HR, 07-02-2006, nr. 03560/04

De verdachte is door het Gerechtshof te Amsterdam, zitting houdende te Arnhem, ter zake van 1. en 2. ‘belaging’ niet strafbaar verklaard en ontslagen van alle rechtsvervolging. Het Hof heeft gelast dat de verdachte in een psychiatrisch ziekenhuis zal worden geplaatst voor de duur van één jaar. Voorts heeft het Hof de vorderingen van de benadeelde partij toegewezen en aan de verdachte betalingsverplichtingen opgelegd, een en ander zoals in het arrest vermeld.

Namens de verdachte heeft mr. G.P. Hamer, advocaat te Amsterdam, drie middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel bevat de klacht dat het hof tweemaal een schadevergoedingsmaatregel heeft opgelegd, terwijl de verdachte is ontslagen van alle rechtsvervolging en ten aanzien van hem de plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis is gelast.

Blijkens zijn arrest heeft het Hof de verdachte niet strafbaar verklaard ter zake van de onder 1. en 2. bewezenverklaarde belaging, hem ontslagen van alle rechtsvervolging en de plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis gelast. Voorts heeft het Hof de vorderingen van de benadeelde partij [slachtoffer 1] toegewezen tot een bedrag van respectievelijk € 200,- en € 379,71. Tevens heeft het Hof twee betalingsverplichtingen opgelegd ten belope van evengenoemde bedragen.

In HR 12 oktober 2004, LJN AO3233 heeft de Hoge Raad het volgende overwogen, voor zover thans van belang:

Tegen deze achtergrond is 's Hofs oordeel dat hier schadevergoedingsmaatregelen konden worden opgelegd, derhalve onjuist.

Het middel is terecht voorgesteld.

Het tweede middel bevat de klacht dat het Hof de last tot plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis onvoldoende heeft gemotiveerd, althans dat het Hof onvoldoende blijk heeft gegeven van hantering van de juiste maatstaf voor oplegging van deze maatregel.

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 30 juni 2004 is aldaar het volgende voorgevallen, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang:

Blijkens zijn arrest heeft het Hof het volgende overwogen, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang:

Blijkens de toelichting strekt het middel ten betoge dat — nu door de verdediging was aangevoerd dat de verdachte geen gevaar vormt en uit de door het Hof gebezigde conclusies van Zuidhof niet volgt dat de behandeling die de verdachte zou moeten ondergaan, intramuraal en gedwongen dient plaats te vinden, terwijl dat evenmin volgt uit de rapportage van Vink en psychiater De Jong daarenboven een gedwongen opname ook niet noodzakelijk acht — het Hof nader had moeten motiveren waarom de (gedwongen) plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis noodzakelijk is en waarom minder verstrekkende maatregelen niet voldoende zijn.

Bij de beoordeling van het middel moet worden vooropgesteld dat de waardering van deskundigenrapportages aan de feitenrechter is voorbehouden en in cassatie slechts op begrijpelijkheid kan worden getoetst.1.

Art. 37 Sr luidt, voor zover thans van belang:

Het Hof heeft de evenweergegeven inhoud van de gedragsdeskundige rapportages van F.C.P. Zuidhof en A.C. Vink en de daaraan verbonden conclusies overgenomen en tot zijn oordeel gemaakt. Die conclusies houden in, voor zover thans van belang, dat de verdachte lijdt aan een ziekelijke stoornis die te omschrijven is als een waanstoornis van het achtervolgingstype of een paranoïde schizofrene stoornis, welke stoornis zich uit in een verminderde realiteitstoetsing en een oordeels- en kritiekstoornis, en tot gevolg heeft gehad dat de verdachte geen inzicht heeft gehad in de wederrechtelijkheid van zijn gedrag, waardoor hij ontoerekeningsvatbaar kan worden geacht, en welke stoornis bij gebreke van een behandeling op korte termijn opnieuw aanleiding zal geven tot soortgelijke strafbare feiten als waarvan de verdachte nu verdacht wordt: belaging. Tegen deze achtergrond heeft het Hof geoordeeld enerzijds dat de algemene veiligheid van personen de plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis van de verdachte voor een termijn van één jaar eist, en anderzijds dat deze plaatsing noodzakelijk is teneinde een medicatieve behandeling van de verdachte mogelijk te maken.

Anders dan het middel blijkens de toelichting betoogt, heeft het Hof nader gemotiveerd waarom het de (daadwerkelijke) plaatsing van de verdachte in een psychiatrisch ziekenhuis noodzakelijk heeft geoordeeld: de algemene veiligheid van personen vereist verdachtes plaatsing, terwijl die plaatsing bovendien noodzakelijk is met het oog op een effectieve medicatieve behandeling. In dat oordeel ligt besloten dat minder ingrijpende (dan vrijheidsontnemende) instrumenten niet toereikend zijn om voormelde doelstellingen te verwezenlijken. Dat uit de door het Hof aan zijn oordeel ten grondslag gelegde gedragsdeskundige rapportages volgens de steller van het middel niet zou volgen dat gedwongen opname noodzakelijk is2., doet daaraan niet af. Eventuele gebreken in de rapportage kunnen door de behandeling ter terechtzitting worden gecompenseerd. Uiteindelijk is het de feitenrechter — die niet aan de adviezen van de gedragsdeskundigen is gebonden — om te beoordelen in hoeverre de psychische stoornis, het daaraan verbonden gevaar en de daaruit voortvloeiende kans op recidive in de sanctietoemetingsbeslissing dienen te worden verdisconteerd.3.

Mede in aanmerking genomen dat de verdachte ter terechtzitting in hoger beroep van 30 juni 2004 heeft aangevoerd niet akkoord te gaan met een ambulante behandeling of het gebruik van medicijnen, is 's Hofs oordeel niet onbegrijpelijk. Evenmin geeft het blijk van een onjuiste rechtsopvatting, in het bijzonder van art. 5 EVRM en de daaromtrent ontwikkelde, in het middel genoemde jurisprudentie van het EHRM. 's Hofs oordeel behoeft geen nadere motivering.

Het middel faalt.

Het derde middel bevat de klacht dat het Hof had moeten responderen op het verweer dat de gedragingen van de verdachte niet vielen onder belaging althans dat art. 285b Sr niet voor die gedragingen bedoeld is, en meer in het bijzonder dat het samenstel van gedragingen geen belaging vormt.

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 30 juni 2004 heeft de verdachte aldaar aangevoerd, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang:

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 30 juni 2004 heeft de raadsman van de verdachte aldaar aangevoerd, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang:

Het Hof heeft ten laste van de verdachte bewezenverklaard dat:

De gebezigde bewijsmiddelen geven een gedetailleerd beeld van het ten laste van de verdachte bewezenverklaarde gedrag. Ter illustratie geef ik een overzicht van de eerste vijf door het Hof gebezigde bewijsmiddelen, die het volgende inhouden, voor zover thans van belang:

Hoewel het door de verdediging ingenomen standpunt niet of nauweliks is onderbouwd, en bijvoorbeeld niet verwijst naar de wetsgeschiedenis waaruit — aldus het middel blijkens de daarop gegeven toelichting — zou volgen dat een burenruzie niet (zonder meer) zonneklaar als belaging is aan te merken, is wel een verweer gevoerd dat het bereik van de delictsomschrijving van art. 285b Sr aan de orde stelt. Technisch gezien is geen sprake van een kwalificatieverweer, aangezien de bepleite restrictieve uitleg van ‘wederrechtelijk stelselmatig opzettelijk inbreuk maken op eens anders persoonlijke levenssfeer’ bij aanvaarding leidt tot vrijspraak. Daarmee komt het verweer in elk geval in de buurt van het zogenaamde Dakbedekkersverweer: een tegen de bewezenverklaring van de tenlastelegging gericht verweer dat niet louter feitelijk is, maar tevens een rechtsvraag aan de orde stelt.4. De vraag is of het Hof op dat verweer had moeten responderen, en vooral of het niet-responderen een motiveringsgebrek oplevert dat tot cassatie dient te leiden. Het antwoord daarop hangt nauw samen met de uitleg die aan de wet moet worden gegeven, en daarmee van de beantwoording van de rechtsvraag.

Het probleem dat het middel aansnijdt, is dat de tekst van art. 285b Sr een zeer ruime uitleg toelaat. Dat komt doordat ‘persoonlijke levenssfeer’ een zo niet oeverloos, dan toch in elk geval weinig vast omlijnd begrip is. De student die dag en nacht keiharde housemuziek ten gehore brengt, en daarmee doorgaat ondanks het feit dat de buren hem bij herhaling te verstaan hebben gegeven dat zij daarvan niet gediend zijn, maakt even wederrechtelijk als stelselmatig als opzettelijk inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van de buren. Want tot het recht op privacy behoort ook het recht gevrijwaard te blijven van geluidsoverlast.5. De vraag is derhalve hoe letterlijk art. 285b Sr moet worden genomen. Als het artikel restrictief moet worden uitgelegd, welke zijn dan de impliciete beperkingen (‘stilzwijgende bestanddelen’) die in het artikel moeten worden ingelezen?6.

Uit de bewijsmiddelen valt zonder meer af te leiden dat de verdachte door zijn gedrag zijn buurvrouw en haar kinderen gedurende lange periodes heeft geterroriseerd. Het lijdt mijns inziens weinig twijfel dat gedrag als dat van de verdachte voor de betrokkenen een grote psychische belasting kan opleveren en dat de ‘ernst’ van dergelijk gedrag derhalve alleszins te vergelijken is met het gedrag van de ‘doorsnee-stalker’. De vraag is echter niet of het gedrag van de verdachte even ernstig — of zelfs ernstiger — is dan het gedrag dat in art. 285b Sr is omschreven, maar of dat gedrag onder de in dat artikel gegeven omschrijving kan worden gebracht. Erkend kan met andere woorden worden dat de asociale of psychisch gestoorde buurman of buurvrouw een ernstig te nemen probleem kan vormen voor zijn of haar naaste omgeving, maar de vraag is tegelijk of de wetgever met art. 258b Sr een antwoord op dat probleem heeft willen formuleren. Heeft de wetgever de stalker en de asociale of gestoorde buurman over één kam willen scheren?

Ten tijde van de parlementaire behandeling van het wetsvoorstel dat tot het huidige art. 285b Sr leidde, is van verschillende zijden gewezen op de wijdsheid van de voorgestelde delictsomschrijving. Hier van belang zijn vooral de publicaties van Van Klink en Royakkers7., alsmede die van Stevens8., omdat die een rol speelden bij de behandeling van het wetsvoorstel in de Eerste Kamer. Deze publicaties vormen als het ware de achtergrond waartegen de gedachtewisseling in de Kamer moet worden geplaatst.

Van Klink en Royakkers poneren in Delikt en Delinkwent dat stalking een vorm van geestelijke mishandeling is die haar grondslag vindt ‘in amoureuze en/of seksuele motieven óf in motieven die daaraan sterk gerelateerd zijn’.9. Vanuit die eigen definitie van stalking leveren zij vervolgens kritiek op het wetsvoorstel:

In België is belaging strafbaar gesteld in art. 442bis Strafwetboek, luidende:

Stevens behandelt in haar artikel — aan de hand van de parlementaire geschiedenis — deze strafbaarstelling van belaging in België. Bij onze zuiderburen ligt de nadruk onder meer op het feit dat het moet gaan om het belagen van een bepaalde persoon:

Ik keer terug naar de Nederlandse situatie.

Het Voorlopig Verslag van de vaste commissie voor Justitie in de Eerste Kamer houdt onder meer het volgende in:

In de Memorie van Antwoord wordt als volgt op deze vragen ingegaan:

Erg helder zijn deze antwoorden niet. Duidelijk is mijns inziens wel dat zowel de leden van de vaste commissie van Justitie als de indieners van het wetsvoorstel beducht zijn voor een te ruime werking van de nieuwe strafbepaling. Zij vormt ‘geen panacee voor alle ongemak’. De initiatiefnemers sluiten niet uit dat burenconflicten onder de delictsomschrijving vallen, maar zijn daarin wel heel voorzichtig. ‘Het hangt af van de gedragingen.’ Daarmee is eigenlijk niets gezegd. Want welke kenmerken de gedragingen moeten vertonen wil een burenconflict belaging opleveren, blijft in het duister. Het meest veelzeggend is misschien nog wel de reactie op de vraag van de CDA-leden of niet het Belgische voorbeeld moet worden gevolgd. De vraag of de belaging zich moet richten op een bepaald persoon, wordt als ik het goed begrijp bevestigend beantwoord. De initiatiefnemers zijn met de CDA-leden van oordeel dat het niet goed denkbaar is dat de belaging ‘ongericht’ plaats vindt. Mogelijk ligt in die eis van gerichtheid op een bepaald persoon de sleutel voor de oplossing van het interpretatieprobleem. De house-muziek producerende student maakt ‘ongericht’ inbreuk op de privacy van misschien wel een groot aantal omwonenden. Zijn gedrag richt zich niet op één bepaalde persoon. Kenmerkend voor zijn gedrag lijkt veeleer te zijn dat het hem volstrekt onverschillig laat wie het slachtoffer wordt van zijn gedrag. Dat nu is bij het ‘prototype van de stalker’ net andersom. De persoon van het slachtoffer doet er voor hem juist alles toe. Om die persoon is het allemaal begonnen.

In dezelfde richting wijst mijns inziens ook de Nota naar aanleiding van het Verslag van de Tweede Kamer:

Opvallend is de nadruk die in deze passage wordt gelegd op de relatie die de dader met het slachtoffer had. De gerichtheid op de persoon van het slachtoffer neemt hier de vorm aan van een gemankeerde relatie. Nu is het niet zo dat in de gevallen van stalking die de indieners van het wetsvoorstel op het oog hebben, steeds sprake is van een verbroken relatie die de dader ‘met alle geweld’ probeert te herstellen of waarin hij nog openstaande rekeningen poogt te vereffenen. In de (historische) voorbeelden van stalking die in de Memorie van Toelichting worden gegeven om de noodzaak van strafbaarstelling te onderbouwen15., is het veeleer zo dat de dader erop uit is een — door het slachtoffer niet gewenste — relatie aan te gaan of zich inbeeldt dat er een relatie met het slachtoffer bestaat.16. Ook in die gevallen kan men — vanwege de volstrekte eenzijdigheid ervan — van een gemankeerde relatie spreken. De gewenste of ingebeelde relatie wordt op de ander geprojecteerd, die daarvan het slachtoffer is. Typerend is het gedrag dat daaruit voortvloeit. De dader poogt zich aan het slachtoffer op te dringen, zoekt tegen diens uitdrukkelijke wil contact, eist diens aandacht op.

Het antwoord dat in de zojuist genoemde Nota wordt gegeven op de vraag of burenruzies onder het belagingsartikel vallen, kan zó begrepen worden. Soms zal het kunnen voorkomen dat de belager naast zijn slachtoffer woont. Dat doet zich voor als aan alle bestanddelen van de delictsomschrijving is voldaan. Met andere woorden: natuurlijk kan men ook door zijn of haar buurman of buurvrouw gestalkt worden, dat kan voorkomen. Ingeval van een burenruzie echter is doorgaans niet aan de bestanddelen van de delictsomschrijving voldaan. Dit omdat — zo suggereert althans de voorafgaande uiteenzetting — daarbij niet gehandeld wordt vanuit een gemankeerde relatie. De opmerking over de bewijslast sluit daarbij aan. De pesterijen en de overlast waarmee burenruzies gepaard gaan, zijn in de regel helemaal niet zo moeilijk te bewijzen. Maar wat er voor belaging bewezen moet worden, is kennelijk iets anders. Vast moet (bijvoorbeeld) komen te staan dat de buurman staat te posten en dat hij dat doet — zo voeg ik er speculerend aan toe — omdat hij door de persoon van zijn slachtoffer geobsedeerd is.

Een korte tussentijdse recapitulatie. Het gedrag dat de initiatiefnemers tot de strafbaarstelling van stalking in elk geval primair op het oog hadden, was handelen vanuit een gemankeerde, op het slachtoffer geprojecteerde relatie. Tegelijk slaagden de indieners er niet in om dit gedrag op een heldere wijze af te bakenen van ander storend, overlast veroorzakend gedrag. Dat leidde tot een wettekst die, naar de letter genomen, veel te ruim is en tot een in arremoede uitgesproken vertrouwen in de rechtspraak. ‘De rechtspraktijk weet met dit soort afbakeningen om te gaan’.17. Een en ander biedt de rechter mijns inziens enige vrijheid bij het zoeken naar de noodzakelijke afgrenzing. De wetsgeschiedenis biedt daarvoor wel aanknopingspunten, maar geen dwingende argumenten. Daarom zal aanvullende steun gevonden moeten worden in de ratio legis, in de wetssystematiek (zodat al te veel overlap wordt vermeden) en in de algemene beginselen van strafrecht.

‘Persoonlijke levenssfeer’ is als gezegd een ruim en weinig vast omlijnd begrip. Wat de indieners als ‘persoonlijke levenssfeer’ wilden beschermen, lijkt in elk geval primair de vrijheid te zijn om zelf te bepalen met wie men (persoonlijke) contacten onderhoudt en met wie men een (persoonlijke) relatie aangaat. Inbreuken op die vrijheid vormen mijns inziens in elk geval de kern van de strafbaar gestelde belaging.

De wetsgeschiedenis dwingt er niet toe om de delictsomschrijving zo uit te leggen dat alleen het gedrag dat de indieners van het wetsvoorstel primair op het oog hadden, daaronder valt. Het bezwaar dat tegen ‘handelen vanuit een gemankeerde relatie’ als afbakeningscriterium kan worden ingebracht, is tot op zekere hoogte hetzelfde als het bezwaar dat tegen de ‘eigen’ definitie kan worden aangevoerd die Van Klink en Royakkers hanteren. Deze schrijvers leggen zoals wij zagen sterk de nadruk op de (amoureuze en seksuele) motieven van de dader. Ons strafrecht pleegt echter zoveel mogelijk van die motieven te abstraheren. Ook bij het criterium van de ‘gemankeerde relatie’ is het gevaar aanwezig dat men verzeild raakt in een discussie over de diepere drijfveren van de dader. Daarom zou ik het criterium willen objectiveren, en de afbakening in navolging van het Belgische wetboek willen zoeken in de exclusieve gerichtheid van het gedrag op de persoon van het slachtoffer. Die objectivering brengt mogelijk ook een zekere verruiming met zich mee. Ik zou niet bij voorbaat willen uitsluiten dat het gedrag van ‘paparazzi’ onder omstandigheden als belaging moet worden aangemerkt.18. Van amoureuze of seksuele motieven is hier niet direct sprake, maar de overeenkomst met het gedrag dat de initiatiefnemers primair op het oog hadden, is wel dat het gedrag is gerelateerd aan, en gefixeerd op, de persoon van het slachtoffer. Deze objectivering neemt overigens niet weg dat, als uit de bewijsmiddelen blijkt van amoureuze motieven, of van pogingen tot het maken van niet gewenst contact, de redengevende betekenis daarvan groot is.

De exclusieve gerichtheid op de persoon van het slachtoffer zou ik vooral willen zien als een kenmerk van het gedrag van de dader. Door die gerichtheid onderscheidt dat gedrag zich van inbreuken op de privacy die situationeel bepaald zijn. De last die men kan hebben van de asociale of psychisch gestoorde buurman, is daarvan een sprekend voorbeeld. Doorgaans is men van de ellende af als men verhuist. Een paar straten — of zelfs een paar huizen — verderop is daarbij al gauw voldoende. De buurman houdt niet op met zijn storende gedrag, alleen zijn daar nu de nieuwe bewoners het slachtoffer van. De slachtoffers zijn dus in hoge mate inwisselbaar. Typerend voor stalking is juist dat dat niet het geval is. De stalker achtervolgt het slachtoffer dat hij heeft ‘uitverkoren’.19. Een eindje verderop gaan wonen, is dan ook geen oplossing.20.

In de Memorie van Toelichting op het wetsvoorstel wordt onder meer het volgende gesteld:

Men zou in deze passage een argument kunnen zien tegen de exclusieve gerichtheid op de persoon van het slachtoffer als impliciet bestanddeel van belaging. Ik meen dat dit niet het geval is. Dat anderen dan het slachtoffer in de stalking betrokken kunnen worden, neemt niet weg dat er — in de visie van de opstellers van de Memorie van Toelichting — maar één slachtoffer is. De familieleden (enz.) van het slachtoffer zijn niet zelf slachtoffers van het delict. Hun rol is in zekere zin slechts instrumenteel. Via hen probeert de dader zich aan het slachtoffer — degene op wie zijn gedrag zich richt — op te dringen. De familiieleden zijn in de geschetste situatie dan ook geen klachtgerechtigden. Klachtgerechtigd is alleen het ‘echte’ slachtoffer.

Dat brengt me op het volgende, bijkomende argument. Omdat belaging een klachtdelict is, is een duidelijk criterium vereist op grond waarvan kan worden uitgemaakt wie slachtoffer is en wie niet. Als ook ongerichte inbreuken op de privacy onder art. 285b Sr zouden vallen, is er al gauw sprake van een groot (en vaak onbepaald) aantal slachtoffers. Van de geluidsoverlast die door de asociale buurman wordt veroorzaakt, kunnen heel wat personen overlast hebben. Nu is het op zich niet ondenkbaar dat zich een pluraliteit van slachtoffers en daarmee van klagers voordoet. Die situatie deed zich voor in HR 2 november 2004, LJN AQ4289, waarin sprake was van een moeder en haar twee kinderen die door hun grootouders werden belaagd. Er waren in dit geval niet alleen drie slachtoffers (die elk een klacht moesten indienen), maar als ik het goed begrijp ook drie delicten.22. Dat echter was een betrekkelijk uitzonderlijk geval, waarbij het aantal slachtoffers bovendien nog te overzien viel. Als ongerichte privacyschendingen tot de belaging worden gerekend, vermenigvuldigt het aantal slachtoffers en delicten zich in hoog tempo. In theorie is dan denkbaar dat de asociale buurman voor dezelfde geluidsoverlast verschillende keren, in de volgorde waarin de slachtoffers hun klacht indienen, wordt vervolgd. Dat wringt toch wat met het ne bis in idem-beginsel.

Dan nu de onderhavige zaak. De vraag is — uitgaande van de hiervoor door mij verdedigde uitleg van art. 285b Sr — of in casu voldaan is aan het impliciete bestanddeel van exclusieve gerichtheid op de persoon van de slachtoffers (ook de kinderen van [slachtoffer 1] worden in de bewezenverklaring als slachtoffers van de belaging aangemerkt). Aangezien dat bestanddeel ook ingelezen moet worden in de tenlastelegging (die zich van de wettelijke terminologie bedient), is de vraag of het Hof dat persoonlijke element van de stalking uit de bewijsmiddelen heeft kunnen afleiden. Ik moet zeggen dat de gefixeerdheid op de persoon van de slachtoffers er niet uitspringt. Van amoureuze motieven blijkt niet. De gedragingen van de verdachte imponeren ook niet direct als pogingen om contact te leggen of een persoonlijke relatie aan te gaan. In dit verband is van belang dat de terreur zich niet alleen op [slachtoffer 1] richtte, maar ook op haar kinderen. Dat lijkt te wijzen op een zekere ongerichtheid en tegelijk op een sterk situatieve bepaaldheid van het gedrag. Alle bewoners van het pand werden slachtoffer van de terreur. Anders gezegd: het feit dat zij daar woonden, lijkt de oorzaak van hun slachtofferschap, en niet hun persoon en het belang dat de verdachte daarin stelde. De slachtoffers lijken daarmee sterk inwisselbaar. Tekenend is misschien dat toen één van de verbalisanten bij wijze van test de wc doortrok, door de verdachte ook op de muur werd geklopt. Ieder die zich in de woning bevond, kreeg — zo lijkt het — met de terreur van de verdachte te maken.

Nu wil ik niet ontkennen dat de bewijsmiddelen ook gegevens bevatten die mogelijk wél wijzen op een exclusieve gerichtheid op de persoon van de slachtoffers. Opmerkelijk is bijvoorbeeld het boren van een gat door de tussenmuur naar de badkamer. Daar staat tegenover dat dit bepaald niet stiekem gebeurde, zodat het oogmerk niet lijkt te zijn geweest om de slachtoffers ongemerkt te begluren. Volgens de (onder de bewijsmiddelen opgenomen) verklaring van de verdachte was sprake van ‘bouwkundige werkzaamheden’. Het zou zogezien dus ook kunnen gaan om het soort getreiter waarmee — wat de verdachte noemt —‘een eenvoudig burenconflictje’ gepaard gaat. Een ander gegeven dat op stalking zou kunnen wijzen is dat de verdachte op de uitkijk staat als hij merkt dat [slachtoffer 1] of één van haar kinderen de woning verlaat. Maar daar staat weer tegenover dat de verdachte ook het bezoek in de gaten hield. Het zou dus ook kunnen zijn dat de fascinatie van de verdachte niet de persoon van de buurvrouw en haar kinderen betrof, maar dat zijn obsessie betrekking had op een ieder die in de naast gelegen woning zijn rust dreigde te verstoren. Dat [slachtoffer 1] en haar kinderen daarvan vooral het slachtoffer werden, heeft dan met hun persoon weinig van doen, maar is vooral het gevolg van het feit dat zij de pech hadden naast de verdachte te wonen. Een ander opmerkelijk gegeven vormt de beschrijving van de vriendin van de zoon des huizes die de verdachte aan de broer van [slachtoffer 1] stuurde. Die beschrijving heeft mogelijk een seksuele lading, maar ook hier geldt dat een excusieve gerichtheid op [slachtoffer 1] of haar kinderen daaruit niet zonder meer spreekt. Eenduidig zijn de bewijsmidelen kortom niet.

Mijn conclusie is dat de exclusieve gerichtheid op de persoon van elk van de drie slachtoffers — als impliciet bestanddeel van art. 285b Sr — niet uit de bewijsmiddelen kan worden afgeleid. Nu de in de bewijsmiddelen vermelde gedragingen van de verdachte uitsluitend in of in de onmiddellijke nabijheid van zijn woning plaats hadden, laten die bewijsmiddelen de mogelijkheid open dat de terreur die de verdachte op zijn buren uitoefende, situatief bepaald was. In elk geval meen ik dat het Hof in hetgeen door en namens de verdachte werd aangevoerd — namelijk dat sprake was van een ‘eenvoudig burenconflictje’ en dat art. 285b Sr niet van toepassing was — aanleiding had moeten vinden nader te motiveren waarom in dit geval geen sprake was van situatief bepaalde terreur, maar van op de persoon van de slachtoffers gerichte belaging.

Voor het geval Uw Raad daarover anders zou mogen denken, bespreek ik ook nog de tweede klacht die in de toelichting op het middel valt te lezen. Die klacht is dat niet goed valt in te zien waarom een aantal gedragingen van de verdachte, zoals het schrijven van een brief met het verzoek om de WC op de begane grond niet meer te gebruiken (bewijsmiddel 19), wederrechtelijk zou zijn. Voor zover deze klacht zich richt tegen de bewezenverklaring van de wederrechtelijkheid is zij tot mislukken gedoemd. Inbreuk maken op andermans privacy is bijna per definitie wederrechtelijk. Alleen in uitzonderingsgevallen zal daarvoor een rechtvaardiging voorhanden zijn. Daar komt nog bij dat ‘wederrechtelijk’ in de onderhavige delictsomschrijving in ‘enge zin’ is gebezigd, namelijk als zonder eigen titel, als zonder eigen, door het stellige recht erkend, subjectief recht.23. Op het bestaan van een dergelijk recht is door de verdachte geen beroep gedaan, en de stukken behelzen ook niets wat op het bestaan van een dergelijk recht wijst.

Voor zover met de klacht bedoeld is aan te voeren dat zonder nadere motivering niet begrijpelijk is waarom het schrijven van dergelijke brieven een inbreuk op de privacy zou opleveren, merk ik het volgende op. Kenmerkend voor stalking is dat een reeks op zich onschuldige gedragingen een inbreuk op de privacy opleveren doordat zij deel uitmaken van een bepaald patroon dat die gedragingen een heel andere lading geeft dan zich laat aanzien als men die gedragingen ‘op zich’ beschouwt. Het Hof heeft kunnen oordelen dat de brieven deel uitmaakten van een dergelijk patroon.24. Toch meen ik dat de steller van het middel wel een klein beetje een punt heeft. Bij het prototype van de stalking — waarbij sprake is van wat ik een gemankeerde relatie heb genoemd — hebben de door de dader geschreven brieven doorgaans een niet-zakelijk karakter. Vaak gaat het om liefdesbrieven. Het feit dat de geadresseerde te kennen geeft niet van het ontvangen van dergelijke brieven te zijn gediend, maakt dat het desondanks schrijven en verzenden van die brieven een inbreuk op de privacy oplevert. In casu blijkt uit de bewijsmiddelen niet dat het slachtoffer de verdachte heeft laten merken geen prijs op de brieven te stellen. De vraag daarbij is of dat doorslaggevend moet zijn, nu het om brieven met een op het oog zakelijke inhoud ging. Een crediteur die zijn debiteur bij herhaling tot betalen aanmaant, maakt ook geen inbreuk op diens privacy, ook niet als de debiteur duidelijk laat merken niet van de aanmaningen gediend te zijn. Waarmee maar gezegd wil zijn dat, als niet de eis wordt gesteld dat het gedrag van de dader gericht is op de persoon van het slachtoffer, het moeilijker wordt om te beoordelen of de gedragingen van de dader een inbreuk op de privacy opleveren.

Het middel slaagt.

Het eerste en derde middel zijn gegrond. Middel 2 kan, ingeval van bespreking, worden afgedaan met de in art. 81 RO bedoelde motivering.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen. Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest en tot zodanige op art. 440 Sv berustende beslissing als aan de Hoge Raad gepast voorkomt.