HR, 28-09-2010, nr. 08/04265

Verzoeker is door het gerechtshof te 's‑Hertogenbosch onder parketnummer 01-835248-06 wegens ‘verkrachting’, en onder parketnummer 01-820151-07 wegens

veroordeeld tot drie jaren gevangenisstraf. Voorts heeft het hof de vordering van de benadeelde partijen (deels) toegewezen en aan verzoeker een betalingsverplichting opgelegd, een en ander op de wijze als weergegeven in het arrest.

Namens verzoeker heeft mr. J. Boksem, advocaat te Leeuwarden, twee middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel klaagt dat het hof met betrekking tot de onder parketnummer 01-820151-07 tenlastegelegde feiten heeft nagelaten te responderen op een zogenaamd ‘Meer en Vaart’-verweer.

Ten laste van verzoeker is onder parketnummer 01-820151-07 bewezenverklaard:

Deze bewezenverklaringen steunen op de volgende bewijsmiddelen, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang:

Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 13 augustus 2008 houdt in, voor zover hier relevant:

In de toelichting op het middel wordt gesteld dat het hof niet is ingegaan op de verklaring van verzoeker dat niet hij, maar ene ‘[C]’ de beide tenlastegelegde feiten heeft gepleegd, terwijl die verklaring een reële mogelijkheid inhoudt die in strijd is met de bewezenverklaring en niet wordt uitgesloten door de gebezigde bewijsmiddelen.

Een ‘Meer en Vaart’-verweer betreft een betoog waarin een beroep wordt gedaan op niet hoogst onwaarschijnlijke feiten en/of omstandigheden die met de inhoud van de door de rechter gebezigde bewijsmiddelen niet in strijd zijn maar die — indien juist — onverenigbaar zijn met de bewezenverklaring. De juistheid van dit bewijsverweer mag de feitenrechter in de regel niet in het midden laten.1.Is echter, in het geheel van de vastgestelde feiten en omstandigheden, het gehalte aan onwaarschijnlijkheid van het ‘Meer en Vaart’-verweer wel erg hoog, dan mag hieraan stilzwijgend voorbij worden gegaan.2.

Het hof heeft uit de inhoud van de gebezigde bewijsmiddelen, in onderling verband en samenhang beschouwd, afgeleid dat verzoeker degene is geweest die de onder parketnummer 01-820151-07 tenlastegelegde feiten heeft gepleegd. Dat oordeel is niet onbegrijpelijk en is toereikend gemotiveerd. De bewezenverklaringen zijn in zoverre dan ook naar de eis der wet met redenen omkleed. Het hof heeft de door de verzoeker aangevoerde mogelijkheid dat ‘[C]’ de feiten heeft begaan (welke mogelijkheid op zich zelf inderdaad niet wordt weerlegd door de gebruikte bewijsmiddelen en onverenigbaar is met de bewezenverklaring), kennelijk zo onwaarschijnlijk geacht dat het daarop niet heeft gerespondeerd. Naar het mij voorkomt geeft ook dat oordeel geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is het evenmin onbegrijpelijk. Daarbij neem ik in aanmerking dat, afgezien van de verklaring van verzoeker, in de stukken geen enkel aanknopingspunt is te vinden voor de betrokkenheid van een ander persoon bij de feiten, noch enige aanwijzing dat ‘[C]’ bestaat (zoals ook de advocaat-generaal ter terechtzitting bij het hof heeft aangevoerd). Bovendien heeft verzoeker ter terechtzitting in hoger beroep ten aanzien van de door hem gestelde alternatieve gang van zaken verre van consistent verklaard. Zo zegt verzoeker eerst dat ‘[C]’ bij hem is gekomen met het verhaal dat ‘[C]’ had ingebroken en, zo begrijp ik zijn verklaring, een auto had gestolen, en dat verzoeker en ‘[C]’ vervolgens samen naar de woning zijn gereden om de autopapieren te halen. Daarna blijkt het toch weer anders te zijn: verzoeker heeft slechts de auto verkocht en ‘eigenlijk helemaal niet’ gemerkt dat ‘[C]’ een inbraak had gepleegd.3. Verder bevreemdt het verzoeker dat de getuige [betrokkene 1] bloed aan de hand van verzoeker heeft gezien, omdat deze [betrokkene 1] dat volgens verzoekers simpele tegenwerping niet kan hebben waargenomen. Al die inconsistenties in de verklaringen van verzoeker maken dat er geen reden is om serieus geloof te hechten aan het door hem geschetste scenario. Ik wijs er voorts op dat de raadsman van verzoeker zich in dit verband, omtrent de hier bedoelde feiten en omstandigheden, ter terechtzitting in hoger beroep heeft gerefereerd aan het oordeel van het hof en de verklaring van verzoeker dus niet heeft onderschreven, laat staan nader heeft onderbouwd of toegelicht. Tegen deze achtergrond heeft het hof kunnen oordelen dat het door verzoeker gepresenteerde scenario bij gebreke van enige plausabiliteit hoogst onwaarschijnlijk is. Mitsdien heeft het hof zonder redengevende bewijsmotivering het in het middel bedoelde ‘Meer en Vaart’-verweer kunnen passeren.

Het middel faalt.

Het tweede middel klaagt dat de bewezenverklaring van de onder parketnummer 01-835248-06 tenlastegelegde verkrachting in overwegende mate steunt op de resultaten van vergelijkend DNA-onderzoek terwijl dat bewijs de bewezenverklaring niet kan dragen.

Ten laste van verzoeker is onder genoemd parketnummer bewezenverklaard:

Deze bewezenverklaring steunt op de volgende bewijsmiddelen, voor zover van belang voor de beoordeling van het middel:

Het bestreden arrest houdt voorts in, voor zover van belang:

Het middel klaagt er kort gezegd over dat het hof een te sterke bewijskracht heeft toegekend aan de match van het DNA-profiel van verzoeker met het DNA-profiel van het bloedspoor dat is aangetroffen op het T-shirt van het slachtoffer. Het middel bevat ten eerste de klacht dat het arrest niets inhoudt waaruit blijkt dat het hof heeft onderzocht of er mogelijk fouten zijn gemaakt bij het veiligstellen van het gebruikte celmateriaal of dat er wellicht administratieve of analytische fouten zijn gemaakt door een onderzoeker. Het hof zou bovendien met onvoldoende zekerheid hebben vastgesteld dat en op welke wijze het bloed tijdens het begaan van het delict op de kleding van het slachtoffer is terechtgekomen, en dat het bloed van verzoeker afkomstig is.

De eerste klacht faalt reeds bij gebrek aan feitelijke grondslag. Het hof heeft immers in zijn nadere bewijsoverwegingen weergegeven dat en waarom het van oordeel is dat het bewijsmateriaal weliswaar niet overeenkomstig de richtlijnen voor forensisch-technisch onderzoek is veiliggesteld maar dat niet aannemelijk is geworden dat er sprake is geweest van contaminatie van DNA-sporen of van een afname van de kwaliteit van het DNA, en overigens dat de omstandigheid dat twee verschillende sporen een keer met hetzelfde nummer zijn aangeduid het gevolg is van een kennelijke schrijffout. Deze oordelen zijn niet onbegrijpelijk. Voor zover daarnaast door de steller van het middel is bedoeld te betogen dat het hof had moeten doen blijken dat het heeft onderzocht of er andere dan de door de verdediging gestelde fouten zijn gemaakt, en of er strikt volgens de geldende protocollen is gewerkt, stelt het een eis die geen steun vindt in het recht. De selectie en waardering van het bewijsmateriaal is immers voorbehouden aan de feitenrechter en behoeft, bijzondere gevallen daargelaten waarvan hier niet is gebleken, geen nadere motivering.4.

's Hofs (kennelijke) oordeel dat de DNA-sporen — het bloed — tijdens het begaan van het delict op de kleding van het slachtoffer terecht zijn gekomen is voorts, gelet op de gebezigde bewijsmiddelen en de nadere bewijsoverwegingen, niet onbegrijpelijk en toereikend gemotiveerd. Die gebezigde bewijsmiddelen houden immers onder meer in dat het slachtoffer de dader op zijn tong heeft gebeten en haren uit zijn hoofd heeft getrokken, dat het slachtoffer geen verwondingen heeft opgelopen waar bloed uit kwam, dat de dader de slip van het slachtoffer naar beneden heeft getrokken en dat het slipje, de bh en het poloshirt van het slachtoffer waarop later bloedsporen zijn aangetroffen, de ochtend na het feit (ongewassen) aan de politie zijn overgedragen. Daaruit heeft het hof kunnen afleiden dat de dader bloedende verwondingen had en dat als gevolg van zijn gedragingen op de plaats delict bloed van hem op de kleding van het slachtoffer terecht is gekomen. Het hof heeft tevens in zijn nadere bewijsoverwegingen uitgebreid en niet onbegrijpelijk uiteengezet waarom het meent dat het scenario van contaminatie van de DNA-sporen niet aannemelijk is. Dat het hof niet heeft vastgesteld hoe de sporen precies op de kleding terecht zijn gekomen doet niets af aan de begrijpelijkheid van het oordeel dát de sporen tijdens het delict op de kleding van het slachtoffer terecht zijn gekomen.

Ten aanzien van de klacht dat het hof met onvoldoende zekerheid heeft vastgesteld dat het bloed op het T-shirt van het slachtoffer van verzoeker afkomstig is, geldt het volgende.

Verzoeker is als verdachte naar voren gekomen in de onderhavige zaak toen zijn DNA-profiel bleek te matchen met het in de Nederlandse DNA-databank opgenomen DNA-profiel van het bloedspoor op het T-shirt van het slachtoffer. Voorafgaand aan die match waren er, zo neem ik op grond van de stukken aan, met betrekking tot de verkrachting nog geen aanwijzingen voor enige betrokkenheid van verzoeker. De bewijswaarde van een match als hier bedoeld hangt af van het antwoord op de vraag hoe reëel de mogelijkheid is dat de match op toeval berust en dit hangt weer af van de zeldzaamheidswaarde5. van de match en van de overige informatie in de zaak. De kans dat de DNA-profielen bij toeval gelijk zijn, is relatief hoog als er geen andere (verdachte) aanwijzingen zijn in de richting van de desbetreffende persoon en het een match betreft met een spoor waarvan (slechts) een onvolledig DNA-profiel of een DNA-mengprofiel is verkregen. De zeldzaamheidswaarde van een dergelijke match is lager dan die van een match met een spoor waarvan een volledig DNA-profiel is opgenomen. De kans dat een match op een toevalligheid berust is relatief laag in geval van een volledig DNA-profiel en andere (verdachte) aanwijzingen richting de desbetreffende persoon. Alsdan is de mogelijkheid van toeval vrijwel uitgesloten, aldus Meulenbroek.6. Een bepaald volledig DNA-profiel is volgens Meulenbroek extreem zeldzaam zodat het uiterst toevallig is wanneer het DNA-profiel van de matchende persoon hetzelfde is als dat van het spoor zonder dat dit spoor van hem afkomstig is.7. Voorts is — zeker bij vergelijking met een onvolledig DNA-profiel — de kans op een toevallige match groter voor bloedverwanten van de met het spoor matchende persoon.8.

In casu is kennelijk sprake van een zogenaamde full match met een volledig DNA-profiel.9. Gelet op hetgeen hiervoor is opgemerkt, wijst dat op zichzelf op een relatief sterke bewijswaarde. De full match heeft hier een objectieve betekenis, nu aangeefster heeft verklaard over de verkrachting op de plaats delict en een beschrijving van de dader heeft gegeven, en verzoeker geen herinnering aan de bewuste nacht zegt te hebben en met betrekking daartoe geen alibi heeft. Het is dus niet onbegrijpelijk dat het hof die full match als een sterke aanwijzing heeft aangemerkt voor de aanname dat verzoeker de donor is van het bloedspoor.10. Dat, zoals de steller van het middel betoogt, het hof van een te grote bewijskracht van de match is uitgegaan nu de gerapporteerde (toevallige) matchkans niet is vermenigvuldigd met het aantal vergelijkingen dat is gemaakt, volg ik niet. De steller van het middel sluit zich klaarblijkelijk aan bij de statistici die menen dat een dergelijke vermenigvuldiging plaats moet vinden omdat naarmate het aantal profielen in een databank toeneemt, de kans op een toevallige match groter zou worden en dus de bewijswaarde van een match zou afnemen. Zoals Sjerps, Kloosterman en Van der Beek betogen, neemt de bewijskracht van een DNA-match echter niet af door het zoeken in een databank met een groot (of groter) aantal profielen. Het DNA-profiel blijft alsdan even zeldzaam en de zoekactie sluit alleen maar een aantal (of meer) potentiële verdachten uit.11. Ik wijs er hierbij op dat de auteurs van de tekst die in de toelichting op het middel wordt geciteerd ter onderbouwing van de stelling van verzoeker, zich (in hetzelfde artikel) aansluiten bij de opvatting dat de ‘gewone’ matchkans hier van toepassing is en gerapporteerd kan worden.12. Het hof heeft derhalve naar de stand van de huidige DNA-wetenschap uit mogen en kunnen gaan van die hier gerapporteerde ‘gewone’ matchkans.

In de toelichting op het middel lees ik voorts dat volgens verzoeker de full match weinig zegt, omdat de ‘random match probability’13. (of ‘berekende frequentie’ zoals het NFI die waarde noemt14.) is gebaseerd op een controlegroep en referentiedatabestand van 231 blanke Nederlanders ‘en verzoeker beslist geen blonde haren en blauwe ogen’ heeft. Als ik uit deze opmerking iets anders moet begrijpen dan dat er inderdaad ook blanke Nederlanders met zwart haar en bruine ogen zijn, bijvoorbeeld dat verzoeker (al dan niet alleen naar uiterlijke kenmerken) niet onder de samenstelling van die controlegroep is te scharen, kan het volgende worden opgemerkt. De omstandigheid dat de ‘random match probability’ is vastgesteld op voornoemde controlegroep maakt niet dat voor een verdachte met bijvoorbeeld een andere huidskleur een heel andere matchkans geldt. In dit verband schrijft Meulenbroek15. over de representativiteit van het referentiedatabestand (van die 231 blanke Nederlanders): uit vergelijkingen met verschillende referentiedatabestanden in binnen- en buitenland blijkt dat de geschatte frequenties van de verschillende DNA-kenmerken van de loci16. iets kunnen verschillen per referentiedatabestand maar dat de consequenties daarvan verwaarloosbaar klein zijn voor volledige DNA-profielen (van 10 loci). Dat is alleen bij de vergelijking met een onvolledig DNA-profiel anders maar deze situatie — benadruk ik nog maar eens — doet zich in casu niet voor. Bovendien worden op de berekende frequenties correcties toegepast voor de subgroepen van een populatie en voor de grootte van het referentiedatabestand. Voor zover in dit verband door de steller van het middel wordt opgemerkt dat voor bloedverwanten heel andere matchkansen gelden en dat wellicht een bloedverwant van verzoeker de donor is van het spoor, geldt dat in 's hof oordeel besloten ligt dat dit in de onderhavige zaak niet aannemelijk is. Dat oordeel is niet onbegrijpelijk, nu sprake is van een full match met een spoor met een volledig DNA-profiel en ook ten aanzien van bloedverwanten de toevallige matchkans klein is — zij het groter dan ten aanzien van niet aan elkaar verwante personen17.-, en in het dossier geen aanwijzingen of aanknopingspunten zijn te vinden voor de betrokkenheid van een bloedverwant van verzoeker bij het delict. Ik voeg hier overigens aan toe dat door de verdediging in hoger beroep niet (met argumenten onderbouwd) is aangevoerd dat een (bepaalde) bloedverwant van verzoeker de mogelijke donor is van de sporen.

Het standpunt van de steller van het middel dat de bewijsmiddelen ruimte laten voor twijfel gelet op de door het NFI gehanteerde formuleringen zoals ‘afkomstig kan zijn’ en ‘passen binnen dit mengprofiel’, deel ik niet. Dergelijke formuleringen brengen niet mee dat het hof aan de DNA-match geen of een geringe bewijswaarde zou moeten toekennen. Het NFI doet nu eenmaal op het onderhavige vlak geen absolute uitspraken. De omstandigheid dat een DNA-profiel extreem zeldzaam is betekent immers niet dat het uniek is, terwijl bovendien de mogelijkheid van bloedverwantschap of van een gemaakte (analyse)fout niet altijd volledig valt uit te sluiten. Enkel wanneer het DNA-profiel van een verdachte en dat van het spoor niet met elkaar matchen, is een absolute uitspraak wetenschappelijk verantwoord en dus wél mogelijk. Het in andere gevallen ontbreken van dergelijke absolute uitspraken door het NFI over de herkomst van een spoor, laat echter onverlet dat een onderlinge full match van volledige DNA-profielen een sterke indicatie is voor die herkomst. In het algemeen kan worden gezegd dat in de praktijk bij gelijke volledige DNA-profielen van een spoor en van een persoon, het zeer waarschijnlijk is dat het spoor afkomstig is van juist déze persoon.18. De uiteindelijke juridische bewijswaarde van die match staat ter beoordeling van de (feiten)rechter en kan in cassatie slechts op begrijpelijkheid worden getoetst.19.

Het hof heeft aan de DNA-match een sterke aanwijzing kunnen ontlenen voor de betrokkenheid van verzoeker bij de tenlastegelegde verkrachting, gezien de full match met een spoor met een volledig profiel en het gegeven dat de kans op een toevallige match in dat geval zeer klein is (ook ten aanzien van bloedverwanten van de met het spoor matchende persoon), én gelet op het navolgende. Anders dan de steller van het middel, meen ik dat het hof heeft kunnen oordelen dat naast die DNA-match er andere aanwijzingen zijn voor de betrokkenheid van verzoeker bij het tenlastegelegde feit. Weliswaar zijn die andere aanwijzingen summier en niet heel specifiek, maar in onderling verband en in samenhang met de DNA-match beschouwd, vormen deze voldoende grond voor 's hofs oordeel dat verzoeker degene is geweest die het feit heeft begaan. De daarop betrekking hebbende bewijsmiddelen houden immers onder meer in:

Het hof heeft in zijn nadere bewijsoverwegingen voorts gemotiveerd en niet onbegrijpelijk verwoord waarom het van oordeel is dat verzoeker, hoewel hij ten tijde van het delict 33 jaar oud was, overeenkomsten vertoont met het door het slachtoffer gegeven signalement van de dader. Het hof heeft daarnaast in aanmerking kunnen nemen dat verzoeker geen aannemelijke verklaring heeft kunnen geven voor de aanwezigheid van zijn bloed op de kleding van het slachtoffer, dat hij geen herinering zegt te hebben aan de bewuste nacht en dat hij in dat verband geen alibi heeft. Anders dan de steller van het middel meent, is hier geen sprake van omkering van de bewijslast. Door de DNA-match in samenhang met de overige bewijsmiddelen is immers ten laste van verzoeker voldoende bewijs ter zake van de verkrachting voorhanden en is het vervolgens aan de verdediging om dat bewijs eventueel te betwisten en het tegendeel aannemelijk te maken.

Het middel faalt.

Het eerste middel kan worden afgedaan met de in art. 81 RO bedoelde motivering.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG