HR (P-G), 20-04-2010, nr. S 09/01617

Het Gerechtshof te 's‑Hertogenbosch heeft verdachte op 1 april 2009 ter zake van ‘valsheid in geschrift meermalen gepleegd’ veroordeeld tot een taakstraf bestaande uit een werkstraf voor de duur van 240 (tweehonderd veertig) uren, te vervangen door 120 (honderdtwintig) dagen hechtenis. Voorts heeft het Hof verdachte veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf voor de duur van 4 (vier) maanden, met een proeftijd van 2 (twee) jaren.

Verdachte heeft cassatie ingesteld. Namens verdachte heeft mr. S.C. Blommendaal, advocaat te Maastricht, een schriftuur ingezonden houdende vijf middelen van cassatie.

Het eerste middel klaagt erover dat het Hof een onjuiste betekenis heeft toegekend aan het begrip ‘vervalsen’ doordat uit de door het Hof gebezigde bewijsmiddelen niet zonder nadere motivering kan volgen dat verdachte de in de bewezenverklaring bedoelde facturen heeft vervalst.

Blijkens het bestreden arrest heeft het Hof ten laste van verdachte bewezenverklaard dat:

Het bestreden arrest bevat de navolgende bijzondere overwegingen omtrent het bewijs:

Volgens de toelichting op het middel is er tussen de begrippen ‘valselijk opmaken’ en ‘vervalsen’ een belangrijk onderscheid. Uit de verklaring van verdachte (bewijsmiddel 2) zou niet anders kunnen worden afgeleid dan dat de facturen voordat verdachte daarop het rekeningnummer van [C] BV vermeldde, niet als geschriften bestonden, maar door verdachte pas na die vermelding zijn gemaakt. Verdachte zou de desbetreffende facturen niet hebben kunnen vervalsen omdat voor vervalsen is vereist dat een geschrift zodanig wordt veranderd dat zijn oorspronkelijke inhoud gewijzigd wordt. Nu de facturen voordien niet bestonden, zou het Hof een rechtens onjuiste betekenis hebben toegekend aan het begrip ‘vervalsen’.

Vergelijking van de bewezenverklaarde vervalste facturen (bewijsmiddel 3) met de zich bij de stukken van het geding bevindende onvervalste facturen van [A] B.V. aan [B] S.A.L. leert dat er in het computerprogramma kennelijk een standaardfactuursysteem is, waarin alleen nog maar de datum, het invoicenummer, het debiteurennummer en de te factureren bedragen hoeven te worden ingevuld. De adres- en bankgegevens van [A] B.V. zijn al standaard weergegeven op de factuur. Op de facturen van [A] B.V. gericht aan [B] S.A.L. d.d 2 april 2002 en 10 september 2002 worden achter ‘Datos bancarios’ de volgende bankrekeningnummers vermeld:

Cta. Euro [002]

Codigo SwiftBBVIESMMXXX

De vervalste facturen (bewijsmiddel 3) hebben dezelfde opmaak als bovenstaande facturen, alleen worden hier achter ‘Datos bancarios’ de volgende bankrekeningnummers vermeld:

Cta. Euro[001]

Codigo SwiftIBAN NL [003].

Door in de standaard factuuropmaak de gegevens achter ‘datos bancarios’ te wissen en andere bankgegevens in te vullen is er sprake van vervalsing. Uit de verklaring van verdachte (bewijsmiddel 6) blijkt dat verdachte in het computerprogramma op de computer van [A] BV zelf het rekeningnummer van [C] BV heeft aangebracht. Daarop sluit bewijsmiddel 7 aan voor zover het de volgende verklaring van verdachte bevat: ‘ik heb inderdaad (…) op (onderstreping PV) de facturen van [A] aan [D] het rekeningnummer vermeld van mijn vennootschap [C] BV.’

De kern van het middel lijkt mij allereerst dat een computerbestand (nog) geen geschrift is en dat daarom geen sprake is van het vervalsen van een geschrift, maar hooguit van het valselijk opmaken. In de literatuur wordt reeds geruime tijd verdedigd dat gegevens die niet zijn vastgelegd op papier, maar op een andere gegevensdrager onder omstandigheden kunnen worden aangemerkt als geschrift.1. Volgens de Hoge Raad is een weggeschreven bestand dat bestaat uit met enige duurzaamheid op een magneetschijf vastgelegde gegevens omtrent betalingsopdrachten welke op kennelijk eenvoudige wijze leesbaar kunnen worden gemaakt een geschrift.2. Buruma meent dat hetzelfde geldt voor andere vastgelegde gegevens die tot bewijs van enig feit dienen, een zekere duurzaamheid hebben, leesbaar zijn en een voor menselijk begrip vatbare gedachte-uiting hebben.3.

Verdachte heeft op 24 november 2005 (bewijsmiddel 2) onder meer verklaard: ‘Ik heb inderdaad in de periode van 1 april 2002 tot en met 31 december 2002 op de facturen van [A] aan [D] het rekeningnummer vermeld van mijn vennootschap [C] BV. Dat gebeurde door het rekeningnummer van [C] BV in het computerprogramma op de computer van [A] aan te brengen. Ik heb dat rekeningnummer zelf in dat computerprogramma aldus aangebracht.’ Het Hof heeft hieruit niet onbegrijpelijk mede gelet op de door verdachte zelf genoemde periode van negen maanden kunnen afleiden dat een geschrift is vervalst, omdat het ging om in de computer vastgelegde gegevens met bewijsbestemming en een zekere duurzaamheid. Nadere motivering was gelet op het ontbreken van een in feitelijke instantie gevoerd verweer niet noodzakelijk.

Ik voeg daar nog aan toe dat niet is vereist dat het geschrift dat vervalst wordt voltooid is.4. Door de bankgegevens in de al bestaande standaard opgemaakte factuur te wijzigen heeft verdachte de reeds geschreven tekst gewijzigd en getuigt het oordeel van het Hof dat verdachte zich aldus schuldig heeft gemaakt aan vervalsen niet van een onjuiste rechtsopvatting.

Het eerste middel faalt mitsdien.

Het tweede middel klaagt erover dat niet naar de eisen van de wet is gemotiveerd dat het vermelden van een ander bankrekeningnummer dan het bankrekeningnummer van [A] BV op de facturen valsheid in geschrift oplevert. De toelichting verwijst naar de pleitnota in feitelijke instantie waarin is gesteld dat het vermelden van een ander bankrekeningnummer geen valsheid in geschrift is, omdat geen onjuiste voorstelling wordt gegeven omtrent het verloop van het betalingsverkeer en/of de waarde, aard, omvang en/of inhoud van de transacties waarvoor deze facturen tot bewijs strekken. De motivering van de bewezenverklaring is in het bijzonder onvoldoende omdat de raadsman gemotiveerd verweer heeft gevoerd.

Het tweede middel faalt eveneens. De redenering die in de toelichting op het middel wordt gevolgd komt mij ongerijmd voor. De kern van de valsheid bestaat uit de wijziging van de oorspronkelijke tekst.5. Het resultaat is dat het origineel is aangetast en wel zodanig dat een buitenstaander meent van doen te hebben met het origineel, terwijl dat niet zo is. Dat is natuurlijk ook juist de bedoeling, omdat anders de vervalsing mogelijk niet bruikbaar zal zijn. Bij deze vorm van valsheid in geschrift domineert het bedrogkarakter en de materiele juistheid van gegevens verdwijnt naar de achtergrond.6. Het wijzigen van een gegeven in een op zich zelf juist ander gegeven kan wel degelijk valsheid in geschrift opleveren. Het oordeel van het Hof dat het geschrift in deze zin vervalst is, is juist en ligt voldoende besloten in de gebezigde bewijsmiddelen.7. In de toelichting op het middel wordt als gezegd geklaagd dat de bewijsmotivering in het licht van het gevoerde verweer onvoldoende is. Die klacht blinkt niet uit in helderheid. Het middel noch de toelichting stelt zich op het standpunt dat niet voldoende is gereageerd op een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt als bedoeld in artikel 359, tweede lid Sv. Ik zal de klacht dan ook niet in die sleutel zetten. Ik meen overigens dat de klacht dat onvoldoende op het verweer is ingegaan feitelijke grondslag mist. In de hieronder nog te citeren delen van de pleitnota waarnaar in het middel wordt verwezen (randnummers 24 en 40 tot en met 45) lees ik niet dat het verweer is gevoerd dat van vervalsing geen sprake kan zijn indien een bepaald gegeven in een op zich zelf juist ander gegeven wordt gewijzigd.

Het derde middel stelt dat het Hof een rechtens onjuiste betekenis heeft toegekend aan het begrip ‘valselijk’, althans dat uit de gebezigde bewijsmiddelen zonder nadere motivering niet kan volgen dat verdachte telkens valselijk het bankrekeningnummer [001] heeft vermeld.

De toelichting op het middel begint met een veronderstelling. Het van belang zijnde gedeelte daarvan luidt als volgt: ‘Voor zover het Hof heeft bedoeld dat het aan verzoeker gemaakte verwijt van vervalsen tevens inhoudt het valselijk opmaken daarvan…’. Nu nergens uit blijkt dat het Hof dat heeft bedoeld ontvalt de grondslag aan de verdere toelichting. De klacht borduurt overigens vooral voort op het thema van het tweede middel. Toegevoegd wordt nog dat niet is voorgewend dat de facturen afkomstig waren van iemand anders dan degene die ze heeft gemaakt. Inderdaad kan aangenomen worden dat degene die bevoegd was de facturen op te maken in de opmaak een wijziging heeft aangebracht. Met de toelichting kan dus wel worden aangenomen dat de materiële valsheid in ieder geval niet domineert. In de toelichting wordt vervolgens betoogd dat eveneens geen sprake is van intellectuele valsheid. De facturen zouden pas vals opgemaakt of vervalst zijn indien er een ander bankrekeningnummer was vermeld dan het bankrekeningnummer waarop betaald is of diende te worden. De stelling dat het op de facturen vermelden van een andere bankrekeningnummer dan dat van [A] BV een correcte weergave van de waarheid is gaat niet op. Als bestuurder van [A] BV was verdachte bevoegd de datum, het invoicenummer, het debiteurennummer en de te factureren bedragen in te vullen op de standaardfacturen. De verstuurde vervalste facturen waren zodoende naar de vorm echte facturen van [A] BV. Vervolgens heeft verdachte bankrekeningnummer [A] BV gewijzigd in het bankrekeningnummer van [C] BV (een vennootschap waarvan verdachte enig aandeelhouder en bestuurder was). Daarmee heeft verdachte iets wat onjuist is vermeld op de facturen; de gefactureerde bedragen moesten immers worden overgemaakt naar het bankrekeningnummer van [A] BV en niet naar het bankrekeningnummer van [C] BV. Aldus is er sprake van intellectuele valsheid in geschrift.8. Mitsdien faalt ook het als derde voorgestelde middel.

Het vierde middel stelt dat het Hof het bewezenverklaarde oogmerk onvoldoende heeft gemotiveerd.

In de toelichting wordt gesteld dat ter zitting gemotiveerd het verweer is gevoerd dat en waarom niet kan worden bewezen dat verdachte het oogmerk had de facturen als echt en onvervalst te gebruiken of door anderen te doen gebruiken. Omdat in het middel zelf slechts in het algemeen over de bewijsmotivering wordt geklaagd en in de toelichting de woorden ‘uitdrukkelijk onderbouwd standpunt’ niet vallen, beperk ik mij tot de algemene motiveringsverplichting mede in het licht van een verweer.

Blijkens de aan het proces-verbaal ter terechtzitting in hoger beroep van 18 maart 2009 gehechte pleitaantekeningen heeft de raadsman van verdachte aldaar voor wat betreft het in het middel bedoelde verweer (voor zover daarnaar in de cassatieschriftuur wordt verwezen) het volgende aangevoerd:

In de toelichting op het middel wordt gesteld dat er geen oogmerk tot benadeling was, omdat het oogmerk van verdachte bestond uit het voorkomen van verrekening door de [E-bank] met de overstand op het bankkrediet. Blijkens de pleitnota is de wijziging van het bankrekeningnummer er inderdaad op gericht dat het op de rekening van [A] BV over te maken geldbedrag niet onmiddellijk zou worden verrekend zodat [A] de transactie niet zou kunnen uitvoeren. Ik lees in de pleitnota niet de stelling dat dit oogmerk om verrekening te voorkomen in de weg staat aan het bewijs van oogmerk tot benadeling. Gelet daarop mist het middel dus feitelijke grondslag9.. Het komt mij voor dat het oogmerk om verrekening te voorkomen nu juist impliceert dat het oogmerk was om de [E-bank] te benadelen. De bank was namelijk door deze handelswijze niet in staat te verrekenen. Mijns inziens erkent verdachte dus het oogmerk tot benadeling gaaf (zie bijvoorbeeld bewijsmiddel 6).

Het vijfde middel bevat de klacht dat het Hof ten aanzien van het ‘oogmerk om het als echt en onvervalst te gebruiken’ zoals gebezigd in art. 225 lid 1 Sr is uitgegaan van een onjuiste rechtsopvatting.

In de toelichting op het middel wordt primair gesteld dat — ervan uitgaande dat het derde middel slaagt — de in de bewezenverklaring bedoelde facturen niet zijn vervalst of valselijk zijn opgemaakt. Subsidiair wordt gesteld dat, indien de betrokken facturen wel als vals moeten worden aangemerkt, verdachte niet — onder verwijzing naar de conclusie van AG Remmelink voor HR 20 oktober 1987, NJ 1988, 473 — de ‘onvoorwaardelijke bedoeling had derden te misleiden’. De bewijsmiddelen zouden immers niet uitsluiten dat verdachte ten tijde van de beslissing om een andere bankrekeningnummer dan [A] BV op de factuur aan [B] S.A.L te vermelden niet het oogmerk had om de facturen als echt en onvervalst te gebruiken, maar om verrekening van de betalingen met de overstand op het bankkrediet te voorkomen.

Het vijfde middel varieert enigszins op het vierde en ik verwijs dan ook naar de bespreking van het vierde middel en voeg daar nog het volgende aan toe. Bij de beoordeling van valsheidsdelicten staat centraal de vraag of de dader de onechtheid wilde.10. Het oogmerk van misleiding in de zin van art. 225 Sr behelst de bewuste bedoeling om het valse/vervalste geschrift als echt en onvervalst te (doen) gebruiken.11. Oogmerk van misleiding betekent dat er derden in het spel moeten zijn, die niet van de valsheid op de hoogte zijn.12. Het Hof heeft uit de bewijsmiddelen afgeleid dat de facturen van [A] BV aan [B] S.A.L. naar hun inhoud vals waren en door de verdachte, die wist dat die facturen het bankrekeningnummer van [C] BV (waarvan verdachte enig aandeelhouder was) vermeldden in plaats van het bankrekeningnummer van [A], zijn gebruikt met de bedoeling dat de betalingen verricht door [B] S.A.L. bij verdachte (althans [C] BV) terecht zouden komen. Dat zoals aangevoerd door de verdediging een ander bankrekeningnummer dan van [A] BV op de facturen stond vermeld om verrekening van de betalingen met de overstand op het bankkrediet te voorkomen kan aan de bewezenverklaring van het oogmerk niet in de weg staan.13. Het vijfde middel faalt mitsdien eveneens.

De voorgestelde middelen falen en kunnen worden afgedaan met de aan artikel 81 RO ontleende formulering. Ambtshalve heb ik geen grond aangetroffen die tot vernietiging van het bestreden arrest behoort te leiden.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG