24 Het formeel toepassingsbereik van de richtlijn

Toen de Commissie op 30 januari 2003 het richtlijnvoorstel presenteerde, viel op dat het toepassingsbereik van de richtlijn niet langer beperkt was tot namaak en piraterij, maar tot inbreuken die met ‘commerciële bedoelingen’ worden gepleegd of de rechthebbende ‘aanzienlijke schade’ toebrengen.1 Met deze verruiming gaf de Commissie gehoor aan kritieken en adviezen uit verschillende hoeken het toepassingsbereik te verruimen en onderscheid te maken tussen de verschillende vormen van inbreuken.2 In het richtlijnvoorstel zijn vergaande en – althans voor Nederland – nieuwe rechtsmaatregelen geïntroduceerd die de rechthebbenden zware wapens in handen geven ter handhaving van hun rechten. Hierbij kan met name worden gewezen op het ex parte verbod en de volledige proceskostenveroordeling. Een rechtvaardiging voor deze vergaande maatregelen werd volgens de Commissie geboden door het primaire doel van het richtlijnvoorstel: namelijk de bestrijding van namaak- en piraterijpraktijken.3

Op het richtlijnvoorstel volgde een storm van kritiek vanuit belanghebbende kringen, wetgevende instanties, de lidstaten en de academische wereld.4 Het voorgestelde toepassingsbereik lag onder vuur. De Commissie juridische zaken van het Europees Parlement wilde het toepassingsbereik verruimd zien tot elke vorm van inbreuk.5 Vele lidstaten, waaronder Nederland, stonden daarentegen een beperking voor tot gevallen van ernstige, systematische inbreuken die op commerciële schaal en te kwader trouw worden gepleegd.6 In de literatuur werd gewezen op het feit dat het toepassingsbereik van het richtlijnvoorstel niet langer in overeenstemming was met het primaire doel daarvan, namelijk namaak- en piraterijbestrijding. Het bereik zoals voorgesteld zou de facto elke vorm van inbreuk omvatten, nu vrijwel iedere inbreuk wel met commerciële bedoelingen wordt verricht of althans tot schade kan leiden voor de rechthebbende.7 Daarnaast kwam de vraag op hoe de lidstaten de richtlijn zouden dienen te implementeren. Het zou onmogelijk zijn de maatregelen en procedures te implementeren en van toepassing te verklaren in slechts de gevallen genoemd in art. 2 van het richtlijnvoorstel, en andere vormen van inbreuk daarvan uit te sluiten. Ondanks het ogenschijnlijk beperkte toepassingsbereik zouden de lidstaten op deze manier toch verplicht worden de nationale handhavingsregels volledig aan te passen aan de voorgestelde richtlijn. Dat riep weer de vraag op of het richtlijnvoorstel wel voldeed aan de eis van proportionaliteit, inhoudende dat sancties evenredig moeten zijn aan het nagestreefde doel.8

De uiteindelijke richtlijn, die eind april 2004 werd aangenomen, is het resultaat van compromissen. In een poging tegemoet te komen aan de kritiek is gekozen voor een richtlijn waarin de nodige flexibiliteit is ingebouwd.9 Een meerderheid van de delegaties gaf aan een compromisoplossing te kunnen aanvaarden, waarbij het toepassingsbereik van de richtlijn niet in haar geheel wordt beperkt, maar waarbij sommige bepalingen worden beperkt tot inbreuken op commerciële schaal.10 De tekst van de considerans en de richtlijnbepalingen is gelardeerd met open normen die nationale wetgevers flexibiliteit geven bij de implementatie, en rechters de ruimte bieden om bij de uitleg en toepassing van de rechtsmiddelen van de richtlijn rekening te houden met de aard en toerekenbaarheid van de inbreuk.11

Uit rechtspraak van het HvJ EU volgt dat de bepalingen van de Handhavingsrichtlijn in beginsel uitsluitend van toepassing zijn op geschillen over de handhaving van IE- rechten tegen inbreuk. In het Bericap-arrest heeft het HvJ EU geoordeeld dat een bij het octrooibureau ingestelde administratieve procedure tot nietigverklaring van een gebruiksmodel buiten het bereik van de Handhavingsrichtlijn valt. Dergelijke procedures beogen immers niet ‘de bescherming van houders van intellectuele-eigendomsrechten te verzekeren in de zin van de betrokken bepalingen’ en betreffen niet een inbreuk op een IE-recht.12 Buiten het toepassingsbereik vallen daarom ook procedures waarin de betalingsplichtigen van de billijke compensatie bij de verwijzende rechter vorderen dat hij verklaringen voor recht geeft ten laste van de organisatie die is belast met de heffing van deze vergoeding en de verdeling daarvan onder de houders van auteursrechten.13 Uit de rechtspraak van het HvJ EU volgt dat een exequaturprocedure volgend op een IE-inbreukzaak wel onder het toepassingsbereik valt,14 evenals een procedure waarin schadevergoeding wordt gevorderd wegens een beslag dat in een andere lidstaat is gelegd ter voorkoming van een inbreuk op een intellectueel-eigendomsrecht, en in het kader van deze schadevordering de vraag rijst naar erkenning van een in die andere lidstaat gegeven beslissing waarbij is vastgesteld dat dit beslag onrechtmatig is.15 In die gevallen gaat het om een vervolg op een procedure over de handhaving van IE-rechten tegen inbreuk. In hoofdstuk 5 zal worden ingegaan op het toepassingsbereik van art. 1019 e.v. Rv.