4.3.2 Waarde, tegenprestatie (prijs) en waarderingsmethoden

De begrippen waarde en tegenprestatie (prijs), en waarde en waarderingsmethode worden, zo is mij uit het onderhavige onderzoek gebleken, in de wetgeving, de literatuur en de rechtspraak geregeld ‘door elkaar gebruikt. Een verklaring daarvoor is wellicht gelegen in het ontbreken van een eenduidige betekenis van deze begrippen (zie paragraaf 3.1). Het lijkt dan ook dienstig vooraf enige woorden aan – het onderscheid tussen – de begrippen waarde, tegenprestatie, prijs en waarderingsmethoden te wijden, al was het maar omdat ik daarop in deze proeve als zodanig niet meer zal terugkomen. In deze paragraaf zal ik onder andere met een ‘(bedrijfs)economische bril’ op naar deze begrippen kijken, waarmee ik overigens niet wil impliceren dat – uitsluitend – deze invalshoek bepalend dient te zijn voor de erfrechtelijke waardering van een onderneming.1 Het gaat mij primair om het ordenen van enige begrippen.2

Een waardebepaling in het recht kan vele doelen dienen. Te denken valt aan een waardebepaling ten behoeve van te heffen belastingen of om een indruk te krijgen van iemand’s kredietwaardigheid. In dit onderzoek staat de waarde van een onderneming in het erfrecht centraal. De waardebepaling daarvan geschiedt dan ook primair in verband met de erfrechtelijke verkrijging van een onderneming of van daaraan gerelateerde aanspraken. Waardebepaling zal veelal in het economische verkeer, op een al dan niet denkbeeldige markt, geschieden ten behoeve van de vorming van een prijs, zoals we hierna zullen zien. Noodzakelijk is dat evenwel niet, waarbij bijvoorbeeld kan worden gedacht aan de waardebepaling ter berekening van de omvang van de legitieme portie of van de uit de wettelijke verdeling voortvloeiende geldvorderingen. Waardebepaling in het erfrecht vindt in beginsel niet ten behoeve van de prijsvorming plaats. De erfrechtelijke ‘spelers’ bevinden zich niet op een markt, hetgeen niet wegneemt dat de waarde die in het economische verkeer, op een markt, kan worden gerealiseerd, onder omstandigheden wel een rol kan spelen, wellicht als ‘vertrekpunt’, voor de bepaling van een ‘erfrechtelijke waarde’ en soms als de enige maatstaf. Het doel van de waardebepaling kan de keuze voor een bepaald waardebegrip en een bepaalde waarderingsmethode verklaren en rechtvaardigen.

Voorts dient men zich te realiseren dat, zoals hierna zal blijken, de keuze voor een bepaald waardebegrip en een bepaalde waarderingsmethode – mede – kan worden bepaald door de aard van het te waarderen goed. Waarderingsmethoden voor een onderneming zijn niet ook per definitie geschikt voor de waardering van bijvoorbeeld een postzegelverzameling.

Ten slotte kan voor de waardebepaling van courante goederen de marktprijs een indicatie voor de waarde vormen; bij incourante goederen ontbreekt doorgaans een te vergelijken marktprijs en zal men andere indicatoren dienen te gebruiken.