HR, 28-09-2010, nr. 08/04269 B

Bij beschikking van 1 oktober 2008 heeft de rechtbank te Amsterdam het beklag van verzoeker strekkende tot opheffing van het beslag en teruggave van de auto van het merk Mercedes Benz, met kenteken [AA-00-BB] aan verzoeker ongegrond verklaard.

Deze zaak hangt samen met de beschikkingszaak met griffienummer S 08/04270 B waarin ik heden eveneens concludeer.

Namens verzoeker heeft mr. S.J. Jansen, advocaat te Amsterdam, bij schriftuur één middel van cassatie voorgesteld.

Het middel klaagt dat de beslissing van de rechtbank tot ongegrondverklaring van het klaagschrift onbegrijpelijk is. In het bijzonder wordt gesteld dat de Mercedes Benz, met kenteken [AA-00-BB], niet opnieuw in beslag had mogen worden genomen, nu deze auto eerder onder zekerheidstelling was teruggegeven aan verzoeker.

Deze stelling is in de kern een herhaling van de bezwaren die de raadsman van verzoeker in raadkamer heeft aangevoerd. De rechtbank heeft als volgt beslist op deze bezwaren:

Voorafgaand aan de bespreking van het middel is een weergave van de feiten die voor de beoordeling ervan van belang zijn een absolute must.

Tegen verzoeker was op 21 februari 2006 een opsporingsonderzoek begonnen wegens verdenking van witwassen, drugsbezit en vuurwapenbezit. Dit onderzoek werd het ‘Sterlet’ project genoemd.1. In het kader van dit opsporingsonderzoek zijn twee personenauto's en een aantal sierraden onder verzoeker in conservatoir beslag genomen. Eén van deze auto's is de onderhavige Mercedes Benz. De andere auto betrof een Jaguar, met kenteken [CC-00-DD].2.

Verzoeker heeft — zo blijkt uit het klaagschrift en uit de aan de Hoge Raad ingezonden stukken — op 17 november 2006 zekerheid gesteld voor de in beslag genomen auto's. Daartoe heeft hij, middels gebruikmaking van een derdenrekening van het kantoor van zijn raadsman (Van Oosten), een geldbedrag van ongeveer € 23.000,= laten storten op de bankrekening van het Bureau Ontneming Openbaar Ministerie (hierna: BOOM). De in beslag genomen auto's zijn vervolgens op 20 november 2006 aan verzoeker teruggegeven.3.

Het als zekerheid gestorte geldbedrag, dat volgens het OM een dubieuze afkomst had, heeft ertoe geleid dat op 1 februari 2007 een nieuw afzonderlijk opsporingsonderzoek werd ingesteld tegen verzoeker en diens raadsman wegens verdenking van witwassen. Dit onderzoek werd het ‘Jawari’ project genoemd.4. Gedurende het Jawari project is op 22 mei 2007 ten laste van verzoeker beslag gelegd op twee personenauto's.5. Eén van deze auto's is de auto waar het i.c. om gaat (de M-B) en de andere auto betreft een Smart Roadster, met kenteken [EE-00-FF]. Uit mijn eigen onderzoek is gebleken dat het beslag d.d. 22 mei 2007 een beslag ex art. 94 Sv betrof.6. Uit de aan de Hoge Raad ingezonden stukken blijkt niet dat dit strafvorderlijk beslag is omgezet in conservatoir beslag ex art. 94a Sv.

Wel blijkt dat naast de voornoemde opsporingsonderzoeken, ook een Strafrechtelijk Financieel Onderzoek (hierna: SFO) is ingesteld in het ‘Sterlet’ project. De machtiging tot het instellen van dit SFO is op 10 mei 2007 door de rechter-commissaris afgegeven.7. In het kader van dit (‘Sterlet’) SFO is op 21 november 2007 opnieuw conservatoir beslag gelegd op de in het ‘Jawari’ project strafvorderlijk in beslag genomen Mercedes Benz en de Smart Roadster.8.

Het klaagschrift richtte zich tegen het conservatoire beslag d.d. 21 november 2007.

Met de steller van het middel ben ik van oordeel dat de beslissing van de rechtbank, gezien de daaraan ten grondslag liggende motivering, niet zonder meer begrijpelijk is.

Terecht overweegt de rechtbank dat in het kader van een nieuwe verdenking — waarmee kennelijk wordt bedoeld de verdenking binnen het ‘Jawari’ project — eveneens een nieuwe inbeslagname kan volgen (zie onder 5). Vervolgens oordeelt de rechtbank dat de inbeslagname — waarmee kennelijk wordt bedoeld het conservatoire beslag d.d. 21 november 2007 — op rechtmatige wijze heeft plaatsgevonden, en voorts dat het strafvorderlijk belang zich tegen opheffing van het beslag verzet, nu het niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter, later oordelend, het in beslag genomen motorvoertuig zal ontnemen als wederrechtelijk verkregen voordeel (zie onder 5).

Echter, het conservatoire beslag waarop het klaagschrift betrekking heeft, nl. het beslag d.d. 21 november 2007, is niet gelegd in het kader van het ‘Jawari’ project, maar in het kader van (het SFO in) het ‘Sterlet’ project. Zoals reeds is weergegeven onder 8, is niet gebleken dat het strafvorderlijk beslag in het ‘Jawari’ project is omgezet in conservatoir beslag; in ieder geval niet op de auto waar het i.c. om gaat. Het oordeel van de rechtbank dat de nieuwe verdenking in het kader van het ‘Jawari’ opsporingsonderzoek het op 21 november 2007 gelegde conservatoire beslag rechtvaardigt, strookt dus niet met de feiten van het onderhavige geval. Derhalve is dit oordeel, zonder nadere motivering die ontbreekt, niet begrijpelijk.

Dit eenmaal gezegd hebbende, merk ik op dat het middel wel de volgende rechtsvraag oproept: is het opnieuw in conservatoir beslag nemen van een voorwerp dat al eerder in conservatoir beslag is genomen, maar door het OM onder zekerheidstelling aan de beslagene is teruggeven geoorloofd? Deze vraag valt in tweeën uiteen, namelijk quid, als het gaat om dezelfde (straf)zaak; quid, als het gaat om een nieuwe strafzaak?

Een in conservatoir beslag genomen voorwerp kan onder zekerheidstelling worden teruggeven aan de beslagene (art. 118a Sv; 118b oud). Dit artikel houdt — voor zover hier van belang — het volgende in:

De bewoordingen van art. 118a, eerste lid, Sv sluiten op zichzelf niet de mogelijkheid uit dat een voorwerp, dat onder zekerheidstelling is teruggegeven, nadien weer conservatoir in beslag wordt genomen. Een dergelijk verbod is in het Wetboek van Strafvordering ook niet te vinden. De wetsgeschiedenis bij art. 118a Sv geeft hier voorts geen antwoord. Wél heeft de wetgever, voor zover relevant, het volgende opgemerkt:

Mijn ambtgenoot Vellinga merkte in zijn conclusie bij HR 31 januari 2006, LJN AU4691 op dat de wetsgeschiedenis suggereert dat na het leggen van conservatoir beslag op een voorwerp opnieuw conservatoir beslag kan worden gelegd op dat voorwerp voor een hoger bedrag, maar dat dit niet strookt met de regeling van het beslag in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering waarop de regeling van het conservatoire beslag ex art. 94a Sv is gebaseerd.10.

Deze opmerking doet de volgende vraag rijzen: welke rechtsgevolgen heeft zekerheidstelling ex art. 118a Sv voor het voortbestaan van het conservatoire beslag, ingeval het voorwerp waarvoor de zekerheid is gesteld aan de beslagene wordt teruggegeven?

De Hoge Raad heeft in HR 19 februari 2008, LJN BB9841, NJ 2008, 227,m.nt. Reijntjes bepaald dat indien een voorwerp waarvoor zekerheid is gesteld wordt teruggegeven, het conservatoire beslag op grond van art. 134, eerste lid onder a, Sv eindigt. Hiervan uitgaande meen ik dat in een dergelijk geval de omstandigheid dat voor een voorwerp zekerheid is gesteld, er niet aan in de weg staat dat het reeds teruggegeven voorwerp opnieuw in conservatoir beslag wordt genomen, zolang aan de eisen van art. 94a Sv is voldaan en mits er iets nieuws aan de hand is (een hoger maximum bedrag). Anders komt het neer op het tweemaal toepassen van hetzelfde dwangmiddel.11. Dit standpunt lijkt mij niet in strijd met het doel en de strekking van conservatoir beslag ex art. 94a Sv, nl. het waarborgen van het recht op verhaal.

Indien het opnieuw in beslag nemen van het teruggegeven voorwerp tot geschillen leidt omtrent de uitvoering van de tussen het OM en de betrokkene overeengekomen zekerheidstelling dient betrokkene zich tot de burgerlijke rechter te wenden (HR NJ 2008, 227, r.o. 4.4).

De tweede, boven in 12 gestelde tweede vraag, is eenduidiger te beantwoorden. Met de teruggave van een in beslag genomen voorwerp is het beslag geëindigd. Indien met betrekking tot dat voorwerp een nieuw strafbaar feit wordt begaan, kan dat voorwerp wederom in het belang van de strafvordering in beslag worden genomen, of conservatoir tot bewaring van het recht van verhaal. Zulks spreekt voor zich zoals wanneer een teruggegeven auto later voor een drugstransport zou worden gebruikt. Een andere opvatting zou voorwerpen immuun voor inbeslagname maken.

In het onderhavige geval is de bijzonderheid echter dat de zekerheidstelling voor de onder beslag berustende auto wel eens met misdaadgeld zou kunnen zijn gefinancierd. Het komt mij voor dat dit op zichzelf een geval van witwassen kan opleveren (het omzetten van contant geld op de bankrekening van een ander, ook al is dit ter zekerheidstelling). Hoe dit ook zij: er is hier een probleem gerezen over de uitvoering van de overeengekomen zekerheidstelling en daarvoor is niet de strafrechter, maar de burgerlijke rechter bevoegd (zoals in 18 aangegeven).

Onder één proviso behoef ik mij echter niet uit te laten over de vraag of verzoeker zich voor het tweede gelegde beslag tot de strafrechter of de burgerlijke rechter moet wenden. Het oordeel van de rechtbank houdt namelijk onder meer in dat

Hoewel dit oordeel als zodanig geen blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting, gaat het wel uit van een — mijns inziens — verkeerde feitelijke vaststelling van zaken. Immers, de stukken bieden geen basis voor de vaststelling dat het tweede conservatoire beslag in het ‘Jawari’ project heeft plaats gevonden (zekerheidstelling door witwassen): het vond in het ‘Sterlet’ project plaats. En dan, zonder dat er in die zaak ‘iets nieuws’ aan de hand was, dat het tweemaal toepassen van hetzelfde dwangmiddel rechtvaardigt.

Mijn proviso is dat er mogelijk sprake is van een (stevig) misverstand bij de rechter-commissaris die op 10 mei 2007 tot een SFO in de ‘Sterlet’ zaak machtigde. Beoogde hij zijn machtiging te doen uitstrekken tot het ‘Jawari’ project? Ik kan dit niet als een kennelijke vergissing zien. Daarvoor is het geheel toch iets te mistig. Indien Uw Raad dit anders ziet — dus: het beslag is ondanks de anders luidende machtiging tot instellen van een SFO toch in de tweede zaak (zekerheidstelling door witwassen) gelegd, merk ik op dat zich twee mogelijkheden voordoen, waarvan ik aan de hand van de aan de Hoge Raad ingezonden stukken niet kan vaststellen welk van toepassing is. Wel weet ik dat de uitkomst van het cassatieberoep in het ene geval minder bevredigend is voor verzoeker dan in het andere geval. Het gaat om de volgende twee situaties:

Geval I zou mijns inziens betekenen dat het cassatieberoep niet-ontvankelijk dient te worden verklaard, omdat het klaagt over de uitvoering van de overeenkomst tot zekerheidstelling, iets waarvoor de civiele rechter dient te worden geadieerd.

Wat betreft geval II merk ik op dat Uw Raad bij arrest van 18 november 1997, LJN ZD0866, NJ 1998, 228 heeft bepaald dat de algemene machtiging tot het instellen van een SFO, welke ook fungeert als een algemene machtiging voor de officier van Justitie tot het leggen van conservatoir beslag, de officier van Justitie niet legitimeert tot zelfstandige omzetting van een vóór of tijdens het SFO gelegd gewoon strafvorderlijk beslag in een conservatoir beslag. Om een eerder op grond van art. 94 Sv gelegd beslag te kunnen handhaven op basis van art. 94a Sv, behoort de officier van Justitie ook tijdens een SFO een afzonderlijke schriftelijke machtiging van de rechter-commissaris als bedoeld in art. 103, eerste lid, Sv te verkrijgen.12.

Een dergelijke machtiging bevindt zich echter niet bij de aan de Hoge Raad ingezonden stukken. Dit betekent dat ook ingeval de rechter-commissaris zijn machtiging d.d. 10 mei 2007 tot het instellen van een SFO beoogde te doen uitstrekken tot het ‘Jawari’ project, deze machtiging niet volstaat voor de omzetting van het eerder, op 22 mei 2007 in het kader van het ‘Jawari’ project strafvorderlijk gelegde beslag in een conservatoir beslag in het kader van het SFO. Ook dan zou de inbeslagname d.d. 21 november 2007 onrechtmatig zijn.

Hoofdzakelijk13. meen ik dat sprake is van een motiveringsgebrek, waardoor de beschikking niet in stand kan blijven. Het middel is terecht voorgesteld.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden beschikking en tot verwijzing van het beklag naar het gerechtshof te Amsterdam teneinde opnieuw te worden beoordeeld en afgedaan.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

A-G, wnd