecteur dient uit te gaan van de voorlopige kostenberekening, zoals deze ten grondslag heeft gelegen aan de ter inzage gelegde versie van de LGR’. Een aan de lijst der geldelijke regelingen ten grondslag liggende kostenberekening is niet hetzelfde als een kostenberekening, die in die lijst is opgenomen.

Dat de (ter inzage te leggen) lijst der geldelijke regelingen — waaruit zich uiteraard wel het totaal van de in de omslag over de eigenaren van het blok te betrekken kosten laat berekenen — niet een naar afzonderlijke posten gespecificeerde opgave van die kosten omvat, maakt de voor de eigenaren van het blok bestaande mogelijkheid om tegen het eigen aandeel in die kosten bezwaar te maken en om dat bezwaar (niet slechts tegen de gehanteerde verdeelsleutel, maar ook) tegen de omvang van de omgeslagen kosten te richten, niet illusoir. De eigenaar die de omgeslagen kosten wil controleren, zal de landinrichtingscommissie nadere informatie over die kosten kunnen vragen. In casu is niet gesteld dat dit is gebeurd en dat de landinrichtingscommissie niet bereid is gebleken de gevraagde informatie te verstrekken (hetgeen [eiser] op zichzelf grond voor een bezwaar had kunnen geven). Overigens moet worden bedacht dat ook in geval van terinzagelegging van een naar afzonderlijke posten gespecificeerde opgave de betrokken eigenaren doorgaans behoefte aan nadere, niet uit de ter inzage gelegde stukken blijkende en alsnog door de landinrichtingscommissie te verstrekken informatie zullen hebben om een standpunt over de daarmee gemoeide kosten te bepalen.

Om deze redenen meen ik dat het, anders dan het middel betoogt, niet in strijd is met de rechtszekerheid dat de ter inzage te leggen lijst der geldelijke regelingen niet mede een naar afzonderlijke posten gespecificeerde opgave van de totale, voor rekening van de eigenaren van het blok komende kosten omvat, nog daargelaten dat de bepalingen van de Landinrichtingswet (een wet in formele zin) die de inhoud van de lijst der geldelijke regelingen beheersen, niet aan ongeschreven rechtsbeginselen zoals het rechtszekerheidsbeginsel kunnen worden getoetst24..

Evenmin onderschrijf ik het door [eiser] aan art. 1 EP ontleende argument. Het gaat hier om de omslag van de ten behoeve van de eigenaren van het blok gemaakte kosten over de eigenaren ten nutte van wie die kosten zijn gemaakt. Met een (ontoelaatbare) ontneming van eigendom of een regulering van het gebruik daarvan heeft dat niet van doen.

Voor zover het middel klaagt over een niet-volledige terinzagelegging van de lijst der geldelijke regelingen, berust het op een onjuiste rechtsopvatting van hetgeen die lijst moet omvatten en kan het al om die reden niet tot cassatie leiden. Overigens valt niet in te zien waarom onvolledigheid tot ‘nietigheid’ van de lijst zou moeten leiden. Terinzagelegging van een niet-volledige lijst kan de betrokken eigena(a)r(en) grond geven over die onvolledigheid te klagen, maar doet overigens aan de rechtsgevolgen van de terinzagelegging niet af.

Het voorgaande vitieert ook het middel voor zover dat steunt op het processuele standpunt van de Inspecteur in de procedure na verwijzing na de ingeroepen uitspraak van de belastingkamer van de Hoge Raad en kennelijk strekt ter ondersteuning van de beweerde onvolledigheid van de ter inzage gelegde lijst der geldelijke regelingen. De rechtbank zou ten onrechte hebben vastgesteld dat niet in geschil is dat de in art. 212 lid 1 Landinrichtingswet bedoelde kostenopgave ter inzage heeft gelegen, omdat uit het bedoelde standpunt van de Inspecteur zou volgen dat in de praktijk nimmer een naar afzonderlijke posten gespecificeerde opgave van de totale kosten in de lijst der geldelijke regelingen wordt opgenomen (en de onderhavige zaak daarop geen uitzondering vormt). Nog daargelaten dat de rechtbank met de bestreden overweging expliciet heeft gedoeld op de in art. 212 lid 1 Landinrichtingswet bedoelde opgave van de individuele aandelen van de eigenaren en de bestreden overweging met betrekking tot de terinzagelegging van die opgave in elk geval correct is, bouwt de klacht voort op de onjuiste veronderstelling dat het ontbreken van een naar afzonderlijke posten gespecificeerde opgave van de totale kosten de terinzaglegging incompleet maakt.

Middel IV keert zich tegen rov. 3.3 waarin de rechtbank heeft overwogen:

Samengevat klaagt het middel dat de rechtbank heeft miskend:

Ingevolge art. 214 Landinrichtingswet kunnen bezwaren tegen de lijst der geldelijke regelingen uiterlijk de veertiende dag na de laatste dag van terinzagelegging worden ingediend. In cassatie is niet gesteld of gebleken dat [eiser] vóór de bezwarenbehandeling ter zitting van de rechtbank heeft betoogd dat reserveringen in de voorlopige kostenopgave die niet door reeds gemaakte kosten worden gedekt, dienen te worden vernietigd. Dat dit bezwaar zich richt tegen de voorlopige kostenberekening en/of de daarin betrokken posten die (in de visie van [eiser]: ten onrechte) niet in de lijst der geldelijke regelingen zijn opgenomen, brengt op zichzelf niet mee dat de overschrijding van genoemde termijn van veertien dagen als verschoonbaar moet worden aangemerkt. Voor het aanvoeren van een bezwaar als het onderhavige behoeft [eiser] van die informatie immers geen kennis te hebben genomen, zoals ook blijkt uit het gegeven dat hij ten tijde van de zitting van de rechtbank daarmee evenmin bekend was25.. In het licht van dit alles is mijns inziens niet onbegrijpelijk en getuigt het evenmin van een onjuiste rechtsopvatting dat de rechtbank bedoeld bezwaar niet-ontvankelijk heeft verklaard op grond van de overweging dat [eiser] het bezwaar te laat heeft ingediend en niet valt in te zien waarom hij het bezwaar niet eerder had kunnen aanvoeren26.. Dat [eiser] reeds ter zitting van de rechter-commissaris het bewijs van het niet ter visie leggen van een naar afzonderlijke posten gespecificeerde kostenopgave heeft overgelegd, doet hieraan niet af. Het middel faalt.

Middel V keert zich tegen rov. 3.4 waarin de rechtbank heeft overwogen:

Tegen deze overweging voert het middel de volgende klachten aan:

Ingevolge art. 229 lid 3 Landinrichtingswet geschieden de heffing en invordering van de landinrichtingsrenten met toepassing van de Algemene wet inzake rijksbelastingen en de Invorderingswet 1990. Art. 229 lid 4 Landinrichtingswet bepaalt dat bezwaar en beroep bedoeld Hoofdstuk V van de Algemene wet inzake rijksbelastingen niet kunnen zijn gegrond ‘op de stelling dat het op grond van artikel 223 verschuldigde bedrag ten onrechte of te hoog is vastgesteld.’27. Blijkens de geschiedenis van totstandkoming daarvan beoogt de bepaling niet bezwaar en beroep tegen (bijvoorbeeld) een verkeerde berekening van de verschuldigde rente of tegen het feit dat bij de berekening daarvan te veel kavels in aanmerking zijn genomen, uit te sluiten28..

Daargelaten of de rechtbank terecht heeft geoordeeld ‘dat de wet zelf voorschrijft dat voor de kostenomslag een aparte procedure bij de Belastingrechter moet worden gevolgd’, kan het middel niet tot cassatie leiden. De stelling waarop de rechtbank heeft gerespondeerd gaat immers eveneens ervan uit dat eerst bij de belastingrechter tegen de kostenberekening kan worden geageerd en dat zich juist daarom strijd met art. 6 EVRM (jo art. 1 EP) voordoet (in rov. 3.4 heeft de rechtbank, in cassatie onbestreden, overwogen: ‘Hij stelt dat er op ‘Italiaanse termijnen’ over de schuldplichtigheid wordt geoordeeld, omdat er pas tegen de kostenberekening kan worden geageerd bij de Belastingrechter.’) Bij die stand van zaken mist [eiser] belang bij de klacht dat de rechtbank ten onrechte van competentie van de belastingrechter is uitgegaan, omdat bij welslagen van die klacht de basis aan de door [eiser] beweerde (en door de rechtbank in rov. 3.4 behandelde) strijd met art. 6 EVRM komt te ontvallen.

Overigens meen ik dat de door het middel geponeerde stelling dat het niet tot de taak van de belastingrechter behoort zich over de kostenomslag uit te laten, in het licht van de door [eiser] zelf ingeroepen uitspraak van de belastingkamer van de Hoge Raad van 10 maart 2006 in haar algemeenheid onjuist is. Zo kan volgens de bedoelde uitspraak zelfs een in overeenstemming met de lijst der geldelijke regelingen vastgestelde schuldplichtigheid in de fiscale procedure ter discussie worden gesteld, indien de eigenaar staande houdt dat bepaalde posten van de voor rekening van de gezamenlijke eigenaren komende kosten lager zijn uitgevallen dan de aan de lijst der geldelijke regelingen ten grondslag liggende schatting.

Middel VI keert zich tegen rov. 3.5, voor zover daarin de bezwaren dat de lijst der geldelijke regelingen ten onrechte geen vergoeding van winstderving (bezwaar c) en proceskosten (bezwaar e) omvat, door de rechtbank zijn verworpen. Deze bezwaren heeft de rechtbank in rov. 2.2 als volgt samengevat:

Vervolgens oordeelde de rechtbank in rov. 3.5:

Alvorens de klachten van het middel te bespreken, merk ik op dat de rechtbank in rov. 3.5 de door [eiser] gestelde winstderving als ‘gemist voordeel’ heeft aangemerkt. Deze kwalificatie, die niet dragend is voor het oordeel van de rechtbank, is naar mijn mening niet onbegrijpelijk en getuigt evenmin van een onjuiste rechtsopvatting. Daarbij is van belang dat de lijst der geldelijke regelingen, evenals het plan van toedeling, naar een peildatum wordt opgemaakt en dat niet in geschil is dat [eiser] op die peildatum nog slechts het voornemen had op een biologisch-dynamische bedrijfsvoering over te stappen en daartoe de aan hem toegedeelde percelen nodig had29.. Naar mijn mening kan de gestelde winstderving alleen al op grond van dit een en ander niet worden vergoed door plaatsing op de lijst der geldelijke regelingen30.. Een voldoende belang bij het middel moet echter in elk geval worden aangenomen voor zover de klachten daarvan betrekking hebben op de aanspraak op vergoeding van gemaakte proceskosten31..

Het middel klaagt in de eerste plaats dat de rechtbank ten onrechte aan een aantal stellingen van [eiser] zou zijn voorbijgegaan. Nu het middel verzuimt aan te geven waar deze stellingen in de procedure voorafgaand aan het vonnis van de rechtbank zijn betrokken, voldoet het niet aan de ingevolge art. 407 lid 2 Rv daaraan te stellen eisen. Voor zover de klacht niet reeds op deze grond strandt, meen ik dat de bedoelde stellingen niet aan de begrijpelijkheid van de overwegingen van de rechtbank afdoen. De stelling dat, kort gezegd, de Landinrichtingscommissie op de voet van art. 70–71 Landinrichtingswet toestemming heeft verleend tot het opslaan van een niet gelimiteerde hoeveelheid zand en deze toestemming daarna tot 1 november 2004 heeft verlengd, treft geen doel. Daarbij is in het bijzonder van belang dat de eigendom van het perceel eerst op 10 november 2005 door inschrijving van de akte van toedeling op [eiser] is overgegaan en dat de rechtbank op zichzelf in cassatie onbestreden heeft overwogen dat niet is gebleken dat [eiser] vóór deze inschrijving op ingebruikname van het perceel met toepassing van art. 204 Landinrichtingswet aanspraak heeft gemaakt. Ook faalt de stelling dat de voor het zanddepot verleende milieuvergunning het afvoertempo van het zand aldus beperkte dat te voorzien was dat het zand onmogelijk binnen afzienbare tijd kon worden afgevoerd nadat het perceel [B] bij vonnis van 22 november 2004 aan [eiser] in plaats van [A] was toegedeeld. Waar [eiser] heeft gesproken van afvoer van het zand ‘binnen afzienbare tijd’, heeft de rechtbank — geenszins onbegrijpelijk en toereikend gemotiveerd — geoordeeld dat [eiser] aan [A] heeft toegestaan om het perceel tot 6 juni 2006 te gebruiken, terwijl uit de stellingen van [eiser] niet volgt dat het zand niet vóór die datum kon worden verwijderd32.. De stellingen die erop neerkomen dat [eiser] juridische stappen heeft ondernomen om de ontruiming van het perceel te bewerkstelligen waar de Landinrichtingscommissie dat heeft nagelaten, kunnen evenmin tot cassatie leiden. Zij stuiten af op het oordeel van de rechtbank dat [A] toestemming van [eiser] had om het perceel tot 6 juni 2006 te gebruiken, dat hierdoor de grond aan de procedure van art. 204 Landinrichtingswet was komen te ontvallen, dat niet is gebleken dat [eiser] vóór de inschrijving van de akte van toedeling alsnog tegenover de Landinrichtingscommissie aanspraak op toepassing van art. 204 heeft gemaakt ofschoon hij bij brief 29 juni 2005 door de commissie op die mogelijkheid is gewezen en dat de commissie na de inschrijving geen titel meer had om het perceel in de macht van [eiser] te stellen of dit te doen ontruimen. Voor zover de stelling dat de Landinrichtingscommissie het perceel pas kort voor de zitting met gras had doen inzaaien en hierdoor ten tijde van de zitting de schadeoorzaak nog niet was weggenomen en de schade nog niet vaststond, zich keert tegen het oordeel dat de schade onvoldoende is onderbouwd en dat geen aanleiding bestaat [eiser] zijn schade alsnog nader te laten specificeren, treft zij geen doel. Nog daargelaten dat [eiser] naar het oordeel van de rechtbank ook de causaliteit onvoldoende heeft onderbouwd, valt bij gemis van een nadere toelichting niet in te zien waarom, zodra het perceel met gras was ingezaaid, niet kon worden bepaald op welk moment het perceel als weideland in gebruik zou kunnen worden genomen en welke schade uit die beweerdelijk verlate ingebruikname zou voortvloeien. De stelling dat [eiser] met het oog op het beperken van zijn schade [A] stilzwijgend tot 6 juni 2006 op zijn perceel heeft gedoogd en het perceel van [A] voor de jaren 2005–2006 heeft gebruikt, maakt het oordeel van de rechtbank dat het gebruik van deze percelen op een regeling berustte niet onbegrijpelijk. Zonder een nadere toelichting, die ontbreekt, kan het middel tot slot niet worden gevolgd waar het klaagt dat de rechtbank het bezwaar gegrond had moeten verklaren op grond van haar oordeel dat het voortgezet gebruik van het perceel als zanddepot door [A] na het verstrijken van de door [eiser] toegestane gebruikstermijn, naar het zich laat aanzien, als onrechtmatig (van [A] jegens [eiser]) moet worden gekwalificeerd.

Het middel klaagt tevens dat de rechtbank ten onrechte en in afwijking van de wet van belang heeft geacht dat [eiser] tegenover de Landinrichtingscommissie geen aanspraak heeft gemaakt op toepassing van art. 204 Landinrichtingswet, nu een redelijke uitleg van art. 204 met zich brengt dat de commissie op grond van deze bepaling zelfstandig een bevelschrift kan verzoeken.

Zodra het plan van toedeling vaststaat, kan de Landinrichtingscommissie ingevolge art. 204 Landinrichtingswet de rechter-commissaris verzoeken een bevelschrift uit te vaardigen om degene die volgens dit plan de eigendom of het gebruik van de onroerende zaak zal krijgen, alvast in de macht daarvan te stellen33.. Met deze maatregel ‘bij voorraad’ wordt vooruitgelopen op de wijziging van de eigendoms- en gebruikssituatie zoals die door de inschrijving van de akte van toedeling zal ontstaan. Bij het indienen van een dergelijk verzoek komt, naar ik meen, aan de Landinrichtingscommissie een zekere vrijheid toe34.. Zo laat het zich moeilijk voorstellen dat de Landinrichtingscommissie gehouden kan worden geacht een verzoek in te dienen als de nieuwe eigenaar of gebruiker niet tenminste heeft aangegeven daarop prijs te stellen35.. Tot het geheel eigener beweging indienen van een dergelijk verzoek kan de commissie nog minder verplicht worden geacht waar de rechtbank — rechtens juist en deugdelijk gemotiveerd — heeft geoordeeld dat de nieuwe eigenaar ([eiser]) aan de afkomende eigenaar ([A]) heeft toegestaan het perceel tot 6 juni 2006 te gebruiken. Op dit een en ander stuit de klacht af, nog daargelaten dat [eiser] niet mede aan zijn bezwaren tegen de lijst der geldelijke regelingen ten grondslag heeft gelegd dat de Landinrichtingscommissie ambtshalve toepassing aan art. 204 Landinrichtingswet had dienen te geven.

Het middel klaagt verder dat het oordeel van de rechtbank dat de schade zich niet voor plaatsing op de lijst der geldelijke regelingen leent, een wettelijke basis ontbeert.

Na in rov. 3.5 voorshands te hebben geoordeeld dat het voortgezet gebruik van het perceel door [A] na de door [eiser] toegestane gebruikstermijn als onrechtmatig moet worden bestempeld, overwoog de rechtbank dat‘(d)e eventueel daardoor voor reclamant ontstane schade zich niet (leent) voor vergoeding via de lijst der geldelijke regelingen.’ De klacht keert zich klaarblijkelijk tegen deze laatste overweging. Dat schade die het gevolg is van een onrechtmatige daad niet via de lijst der geldelijke regelingen ten laste van de gezamenlijke eigenaren kan worden gebracht, getuigt mijns inziens niet van een onjuiste rechtsopvatting en behoeft geen (expliciete) wettelijke basis36.. Daarbij komt dat de gestelde schade niet als een rechtstreeks gevolg van de landinrichting kan worden beschouwd, nu het voortgezet gebruik van het perceel door [A] niet aan de Landinrichtingscommissie kan worden toegerekend. Ook om die reden leent de gestelde schade zich niet voor vergoeding via de lijst der geldelijke regelingen37.. De klacht faalt.

Het middel klaagt verder dat de rechtbank ten onrechte de gehele bewijslast bij [eiser] heeft gelegd, zonder zich zelfs af te vragen of sprake zou kunnen zijn van schade uit hoofde van een rechtmatige overheidsdaad. Hieraan voegt het middel toe dat [eiser] een zodanige hoeveelheid bewijsmateriaal voor de door hem gestelde causaliteit en schadeposten heeft aangedragen dat de rechtbank hetzij voor de ontbrekende gegevens een deskundigenbericht had dienen in te winnen hetzij aan de meest gerede partij bewijs had behoren op te dragen. [eiser] bood ter zitting nogmaals gespecificeerd aan zijn stellingen te bewijzen en dit aanbod is door de rechtbank op onterechte gronden gepasseerd, zo betoogt het middel.

Alhoewel het middel verzuimt dat te preciseren, neem ik aan dat de klachten zich keren tegen het oordeel van de rechtbank in rov. 3.5 dat de schade (winstderving) onvoldoende is onderbouwd en dat zij geen aanleiding ziet om in te gaan op het door [eiser] ter zitting gedane aanbod om alsnog met een onderbouwing van het causaal verband en een nadere specificatie van de schade te komen. De rechtbank is mijns inziens met recht ervan uitgegaan dat in dit verband de stelplicht en bewijslast op [eiser] rusten. Als de aanspraak van [eiser] op de grondslag van rechtmatige overheidsdaad zou moeten worden beoordeeld38., dan zou dat niet tot een ander oordeel over de verdeling van stelplicht en bewijslast leiden. Het oordeel dat de schade onvoldoende is onderbouwd en dat het aanbod39. tot onderbouwing en nadere specificatie wordt gepasseerd, acht ik geenszins onbegrijpelijk. In dit verband verdient opmerking dat uit het proces-verbaal als bedoeld in art. 172 lid 2 Landinrichtingswet blijkt dat [eiser] reeds bij de bezwarenbehandeling door de Landinrichtingscommissie heeft toegezegd met een nadere specificatie van de gestelde winstderving te komen40.. Tevens verdient opmerking dat de beslissing van de rechtbank om bedoeld aanbod te passeren (zoals volgt uit de aanhef ‘Bovendien’) mede steunt op de — rechtens juiste en niet onbegrijpelijke — overweging dat, kort gezegd, de aanspraak op schadevergoeding samenhangt met het stelling dat de Landinrichtingscommissie heeft nagelaten een procedure als bedoeld in art. 204 Landinrichtingscommissie te volgen en dat die stelling niet opgaat. Bij de klacht dat de rechtbank een deskundigenbericht had moeten gelasten kan ten slotte worden aangetekend dat het aan het beleid van de rechter die over feiten oordeelt is overgelaten om te beslissen of en, zo ja, op welk moment hij tot het bevelen van een deskundigenbericht wil overgaan41.. De klachten falen.