HR, 20-04-2021, nr. 19/05153

De inhoud van het middel

Wanneer het middel in samenhang met de daarop gegeven toelichting meer welwillend wordt gelezen en het beroep op en de verwijzingen naar art. 359 Sv buiten beschouwing worden gelaten, dan wordt opgekomen tegen een drietal beslissingen van de raadkamer, namelijk a. dat klager niet als belanghebbende (in de zin van art. 552a Sv) is aangemerkt, b. dat – om die reden – het klaagschrift niet-ontvankelijk is verklaard en c. dat klager niet als rechthebbende op het inbeslaggenomen geld is aangemerkt. Deze beslissingen worden onbegrijpelijk gevonden en tegen de achtergrond van hetgeen in raadkamer naar voren is gebracht onvoldoende gemotiveerd geacht.

De behandeling in raadkamer

De door de raadsman van de klager in raadkamer van 28 augustus 2019 overgelegde pleitnota houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende in:

“11. Het enige wat de Hoge Raad heeft overwogen is dat zelfs indien er sprake was van een nietige overeenkomst tussen klager en [betrokkene 1] , die vaststelling slechts met zich meebrengt dat klager een vordering op grond van onverschuldigde betaling zou hebben op [betrokkene 1] . Het bestaan van die vordering brengt - aldus de Hoge Raad - niet met zich mee dat klager eigenaar is van het onder [betrokkene 1] inbeslaggenomen geldbedrag. Vervolgens heeft de Hoge Raad geoordeeld dat uw rechtbank daarom opnieuw naar de zaak moet kijken. Een dadelijke ongegrondverklaring van het beklag is echter niet uitgesproken.

12. Dit betekent naar de mening van klager dat de Hoge Raad uw rechtbank de ruimte heeft willen geven om de discussie tussen partijen volledig naar voren te laten komen en dat vervolgens te beslechten. Nu dat toch vooral een feitelijk oordeel is, is geen aanleiding om in cassatie zelf in de zaak te voorzien.

13. Wat daarbij naar de mening van klager van belang is, is dat twee zaken uit elkaar worden gehouden: 1) het feit dat er tussen klager en [betrokkene 1] een nietige koopovereenkomst is gesloten strekkende tot de koop van verduisterde goederen en 2) het feit wat dit voor gevolgen heeft.

14. De Hoge Raad heeft daarbij in zijn arrest alleen de verbintenisrechtelijke aspecten betrokken, betreffende het feit dat bij een nietige overeenkomst klager inderdaad onverschuldigd aan [betrokkene 1] heeft betaald hetgeen nog niet betekent dat hij daarom eigenaar is gebleven van het inbeslaggenomen geldbedrag.

15. Maar met het verbintenisrechtelijke aspect is nog niet het goederrechtelijke aspect betrokken, hetgeen door de terugwijzing erin geresulteerd heeft dat dit alsnog kan worden behandeld. Goederenrechtelijk is klager namelijk altijd eigenaar gebleven van het stapeltje geldbiljetten ter waarde van € 9.000,- nu het een nietige overeenkomst betrof. Dit betekent dat om die reden, omdat hij dus eigenaar is gebleven van dat goed, die stapel aan biljetten weer aan hem moeten worden geretourneerd nu hij redelijkerwijs als rechthebbende moet worden aangemerkt van die stapel biljetten.

16. De situatie verschilt dan ook met dat van bijvoorbeeld een willekeurige schuldeiser van [betrokkene 1] die – omdat die gehoord heeft dat er onder [betrokkene 1] een geldbedrag in beslag is genomen – simpelweg een klaagschrift indient om dan ook zijn vordering van een eerdere datum betaald te zien. In dat geval gaat de verbintenisrechtelijke redenering van de Hoge Raad volledig op en dient deze derde simpelweg een civielrechtelijke procedure tegen [betrokkene 1] te beginnen. Maar daar verschilt deze zaak dus van, omdat in dit geval klager niet alleen een schuldeiser van [betrokkene 1] is maar ook altijd de eigenaar is gebleven van het onder [betrokkene 1] inbeslaggenomen stapel aan geldbiljetten.

17. Een voorbeeld maakt het vaak simpeler: stel klager had niet € 9.000,- betaald voor de laptops, maar had zijn auto daarvoor ingeruild. Dan had de nietige overeenkomst met zich meegebracht dat hij nog altijd eigenaar is gebleven van die auto. Dan wordt die auto ook niet opeens aangewend voor de voldoening van een vordering tot schadevergoeding van de benadeelde partij dat helemaal los staat van die zaak. Die vordering zag immers niet op de door klager gekochte laptops (!).

18. Nu is het geen auto waar klager eigenaar van is gebleven, maar een stapel biljetten waar hij eigenaar van is gebleven. En het enkele feit dat klager daarnaast ook een vordering tot onverschuldigde betaling heeft jegens [betrokkene 1] staat daar los van en doet daar niet aan af

19. Omdat dit goederenrechtelijke aspect geen (prominente) rol heeft gespeeld tijdens de eerste behandeling van het klaagschrift heeft de Hoge Raad waarschijnlijk om die reden de zaak terugverwezen en niet zelf afgedaan opdat uw rechtbank - gehoord alle partijen - dit punt eerst kan beslechten.

Conclusie

20. Samenvattend stelt klager aldus vast dat hij een nietige overeenkomst heeft gesloten met [betrokkene 1] aangezien het kopen van verduisterde goederen per definitie een overeenkomst is die in strijd is met de openbare orde. De verduisterde laptops zijn vervolgens allemaal volledig geretourneerd aan de benadeelde partij en nu het een nietige overeenkomst betreft, is klager altijd eigenaar gebleven van het stapeltje biljetten ter waarde van € 9.000,-. Dat hij daarnaast ook een civielrechtelijke vordering tot onverschuldigde betaling heeft jegens [betrokkene 1] doet er echter niet aan af dat hij altijd eigenaar is gebleven van het stapeltje biljetten en dat hij daarom redelijkerwijs als rechthebbende dient te worden aangemerkt.

21. Redenen waarom uw rechtbank wordt verzocht het beklag gegrond te verklaren en de teruggave te bevelen van het stapeltje biljetten ter waarde van € 9.000,- aan klager.”

Blijkens het van de raadkamerzitting van 28 augustus 2019 opgemaakte proces-verbaal heeft de officier van justitie – voor zover voor de beoordeling van de zaak relevant – als volgt gereageerd:

“Ik heb het idee dat we een herhaling van zetten gaan doen. De Hoge Raad heeft geoordeeld dat blijk is gegeven van een onjuiste rechtsopvatting. Klager komt jegens de heer [betrokkene 1] een vordering toe ten bedrage van het onverschuldigde geldbedrag, maar dit maakt niet dat klager, zoals de raadsman stelt, eigenaar is van de stapel geldbiljetten. Er is meer geld weggehaald (plv-AG: bedoeld zal zijn inbeslaggenomen), het is niet één pakketje zoals de raadsman doet voorkomen.”4.

Blijkens hetzelfde proces-verbaal heeft de raadsman hierop als volgt gereageerd:

“Ten aanzien van het feitelijke punt dat het niet om een stapeltje biljetten zou gaan het volgende. Nadat de overeenkomst is gesloten gaat de politie naar het huis van [betrokkene 1] en vraagt hem waar het geld is waarmee betaald is. Dit geld wordt aangetroffen en dit kan als goed worden aangemerkt. Voorts geldt dat indien de Hoge Raad had gevonden dat klager niet als rechthebbende eigenaar aangemerkt kon worden, geen terugverwijzing plaats had gevonden. In dat geval zou de Hoge Raad geconcludeerd hebben tot ongegrondverklaring van de bestreden beschikking. Het gehele goederenrechtelijke aspect is niet aan de orde geweest, hierdoor heeft de Hoge Raad de zaak terugverwezen. Daarom is geen sprake van herhaling van zetten.”

De beschikking

De beschikking houdt het volgende in:

“Het beklag

Namens klager is in raadkamer uitvoerig verweer gevoerd. De strekking van klager blijft dat het klaagschrift gegrond moet worden verklaard aangezien hij als rechthebbende van voornoemd geldbedrag gezien moet worden.

Het standpunt van de officier van justitie

De officier van justitie is van mening dat het klaagschrift ongegrond moet worden verklaard. Klager komt een vordering toe op [betrokkene 1] maar kan niet worden aangemerkt als belanghebbende5.op voornoemd geldbedrag.

De beoordeling

In een procedure als bedoeld in artikel 552a van het Wetboek van Strafvordering is de raadkamer slechts bevoegd marginaal te toetsen of het beslag rechtmatig is geweest alsmede of er voldoende aanwijzingen zijn het gelegd beslag te handhaven. Het is immers de zittingsrechter die bevoegd is om bij de behandeling van de strafzaak een volledig inhoudelijke beslissing te nemen over dit beslag.

In de onderhavige zaak kan naar het oordeel van de raadkamer geen sprake meer zijn van een slechts “marginale” toetsing aangezien het vonnis in de strafzaak jegens de beslagene [betrokkene 1] al geruime tijd onherroepelijk is en geen verdere rechterlijke beslissing, behoudens het onderhavig klaagschrift, over het beslag genomen zal kunnen worden. Bovendien is niet uit te sluiten dat geen sprake meer is van “beslag” en klager om die reden, gelet op artikel 134 van het Wetboek van Strafvordering, al niet-ontvankelijk moet worden verklaard. Nu uit de stukken en het verhandelde in raadkamer niet is vastgesteld dat er nog sprake is van conservatoir beslag, zal de raadkamer de zaak beoordelen en een beslissing nemen.

De machtiging conservatoir beslag d.d. 6 augustus 2018 geeft aan dat conservatoir beslag gelegd is voor onder meer een op te leggen maatregel als bedoeld in artikel 36f van het Wetboek van Strafrecht. Het onder [betrokkene 1] in beslag genomen geldbedrag, waaronder dus een bedrag van € 9.000,- waarvan klager stelt eigenaar te zijn, kan, nadat het vonnis jegens [betrokkene 1] onherroepelijk is geworden op basis van dat conservatoir gelegd beslag gebruikt worden om de vordering van de benadeelde partij (plv-AG: bedoeld zal zijn de opgelegde schadevergoedingsmaatregel; zie voetnoot 1) te voldoen. Daarbij is niet van belang dat de in beslag te nemen gelden of goederen op enigerlei wijze verbonden zijn of verkregen zijn uit enig strafbaar feit. Conservatoir beslag kan ook gelegd worden op legaal verkregen goederen of gelden aangezien het in deze casus dient ter zekerheidsstelling van het nakomen van een op te leggen verplichting zoals bedoeld in artikel 36f van het Wetboek van Strafrecht.

Dat achteraf is vastgesteld of vastgesteld zou kunnen worden dat sprake is van een nietige koopovereenkomst maakt een en ander niet anders. Het geld is rechtmatig onder [betrokkene 1] in beslag genomen aangezien op het moment van de inbeslagneming tussen klager en [betrokkene 1] een koopovereenkomst was gesloten. Klager heeft een koopsom voldaan en [betrokkene 1] heeft als tegenprestatie goederen geleverd. [betrokkene 1] was op het moment van de in beslag neming dus eigenaar van dat geld.

De enkele stelling dat achteraf blijkt dat sprake is van een nietige koopovereenkomst maakt niet dat klager dus als belanghebbende op het geldbedrag moet worden aangemerkt. Klager heeft op grond van artikel 6:203, tweede lid van het Burgerlijk Wetboek, een vordering op [betrokkene 1] aangezien hij onverschuldigd een geldbedrag betaald heeft. Het bestaan van die vordering maakt niet dat klager dus als eigenaar van het onder [betrokkene 1] in beslaggenomen geldbedrag moet worden gezien.

Het door de verdediging uitvoerig gevoerde verweer dat de vordering van de benadeelde partij niet ziet op de op 4 juni 2017 onder klager inbeslaggenomen apparatuur, de benadeelde partij dus geen recht heeft op de aan klager toekomende € 9.000,- alsmede dat de officier van justitie de ene schuldeiser, de benadeelde partij, bevooroordeeld (plv-AG: lees bevoordeeld) boven de andere schuldeiser, klager, gaat naar het oordeel van de raadkamer niet op.

Het is klager geweest die, door bij een particulier goederen te kopen, het risico neemt dat deze goederen mogelijk van misdrijf afkomstig zijn. Hem komt dan ook niet de rechtsbescherming toe zoals bedoeld in artikel 3:86 van het Burgerlijk Wetboek. Dat klager is vrijgesproken van heling c.q. schuldheling maakt dit niet anders. Daarbij komt ook dat klager, zoals hij zelf verklaard heeft, al vanaf 2015 goederen van [klager] heeft gekocht. De raadkamer sluit niet uit dat ook dat mogelijk door [betrokkene 1] verduisterde goederen zijn geweest.

Nu klager niet als belanghebbende kan worden aangemerkt zal het klaagschrift niet-ontvankelijk worden verklaard. Klager rest niets anders dan een civiele procedure jegens [betrokkene 1] aanhangig te maken om het door hem onverschuldigd (plv-AG: betaalde) geldbedrag op hem te verhalen.

De raadkamer zal derhalve beslissen als hierna te melden en neemt daarbij de desbetreffende wetsartikelen in aanmerking.

De beschikking

Verklaart het klaagschrift niet-ontvankelijk.”

De beoordeling van het middel

In het middel wordt betoogd dat het onbegrijpelijk is dat de rechtbank de klager niet als belanghebbende in de zin van art. 552a Sv heeft aangemerkt.6.Tegen de achtergrond van het feit dat de klager van meet af aan heeft gesteld eigenaar te zijn van het onder [betrokkene 1] inbeslaggenomen geld, is dit oordeel van de beklagkamer inderdaad opmerkelijk. In de regel is gepretendeerd eigenaarschap immers voldoende grond om als belanghebbende in de zin van art. 552a Sv te worden aangemerkt.7.Toch is dat hier niet gebeurd. Als ik het goed zie komt dat doordat de beklagrechter het beklag – in zijn woorden – meer dan “marginaal” heeft getoetst en in zijn beschikking een (stellig) antwoord heeft gegeven op de vraag naar het eigenaarschap van het conservatoir beslag. Hij concludeert dat niet de klager de eigenaar is, maar de beslagene. Die conclusie heeft de beklagrechter bepalend laten zijn voor het antwoord op de vraag of klager als belanghebbende in het beklag kan worden ontvangen. Dit zijn echter twee te onderscheiden vragen die in een andere volgorde moeten worden gesteld en beantwoord. De eerste vraag is of klager belanghebbende is. Alleen als die vraag positief wordt beantwoord, ligt de weg naar een inhoudelijk oordeel van de beklagrechter open. In de onderhavige zaak heeft de beklagrechter zich inhoudelijk gebogen over de vraag wie als rechthebbende heeft te gelden op het conservatoir beslag. Zijn conclusie is dat de klager niet de rechthebbende is en daarom merkt hij hem ook niet als belanghebbende aan. Dat is onjuist. Naar mijn oordeel heeft klager te gelden als belanghebbende enkel en alleen omdat hij het eigenaarschap van het inbeslaggenomen geld pretendeert. Daarmee slaagt dit onderdeel van het middel.

In het middel wordt in de tweede plaats geklaagd over de onbegrijpelijkheid van het oordeel van de beklagkamer dat “(n)u klager niet als belanghebbende kan worden aangemerkt het klaagschrift niet-ontvankelijk zal worden verklaard.” Ik ben het met de steller van het middel eens dat uit de beschikking niet duidelijk wordt waarom de beklagrechter tot dit oordeel is gekomen. Mogelijk komt ook dit voort uit hetgeen ik hiervoor onder randnummer 5.4.1. aan de orde heb gesteld over de door de beklagkamer gevolgde werkwijze. Hoe het ook zij, wanneer klager niet als belanghebbende wordt aangemerkt, dan dient de beschikking te resulteren in het niet-ontvankelijk verklaren van klager in zijn klaagschrift. Daarmee slaagt ook dit onderdeel van het middel.

In de derde plaats wordt in het middel (vooral) geklaagd over het feit dat het onbegrijpelijk is dat de rechtbank de klager niet redelijkerwijs als rechthebbende op het inbeslaggenomen stapeltje bankbiljetten met een waarde van € 9.000,- heeft aangemerkt. De klager acht de beschikking onvoldoende gemotiveerd in het bijzonder tegen de achtergrond van hetgeen door de klager in dit verband in raadkamer is bepleit. Het moet gezegd, de beklagrechter heeft eigenlijk geen aandacht besteed aan de wijze waarop klager in tweede instantie, dat wil zeggen na de terugwijzing door de Hoge Raad, het door hem gepretendeerde eigenaarschap heeft onderbouwd, namelijk met een goederenrechtelijke benadering. De beschikking schiet in zoverre inderdaad te kort en daarmee treft ook dit onderdeel van het middel, waaruit tevens blijkt dat de beklagrechter niet heeft getoetst aan de vaste maatstaf of “buiten redelijke twijfel is” dat klager als eigenaar van het inbeslaggenomen geld kan worden aangemerkt – waarover hierna meer –, doel.